اشتباهات ویرانگر در مسیر تربیت دینی کودکان(قسمت دوم)

برای موفقیت و پیروزی در مسیر دست یابی به تربیت سالم و اسلامی بسیار اهمیت دارد که موانع خطرناک و ویرانگر را در مسیر تربیتی خانواده برداشت، گاهی این موانع توسط خود والدین ایجاد می شود به طوری که همانند سدی جلوی پیشرفت و تعالی فرزندان را می گیرد، در یاداشت قبلی به برخی از این موانع اشاره کردیم در این نوشتار نیز به تعدادی از موانع و اشتباهات پیشروی تعلیم و تربیت فرزندان اشاره خواهیم کرد.

همه ی انسان ها به طور طبیعی از تحقیر و توهین گریزان هستند و نسبت به آن واکنش منفی نشان می دهند، گاهی اوقات یک توهین و تحقیر هر چند در نگاه والدین بسیار کوچک و ناچیز به نظر می رسد ولی با این حال اثر مخرب و ویرانگری بر روح و روان فرزندان بر جای می گذارد، تحقیر کردن کودکان نه تنها آنها را متوجه اشتباه و نقطه ضعفشان نمی کند، بلکه موجب می شود در مسیر اشتباهی که در پیش گرفته بودند نیز لجوج تر شوند، از جمله آثار منفی و خطرناک توهین و تحقیر، شکل گیری روح یأس، حقارت، خود کم بینی، و دوری از خلاقیت و نوع آوری در کودکان است که احساس منفی را در وجود آنها تقویت می کند، توهین و تحقیر فرزندان به نوعی ریشه در عیب جویی دارد عیب جویی که به شدت در فرهنگ قرآن از آن نهی شده است.[1] برای نمونه در منابع روایی نقل شده است: «لا تَطعَنوا فی عُیوبِ مَن أقبَلَ إلَیکُم بِمَوَدَّتِهِ، ولا توقِفوهُ عَلى‏ سَیِّئَةٍ یَخضَعُ لَها؛ فَإِنَّها لَیسَت مِن أخلاقِ رَسولِ اللَّهِ صلى الله علیه و آله ومِن أخلاقِ أولِیائِهِ؛[2] امام صادق (علیه السلام): به کسى که با دوستى ‏اش به شما رو آورده است، طعنه نزنید و کار بدى را که انجام داده، به رخُش نکشید که موجب سرافکندگى او گردد؛ چرا که این، از اخلاق پیامبر خدا و از اخلاقِ دوستان او نیست.»
ندادن مسئولیت به کودکان موجب تضعیف مهارت های دینی و زندگی در کودکان می شود و آنها را برای تشکیل یک زندگی مستقل دور نگه می دارد، و موجب تقویت بی مسئولیتی و وظیفه نشناسی و حتی قدرنشناسی در کودکان می شود،

از جمله رفتارهای اشتباهی که برخی از والدین در برخورد با کودکان از خود نشان می دهند، مقایسه کردن دیگران با کودک خود است، گاهی دیده می شود که والدین برای ترغیب و تشویق فرزندان خود دائماً توانایی و استعدادهای افراد دیگر را به رخ فرزندان خود می کشند، تا شاید کودکان ایشان نیز به مرتبه ای از شکوفایی و استعداد دست پیدا کنند، این در حالی است که این رویکرد غلط جز سرکوبی و نا امید کردن آنها چیزی را به دنبال ندارد، والدین باید به این مطلب توجه داشته باشند که کودکان همانند بزرگتر ها دارای غرور، احترام، آبرو و عزت نفس هستند، زمانی که والدین با مقایسه کردن فرزندان خود با دیگران به نوعی روح عزّت نفس و خلاقیت را در وجود آنان می خشکانند.

روش اصلاحی: هرگز کودکانتان را با کودک دیگری مقایسه نکنید، حتی با فرزند دیگر این کار صحیح نیست، چرا که این کار باعث برجسته شدن نقاط ضعف در کودک می شود، کاری که خارج از اصولی تربیتی به شمار می آید، روش اصلاح نقاط ضعف تقویت روح عزت نفس، من می توانم، و حفظ کرامت انسانی است.[3]

یکی از مهمترین و با ارزش ترین شاخص های تربیت اسلامی در سبک زندگی قرآنی، حفظ عدالت و انصاف در تمام مراحل زندگی است، به طور قطع این شاخص دینی و قرآنی باید از جمله مهمترین ارکان اصولی تربیتی قرار بگیرد و در خانه و خانواده به درستی رعایت شود. موضوع مهمی که به خوبی در منابع اسلامی مورد تأکید و سفارش قرار گرفته است: «اِعْدِلُوا بَیْنَ اَوْلادِکُمْ کَما تُحِبُّونَ اَنْ یَعْدِلُوا بَیْنَکُمْ فِی الْبِرِّ وَ اللُّطْفِ؛[4] با فرزندانتان به عدالت رفتار کنید، همان گونه که دوست دارید دیگران در میانتان در نیکی و لطف به عدالت رفتار کنند.»، رعایت عدالت در تربیت اسلامی از چنان اهمیتی برخوردار است که والدین موظف هستند حتی در بوس کردن کودکان خود نیز آن را رعایت کنند.[5] البته عدالت در فرهنگ لغت به معنای رعایت حقوق دیگران در برابر ظلم و تجاوز به کار می ‌رود از این ‌رو عدل را به معنی «اعطاء کل ذی حقٍ حَقَّه» گرفته ‌اند، و برخی در معنای عدل توسعه‌ داده‌اند و آن را به معنای «هر چیزی را در جای خود نهادن یا هر کاری را به وجه شایسته انجام دادن» به کار برده‌ اند.[6] به عبارتی والدین باید به حقوق همه فرزندان توجه عادلانه ای داشته باشند، و در این خصوص حقوق بعضی از فرزندان را نادیده نگیرند.

1-به رابطه بین فرزندان و والدین آسیب می زند، 2-رابطه بین فرزندان به عبارتی خواهر و برادر را تخریب می کند، 3-پیام های تربیتی والدین را بی اثر می کند، 4-رقابت ناسالمی بین فرزندان به وجود می آورد، چه بسا موجب تشدید حسادت و کینه در بین آنها شود.[7]
 

گاهی برخی از والدین از سر دلسوزی سعی می کنند تمام کارهای خانه و خانواده را خود بر عهده بگیرند و فرزندان فقط در این محیط استفاده کننده باشند، تهیه غذا، شستن البسه، نظافت خانه، تهیه مواد غذایی، خرید منزل، ... از همه بدتر و خطرناک تر اینکه حتی وظایف و مسئولیت های دینی را از فرزندان انتظار ندارند، به عبارتی هر چند فرزند در شرف تکلیف الهی قرار دارد، ولی هیچ گونه برنامه و وظیفه ای برای او در نظر گرفته نمی شود، تنها به بهانه ی اینکه او نمی تواند و این کارها برای او سخت بوده و نباید عجله کرد، این در حالی است که حضرات معصومین(علیهم السلام) روشی غیر از این را در مسیر تربیت دینی کودکان در پیش می گرفتند.[8]
 
ندادن مسئولیت به کودکان موجب تضعیف مهارت های دینی و زندگی در کودکان می شود و آنها را برای تشکیل یک زندگی مستقل دور نگه می دارد، و موجب تقویت بی مسئولیتی و وظیفه نشناسی و حتی قدرنشناسی در کودکان می شود، اگر والدین به فرزندان خود اجازه انجام کارهای خود را بدهند، روح اعتماد به نفس در آنها تقویت می شود، آموزش مسئولیت پذیری به بردباری و قاطعیت نیاز دارد، مهارت حل مسئله در زندگی کودکان تنها در سایه حمایت های اصولی، منطقی و غیر افراطی میسر خواهد شد، در غیر این صورت تنها یک کودک پر توقع خواهیم داشت که ارزش امکانات زیاد، و محبت و احترامی که برای او قائل شده ایم را درک نخواهد کرد. والدین باید با آموزش مهارت هایی همچون صرفه جویی، پس انداز کردن، وقت شناسی، انضباط، انجام تکالیف، ...حس مسئولیت پذیری را در وجود آنها رونق بخشند.

گاهی اوقات دیده می شود که فرزندان رفتار غلط و ناشایستی انجام می دهند، ولی والدین به جای نهی و یا راهنمایی صحیح و بازداشتن او از ارتکاب آن کار او را تحسین و تشویق هم می کنند، برای نمونه زمانی که کودک سایرین را مورد اذیت و آزار و کتک قرار می دهد، و یا وسیله دیگری را بر می دارد، و یا اینکه حرف های زشت و رکیک از او صادر می شود... در این چنین فضایی باید با آرامی او را از ارتکاب مجدد آن کار باز داشت و به او فهمانید که حقوق دیگران را رعایت نماید.

پی نوشت:
[1]. همزه آیه 1. «وَیْلٌ لِکُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ»
[2]. الکافی: ج 8 ص 150 ح 132
[3]. بهمن علیمرادی، پریسا غفوریان مرادی، 28 اشتباه والدین در تربیت فرزندان، ص 45.
[4]. مجلسی، بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج‏101، ح16.
[5].  نهج الفصاحه، ص306، ح754.
[6]. فوادیان‌دامغانی، رمضان، سیمای عدالت در قرآن و حدیث، ص۲۷.
[7]. بهمن علیمرادی، پریسا غفوریان مرادی، 28 اشتباه والدین در تربیت فرزندان، ص 48.
[8]. الکافی (ط - الإسلامیة) ؛ ج‏3 ؛ ص409، «إِنَّا نَأْمُرُ صِبْیَانَنَا بِالصَّلَاةِ إِذَا کَانُوا بَنِی خَمْسِ سِنِینَ فَمُرُوا صِبْیَانَکُمْ بِالصَّلَاةِ إِذَا کَانُوا بَنِی سَبْعِ سِنِینَ .... ما اهل بیت، هنگامی که کودکانمان به پنج سالگی رسیدند دستور می‌ دهیم نماز بخوانند؛ ولی شما از هفت سالگی آنان را به نماز خواندن امر کنید، و ما در هفت سالگی امر می ‌کنیم به اندازة توانایی‌شان نصف روز و یا بیشتر و یا کمتر روزه بگیرند...