همچنین مسئولیت دادن به کودک مناسب با توان ذهنی و بدنی وی از برنامه‌های خانواده است. کارهای شخصی که کودک توان انجام آن را دارد نباید توسط والدین انجام شود و باید اجازه دهند که خود کودک به انجام آنها مبادرت ورزد حتی اگر ناقص انجام دهد. بعد از اینکه امور توسط خود کودک انجام شد باید به تایید و تشویق والدین برسد.
بایدها
1. مفهوم مالکیت را به کودک یاد دهید: دوران کودکی زمان خوبی برای آموزش مفهوم مالکیت است. باید به آنها گفته شود که افراد حق مالکیت بر اموالشان را دارند و برداشتن چیزی که به شخص دیگری تعلق دارد اشتباه است. پدر و مادر می توانند از مثال‌هایی استفاده کنند. برای مثال از کودک بپرسند: «اگر کسی اسباب بازی مورد علاقه تو را بدون اینکه دوست داشته باشی بردارد، چه احساسی پیدا می کنی؟» و با استفاده از مثال هایی که در زندگی روزانه اتفاق می افتد می توانند مفهوم مالکیت را به کودک بیاموزند. تشویقها باید به صورت ناپیوسته بوده و این طور نباشد که به دنبال هر پاسخی، حتما یک تشویق و تقویت باشد، زیرا در این صورت، کودک آزمودنی انتظار دارد که بعد از هر رفتاری، تقویت بشود و اگر زمانی این تشویقها نباشد، رفتار یاد گرفته شده خاموش می گردد.(برای کودکان توضیح دهند که برای برداشتن چیزهای مورد نیاز از مغازه باید پول پرداخته شود، امانت گرفتن کتابها از کتابخانه و متوجه ساختن او که هر یک از افراد خانواده لوازم شخصی خاص خود را دارد.)۲. علت اشتباه بودن این عمل را برای کودک توضیح دهید: والدین باید مطمئن باشند که کودکانشان می دانند چرا برداشتن اموال دیگران نادرست است. آنها می توانند به این موضوع اشاره کنند که این اموال در حقیقت به شخص دیگری تعلق دارد.
٣. به کودک یاد بدهید چه طور آنچه را می خواهد درخواست کند: اگر کودک اسباب بازی، خوراکی و یا وسیله ای را می خواهد، راه صحیح رسیدن به آن را به او یاد بدهید، چه طور پولهایش را برای خرید آن پس انداز کند و یا برای مثال، اگر کودک از عروسک دوست اش خوش اش آمده است و می خواهد یک شب آن را از دوست اش قرض بگیرد، این موضوع را صادقانه با او و یا با شما در میان بچه هایی که دزدی می کنند گذارد تا شما چاره ای برای او بیندیشید.
۴. باید نمونه خوبی برای بچه ها باشید: والدین هرگز چیزی که متعلق به آنها نیست را برندارند و همیشه روراست و صادق باشند. از طرف دیگر سعی کنند نیازهای کودک را شناخته و برآورده سازند. تکرار چنین اعمالی از سوی کودکان می تواند تبدیل به عادتی شود که ترک آن سخت خواهد بود، بنابراین گاهی اجازه دهید خود او وسایل مورد نیازش را تهیه کند. گاهی هم برای آشنا کردن او با روش صحیح خرید، همراهی اش کنید. مبلغی در اختیارش بگذارید و اجازه دهید آنچه را می خواهد بخرد.
۵. ایجاد رابطه صمیمانه با کودک: والدین باید تلاش کنند تا رابطه موثر با کودکانشان داشته باشند. بچه هایی که با والدینشان احساس صمیمیت و نزدیکی می کنند، به احتمال زیاد ارزشها و عقاید آنها را بیشتر می پذیرند تا کودکانی که رابطه نزدیکی با والدین خود ندارند.
۶. تحسین و تشویق یادتان نرود: پدر و مادر باید از رفتارهای شایسته، مناسب و صادقانه کودک حمایت و قدردانی کنند. اگر آنها این گونه رفتارها را به موقع مورد تحسین خود قرار دهند، موجب تقویت آن می شود.
نبایدها
۱. از بچه‌ها بازجویی نکنید یا آنها را به اقرار کردن مجبور نکنید. والدین نباید به اعتراف کردن بچه ها اصرار ورزند. کودکان برای حمایت از خود دروغ می گویند. اگر والدین مطمئن نیستند که کودکشان چیزی را برداشته است نباید برای او تنبیهی در نظر بگیرند اما باید به او بفهمانند که شک دارند و به صادق بودن او نیز امیدوارند.٢. به کودک کمک کنید تا راه های کسب پول را بیابد. بچه ها باید مقداری پول برای خرج کردن داشته باشند تا چیزهای مورد نیاز خود را با نظارت والدین خریداری کنند. مثلا این پول را می توانند از طریق انجام برخی از کارهای خانه دست آورند. این کارها جدای از مسوولیت هایی است که کودکان به طور معمول در خانه انجام میدهند.
٣. در کودکان احساس شرم ایجاد نکنید. والدین نباید اجازه دهند که بچه‌ها احساس گناهکاری کنند و نباید آنها را دروغگو یا دزد خطاب کنند زیرا به عزت نفس آنها آسیب می رسانند، در عوض باید آنها متوجه شوند که پدر و مادر از رفتارشان ناراحت هستند اما این به معنی آن نیست که فرد بدی هستند بلکه رفتارشان درست نبوده است.
۴. نباید کاری کنیم که کودک فکر کند که به او بی اعتماد هستیم. برخی از والدین، بعد از دیدن این رفتار پول و وسایل قیمتی را مخفی می کنند تا فرصتی برای انجام این رفتار در اختیار کودک قرار نگیرد. این امر به حل مشکل کمکی نمی کند. باید به چنین کودکانی فرصت تمرین رفتار مناسب داده شود. مثلا به کودک مقداری پول بدهید تا برای خانه نان بخرد و پس از برگرداندن درست باقی مانده پول، بخشی از پول را به عنوان جایزه رفتار خوب اش به او بدهید. نکته با اهمیت در این جا آن است که نباید به کودک بگوییم چون از پول بر نداشتی، این را جایزه می گیری. به عبارت دیگر برای انجام رفتار مثبت و دریافت جایزه به علت آن اشاره می کنیم.
برای ایجاد رفتاری مطلوب در کودکی از عنصر تشویق نباید غفلت کنیم. گرچه بحث تشویقها و تقویتها یک مبحث گسترده ای است و از این مطلب خارج است، ولی اجمالا توجه دادن والدین و مربیان به بهترین نوع برنامه تشویق و تقویت، خالی از فایده نیست. از میان چندین برنامه تقویتی که روان شناسان به تفصیل پیرامون آن بحث و پژوهش کرده اند، «برنامه تقویت ناپیاپی با نسبت متغیر»، بهترین میزان پاسخ دهی را به دنبال دارد. یعنی این که اولا، تشویقها باید به صورت ناپیوسته بوده و این طور نباشد که به دنبال هر پاسخی، حتما یک تشویق و تقویت باشد، زیرا در این صورت، کودک آزمودنی انتظار دارد که بعد از هر رفتاری، تقویت بشود و اگر زمانی این تشویقها نباشد، رفتار یاد گرفته شده خاموش می گردد. بنابراین، تشویق نباید پیاپی باشد.
منبع: روانشناسی کودک، بتول جعفری گلستان، چاپ دوم، نوید حکمت، قم 1396
