باید در جواب گفت: اگر انسان بدنبال خیر و برکت دنیا و آخرت بخواهد برسد، نمی توان با صرف عوامل و اسباب مادی بدان دست یافت؛ چرا که خداوند متعال عالم دنیا را عالم اسباب قرار داده و تمامی اسباب مادی نیستند؛ البته باید گفت، اسباب مادی نیز در این دنیا کارساز و تاثیر گذارند اما در عین حال بسیاری از عوامل و اسباب دنیا، معنوی اند و ناگفته پیداست که صرف توجه به اسباب مادی، نمی توان به تمامی خیر دنیا و آخرت دست یافت.
اما برای رسیدن به خیر دنیا و آخرت چه اسبابی از منظر دین بیان شده است؟
در این مقاله به این پرسش پاسخ داده شده است. در پاسخ باید گفت: دین، عوامل و اسباب مختلفی برای رسیدن به آن بیان نموده است که در این مقاله یک حدیث از عوامل آن بیان می شود.
در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده که: «اِذا اَرادَ اللّه ُ بِعَبْدٍ خَیْرا زَهَّدَهُ فِى الدُّنْیا وَ فَقَّهَهُ فِى الدِّینِ وَ بَصَّرَهُ عُیوبَها وَ مَنْ اوتِیَهُنَّ فَقَدْ اوتىَ خَیْرَ الدُّنْیا وَ الآْخِرَةِ»[1] هرگاه خداوند خیر بنده اى را بخواهد، او را بى رغبت به دنیا، آگاه در دین و داناى به عیوبش مى گرداند؛ به چنین کسى خیر دنیا و آخرت داده شده است.
در این حدیث سه عامل مهم برای رسیدن به خیر دنیا و آخرت بیان شده است؛
الف) زهد در دنیا
زهد به عنوان یکی از ارکان و اسباب مهم ایمان محسوب می شود که کلید خوبی هاست و چشیدن شیرینی ایمان منوط به وجود زهد در مومن است و زهد بقدری از جایگاه ویژه ای برخوردار است که شیرینی ایمان بدون وجود آن، بر آدمی حرام است؛ چنانچه در کافی شریف حدیثی از امام صادق (علیه السلام) آمده که فرمود: «جُعِلَ اَلْخَیْرُ کُلُّهُ فِی بَیْتٍ وَ جُعِلَ مِفْتَاحُهُ اَلزُّهْدَ فِی اَلدُّنْیَا ثُمَّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ ص لاَ یَجِدُ اَلرَّجُلُ حَلاَوَةَ اَلْإِیمَانِ فِی قَلْبِهِ حَتَّى لاَ یُبَالِیَ مَنْ أَکَلَ اَلدُّنْیَا ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اَللَّهِ ع حَرَامٌ عَلَى قُلُوبِکُمْ أَنْ تَعْرِفَ حَلاَوَةَ اَلْإِیمَانِ حَتَّى تَزْهَدَ فِی اَلدُّنْیَا.»[2] «همه خوبیها را در خانه‌ای نهادند و کلید آن را از زهد در دنیا ساختند، سپس فرمود که: رسول خدا (ص) فرموده است: مرد شیرینی ایمان را در دل نچشد تا باکش نباشد که دنیا در دست کیست و چه کسی آن را می‌خورد، سپس امام صادق (علیه السلام) فرمود: بر دلهای شما حرام است که شیرینی ایمان را بدانند و بفهمند تا نسبت به دنیا زهد ورزند و بی‌رغبت باشند.»پس اثر زهد، چشیدن شیرینی ایمان است؛ و تا زمانی که انسان زاهد نشود، چشیدن شیرینی ایمان برای دل آدمی حرام است.
ب) تفقه در دین
تفقّه در دین، به معنای تلاش برای کسب شناخت عمیق در دین و عقاید و احکام اسلامی است.
هدف از تفقه در دین:
تفقّه در دین، ممکن است دو گونه باشد: یک: برای دنیا و مقام و عشق به درس و بحث و سرگرمی و عقب نماندن از دوستان باشد دو: و گاهی برای دین، خدا، بهشت و نجات امّت باشد.آیه «وَمَا کَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنفِرُواْ کَآفَّةً فَلَوْلَا نَفَرَ مِن کُلِّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَآئِفَةٌ لِّیَتَفَقَّهُواْ فِی الدِّینِ وَلِیُنْذِرُواْ قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُواْ إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ.»[3] دوّمی را ارزشمند می داند که بیم دهی مردم و دعوت آنان به راه خداست.
همانگونه که در مورد ارزش و جایگاه مهم دین شناسی، احادیثی بیان شده، احادیثی در مذمت عدم تفقه نیز وارد شده است؛ چنانچه در روایتی رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «اُفٍّ لِکُلِّ مُسْلِمٍ لایَجْعَلُ فِی کُلِّ جُمْعَۀٍ یَوماً یَتَّفَقَهُ اَمْرَ دِینِه وَ یَسأَلَ عن دِینِه»[4] پیامبر اکرم فرمود: افّ بر هر مسلمانی که یک روز را در هفته به تفقّه در دین اختصاص ندهد که در آن روز از امر دین خود سؤال کند.
در این حدیث برای کسانی که بدنبال دینداری و آموختن دین، نیستند مذمتی در نظر گرفته شده است؛ و نکته ی مهم دیگر آن است که حداقل آموزش انسان در یک هفته یک روز است که حتماً باید، از کسانی که صاحبان علم اند، سوال کند و پاسخ را عملی سازد.
آثار تفقه در دین
امام موسی کاظم علیه السلام در بیان آثار و فوائد تفقّه در دین فرموده اند: «تَفَقَّهُوا فی دینِ اللهِ، فَانَّ الفِقهِ مِفتاحُ البَصیرَهِ وَ تَمامُ العِبادَهِ، وَ السَّبَبُ اِلَی المَنازِلِ الرَّفیعَهِ وَ الرُّتَبِ الجَلیلَهِ فِی الدّینِ وَ الدُّنیا»[5]در دین خدا تفقّه کنید. زیرا فقه، کلید بصیرت و کامل کننده عبادت است. (انسان را) به منزلت های والا مرتبه و درجات ارزشمند در دین و دنیا می رساند.
در این حدیث، سه اثر تفقه در دین بیان گردیده است. بصیرت، مکمل عبادت، بالابرنده منزلت است.
ج) دانا شدن به عیوب خود
سومین عامل مهم رسیدن به خیر دنیا و آخرت، این است که انسان به عیبهایش آگاه شود؛ ناگفته پیداست که اگر انسان به عیب هایش آگاه شود، و نسبت به اصلاح آن اقدام جدی کند، طبیعتاً راه خیر و برکت را پیدا می کند.کسی که عیبهایش را بفهمد و آنرا اصلاح کند، بینا ترین آدمی است؛ چنانچه در روایتی از امیرالمؤمنین علی علیه السلام این چنین وارد شده که فرمود: «أبصَرُ النّاسِ مَن أبصَرَ عُیوبَهُ، و أَقلَعَ عَن ذُنوبِهِ»[6] بیناترینِ مردم، کسى است که عیب‌هاى خود را ببیند و گناهان خویش را ریشه‌کن کند.
طبق این حدیث، بیناترین مردم کسی نیست که دنبال عیبهای دیگران باشد، بلکه بیناترین مردم، باید دنبال دیدن عیبهای خویش باشد و در جهت اصلاح آنان برآید.
راهکار دیدن عیوب خود
در روایتی از امیرمومنان علیه السلام می فرماید: «مَن حاسَبَ نفسَهُ وقَفَ على عُیوبِهِ، وأحاطَ بذُنوبِهِ، واسْتَقالَ الذُّنوبَ، وأصْلَحَ العُیوبَ»[7] هر که به محاسبه نفْس خود پردازد به عیبهایش آگاه شود و به گناهانش پى ببرد و گناهان را جبران کند و عیبها را برطرف سازد.پس راه رسیدن به عیوب خود، محاسبه روزانه اعمال است؛ اگر آدمی هر شب قبل از خواب، به محاسبه اعمال و رفتارش بپردازد، به عیبهایش آگاه می شود و علاوه بر آن به گناهانش پی برده و گناهانش را جبران کرده و عیبهایش را برطرف می کند.
پی نوشت
