ماه رمضان و اولين حكومت نظامي در اصفهان

اولين حكومت نظامي در دوران انقلاب اسلامي، در شهر اصفهان شكل گرفت. مقررات حكومت نظامي پيرو نشست شوراي تأميني استان اصفهان در روز 20 مرداد 1357 مصادف با ششمين روز از ماه مبارك رمضان به اجرا درآمد و اولين اعلاميه‌هاي حكومت نظامي توسط سرلشكر رضاناجي فرماندارنظامي اصفهان و حومه به اجرا گذارده شد. حكومت نظامي پس از يك رشته آتش‌سوزي‌ها و انفجارهاي عمدي دولت به عنوان «عامل زمينه‌ساز» شكل گرفت. در اين حوادث، هتل شاه‌عباس، ادارات دولتي، سينماها و بسياري نقاط ديگر به آتش كشيده شد. پس از اين حوادث برنامه‌ريزي شده اعلاميه‌اي از طرف دولت منتشر شد و متن آن به اين شرح توسط داريوش همايون سخنگوي دولت براي خبرنگاران قرائت شد:

«به اطلاع عموم مي‌رساند، شب گذشته عده‌اي خرابكار كه هيچ هدفي جز نابودي و ويراني ندارند، در شهر اصفهان دست به تظاهرات زدند و شروع به آتش زدن اموال عمومي مردم كردند، از جمله قسمتي از هتل شاه‌عباس و يك پمپ‌بنزين و چند مؤسسه خصوصي را به ‌آتش كشيدند و درختها را بريدند و شيشه‌ها را شكستند، به صورتي كه بيم آن مي‌رفت تمام شهر را به آشوب و آتش بكشند. به دنبال اين حوادث امروز دولت از نظر وظيفه‌اي كه به عهده دارد، به درخواست مقامات محلي، حكومت نظامي در اصفهان اعلام كرد كه از خرابكاري و اتلاف اموال مردم و كشت و كشتار جلوگيري شود. جاي تأسف است در حالي كه كشور ما با گامهاي استوار به سوي گسترش آزاديها پيش مي‌رود، مشتي خرابكار فريب‌خورده كه اعمالشان همه مخالف اصول و تعاليم عاليه اسلامي و تنها به سود مقاصد و عناصر ضدملي است، با وحشيگري‌هائي موجب برهم زدن نظام اجتماعي و خسارت مالي و جاني مي‌شوند. البته اين گونه اعمال وحشيانة ضدملي و غيرانساني كه در دين مبين اسلام نيز محكوم شده است، كوچكترين خللي در تصميم دولت در افزايش آزاديهاي فردي و گسترش فضاي سياسي كشور وارد نخواهد كرد و به منظور حفظ همين آزادي و امنيت زندگي هموطنان عزيز است كه دولت وظيفه خود مي‌داند با كمال قدرت جلو اين آشوبگريها را بگيرد. دولت همه اقدامات لازم را براي دستگيري و مجازات قانوني خرابكاران و آشوبگران خواهد كرد و به مشتي فريب‌خورده بي‌خبر از اصول انساني و ملاحظات ملي و ديني اجازه نخواهد داد سلامت كشور را دستخوش وحشيگريهاي خود كنند.» 1
اعلام حكومت نظامي در اصفهان در صدراخبار رسانه‌هاي گروهي خارجي قرار گرفت. خبرگزاري فرانسه درگزارشي نوشت:
«به دنبال وخامت اوضاع، پليس به تظاهر‌كنندگان حمله كرد و شورش گسترش يافت و زد و خوردها تا ساعت 2 بامداد روز جمعه ادامه داشت و عده‌اي از نوجوانان توسط سربازان به قتل رسيدند. جمعه صبح سركوب پليس شدت يافت و زره‌پوشهاي ارتش در نقاط حساس شهر مستقر شدند و بي‌مهابا هرگونه اجتماع مردم را به مسلسل بستند. طبق اظهار مخالفان تمام رهبران مذهبي اصفهان دستگير شده و به مقصد نامعلومي اعزام شده‌اند.» 2
خبرنگار يونايتدپرس نيز از اصفهان گزارش داد:
«به دنبال برخوردهاي خشونت‌آميز بين تظاهر‌كنندگان مذهبي و سربازان در اصفهان، مقامات دولتي در اين شهر محافظه‌كار مذهبي، حكومت نظامي اعلام كرده‌اند. مقررات نظامي از ساعت 13 (به وقت گرينويچ) به مورد اجرا گذارده شده است.»
نخستين گزارشها حاكي است كه پس از برخوردهاي پي‌در پي بين تظاهر‌كنندگان و سربازان كه طي آن چندين نفر كشته و تعداد زيادي زخمي شدند، تانكها و خودروهاي زرهي وارد خيابانهاي شهر شدند. شب گذشته ( پنجشنبه شب) پس از ايراد نطقهاي تحريك‌آميز و ضد‌شاه در جريان يك اجتماع مذهبي در محل اقامت روحاني برجستة محلي آيت‌الله حسين خادمي، به دنبال تيراندازي، بين تظاهر‌كنندگان و نيروهاي پليس زد و خورد درگرفت. آيت‌الله خادمي يكي از هواداران آيت‌الله خميني است كه بيش از يك هفته است در خانة خود اجتماع مذهبي برگزار مي‌كند.
شب گذشته جمعيت زيادي به خيابانهايي كه به خانة آيت‌الله خادمي منتهي مي‌شد، سرازير شدند. اين جمعيت براي استماع سخنراني‌هايي كه طي آن دولت را محكوم مي‌ساخت و خواستار تأسيس يك دولت اسلامي بود، به طرف خانة آيت‌الله خادمي هجوم بردند.
بر تمام قسمتهاي خانه پوسترها و شعارهايي آويخته شده بود كه دولت را شديداً مورد انتقاد قرار مي‌داد. عكسهاي كساني كه در جريان حوادث اخير كشته شده بودند، برديوارها آويزان بود و در كنار آنها نوشته‌هايي به چشم مي‌خورد كه خواستار انتقام براي كشته‌شدگان بود. به دنبال تيراندازي‌هاي ديشب، حداقل يك تظاهر‌كننده كه روي بام خانة آيت‌الله خادمي بود، به ضرب گلوله كشته شد، همچنين چندين نفر ديگر در خيابانها كشته شدند. واحدهاي امنيتي سراسر ديشب تا سحرگاه امروز به تيراندازي ادامه دادند. بعد از اينكه مسلمانان پس از انجام مراسم سحر ماه رمضان به رختخواب رفتند، صبح امروز آرامش برقرار بود، ولي قبل از ظهر امروز بار ديگر آشوب و ناآرامي آغاز شد و صدها تظاهر كننده تأسيسات خياباني و بانكها را به آتش كشيدند. بعد‌از ظهر به دنبال ادامة شورشهاي متناوب، حكومت نظامي اعلام شد.» 3
در گزارش آسوشيتدپرس هم آ‌مده بود:
«امروز بعد‌از ظهر و امشب كه دولت مقرارت حكومت نظامي وضع كرد و در آن عبور و مرور به ده ساعت محدود شد، شش هزار امريكايي مستقر در اصفهان ساعات آرامي را گذرانيدند. اين حكومت نظامي به منظور حفظ جان و مال مردم صورت گرفته است. شورشها در مركز شهر اصفهان و در پنج‌ كيلومتري شهر كوچك و نوبنياد «خانه» كه شش‌هزار تن از امريكاييها با خانواده‌هاي خود در آنجا اقامت دارند صورت رفت. اين امريكاييها كه اكثراً كارشناس و مربي هليكوپتر هستند و از ويتنام به ايران آمده‌اند، هيچ يك آسيبي نديده‌اند، ‌ليكن آنها نيز بايد مانند مردم اصفهان مقررات منع رفت و آمد را رعايت كنند. در ميان ديگر اتباع خارجي كه درشهر صنعتي اصفهان اقامت دارند، بيش از سيصد نفر روس با خانواده‌هايشان هستند كه در طرح توسعة كارخانه دو ميليون تني ذوب‌‌ آهن ايران كار مي‌كنند. طبق يك نظر سنتي، اصفهان همواره مركز شورشهاي كارگران دست چپي بوده است. 4

پانوشت‌ها :

1ـ بورس ـ ش 4125 ـ 22/5/57 ـ ص 4 و 1.
2ـ بولتن راديو و تلويزيون ملي ايران ـ ش 122 ـ 24/5/57 ـ‌ص 17.
3ـ‌ بولتن خبرگزاري پارس (محرمانه) ـ ش 145 ـ 21/5/57 ـ صص 16 و 15.
4ـ بولتن خبرگزاري پارس (محرمانه‌) ـ ش 146ـ 22/5/57 ـ ص 8ـ 6.

منابع مقاله :
ـ روزشمار انقلاب اسلامي، دفتر ادبيات انقلاب اسلامي جلد چهارم.
ـ انقلاب اسلامي به روايت اسناد ساواك، مركز بررسي اسناد تاريخي، جلد هشتم.
منبع : موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی
/خ