خواندن اشعار و مدایح با صوتی شیوا و دلپذیر در مجالسی چون مجلس عقد و عروسی نیز در ابراز احساسات، عواطف، هیجانات و زیبایی دوستی انسان ریشه دارد؛ البته اگر به گونه ای درست و به دور از اقدام های حرام و نامشروع انجام شود، از مصادیق الذات حلال است و برای انسان مفید خواهد بود. اما چنان که غفلت و بی توجهی و دخالت شیاطین جن و انس انسان را از صراط مستقیم و فضایل و کمالات معنوی به انحراف می کشاند، انسان در استفاده از این امور نیز گاه به انحراف و افراط و تفریط دچار می شود. شرع مقدس اسلام با مجاز شمردن استفاده از اشعار و غزلیات در عروسی ها، برای پرهیز از انواع آلودگی ها و انحراف های اخلاقی و رفتاری، مقرراتی ویژه و حد و حدودی برای آن تعیین کرده است؛ برای مثال، خواندن برخی اشعار، غزلیات، مداحی، و بهره گیری از برخی نواها و... در عروسیها جایز است.
افزون بر این، خواندن اشعار و غزلیات با صوت و آهنگی غنایی و نیز استفاده از برخی ابزار، البته تنها در مجالس زنانه،(1) آن هم به گونه ای که موجب اختلاط با مردان نشود و صدایشان به نامحرمان نرسد، جایز است. شاید مستند فقهای گرانقدر شیعه، در حکم به جواز این عمل، روایاتی است که بیانگر سیره رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) در توصیه آن به زنان در مراسم عروسی فاطمه الزهراء (سلام الله علیها) بوده باشد. در برخی روایتها نقل شده است که حضرت به همسرانشان توصیه فرمودند به میمنت ازدواج حضرت امیرالمؤمنین و فاطمه الزهراء (سلام الله علیها) شادی کنند و دف بنوازند. روایات دیگری که به این مطلب اشاره دارد بر این مبنا استوار است که مجلس عروسی را اعلان کنید و به صورت رسمی انجام دهید؛ نه مانند کاری حرام و رابطه ای نامشروع که پنهانی و به دور از چشم مردم انجام می گیرد. یکی از راه های اعلان این سنت الهی، خوانندگی و نوازندگی حلال در مراسم عروسی است. در این زمینه از سیره رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) در برخورد با این گونه مراسم گزارش شده است:سفارش‌ها و توصیه های پیامبر اکرم و امامان معصوم او به دعا برای فرزندان در زمان های ویژه و سیره آن بزرگواران در عمل به این مهم نشان می دهد که این موقعیت های ویژه به پذیرش دعا نزدیک است.رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) به همراه برخی اصحاب از نزدیک خانه علی بن هبار می گذشتند. ناگهان سروصدایی شنیدند. پرسیدند: «این سروصدای چیست؟» عرض کردند: «مجلس عروسی علی بن هبار است». حضرت فرمودند: «چنین ازدواجی خوب است، نه عمل نامشروع زناشویی» آن گاه خطاب به اصحاب فرمودند: «ازدواج های خود را ثبت کنید و به صورت علنی و رسمی بین خود انجام دهید، و در عروسیهادف بنوازید». از آن پس، اقدام به ازدواج با این سبک سنت شده است. (عن علی بن هبار قال: اجتاز البیر بدار على بن هار قسمع صوت دف قال: ما هذا؟ قالوا: على بن هارس أغرس بأهله. فقال : کن هذا الامم لا السقا ثم قال : أسندوا النکاح وأغلوه بینکم واضروا علیه بالدف. فجرت السنة فی النکاح بذلک )(2).
همچنین در نقلی دیگر، حضرت به زنان بنی هاشم و دختران عبدالمطلب توصیه فرمودند تا افزون بر همراهی کردن با زهرای مرضیه برای رفتن به خانه شوهر، شادی کنان حمد و ثنای الهی گویند و اشعار، غزلیات و ارجوزههایی نیز بخوانند. منابع تاریخی و روایی، سیره رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) را چنین گزارش کرده اند:
رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) به دختران عبدالمطلب و زنان مهاجر و انصار دستور دادند فاطمه الزهراء (سلام الله علیها) را هنگام رفتن به خانه شوهر همراهی کند؛ شادمانی نمایند؛ شعر بخوانند؛ تکبیر و حمد و سپاس الهی گویند و چیزی نگویند
یا کاری انجام ندهند که موجب خشنودی خداوند نباشد. نتیجه آنکه، شرع مقدس اسلام گذشته از جواز ابراز شادی و سرور در مجالس عروسی، اعلان عمومی و ایجاد شور و نشاط و شادی را خود القا فرموده تا آن را میان مردم تثبیت کند. تأکید بر این است که به نظر فقها در این جهت عنایت کنند تا مبادا از مرز حدود الهی تجاوز شود.
دعا
دعا یکی از بهترین عبادت هاست. به فرموده حضرت علی ، محبوب ترین اعمال نزد خداوند بر روی زمین دعاست. بی شک چنین عمل پرارزشی آثار و برکات دنیوی و اخروی بسیاری برای انسان خواهد داشت. البته برخی دعاها، چون دعای پدر و مادر در حق فرزند، به دلیل داشتن برخی ویژگیها، آثار فوق العاده ای دارد. به فرموده رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم)، دعای پدر در حق فرزند از شمشیر برنده تر است و همه آسمان ها را می شکافد تا به عرش الهی برسد.از سخنان رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) و اهل بیت (علیهم السلام) با چنین برمی آید که آن بزرگواران هم فرزندان را به بهره گیری از دعای پدر و مادر ترغیب و تشویق می کردند و هم به پدر و مادر توصیه می کردند برای فرزندانشان دعا کنند؛ چراکه خداوند خواسته آنان را بر می آورد.
در منابع تاریخی و برخی کتابهای ادعیه، این رخداد معروف و مشهور تاریخی نقل شده است که بانویی به نام «ام داود» به خدمت باسعادت امام جعفر صادق (علیه السلام) لا شرفیاب شد و از ایشان درخواست کرد تا برای آزادی فرزند دربندش دعایی کنند و چاره ای بیندیشند. حضرت طلا به ایشان سفارش هایی کردند و دعایی را آموختند تا خود برای آزادی فرزندش بخواند. او نیز به دستور حضرت عمل کرد و در نتیجه، فرزندش از زندان آزاد شد. همچنین در رخدادی دیگر، از خواهرزاده امام صادق (علیه السلام) ة نقل شده است:
من گرفتار بیماری شدیدی شدم. مادرم را به سراغ دایی ام، امام صادق (علیه السلام) فرستادم. ایشان تشریف آوردند و بر بالینم حاضر شدند. مادرم بیرون اتاق نگران حال من بود و پیوسته می نالید. حضرت به ایشان فرمودند لباسش را بپوشد؛ به بالای بام خانه برود؛ در آنجا روسری از سرش بردارد؛ موهایش را به سوی آسمان پریشان کند و این دعا را بخواند: «ای پروردگارم، این فرزند را تو به من عطا کردی. او را تو به من بخشیدی. خداوندا، بخششت را به من تجدید کن و او را باز هم به من ببخش. بی شک تو قدرتمند و توانایی». سپس به سجده برو. مطمئن باش پیش از آنکه سر از سجده برداری، فرزندت شفا خواهد یافت. مادرم نیز به دستور حضرت عمل کرد. پس از مدت کوتاهی در اثر دعای مادرم شفا یافتم، و برخاستم و همان هنگام به همراه دایی ام به مسجد رفتم. از جمله مواردی که در سخنان و سیره رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) و اهل بیت (علیهم السلام) ما دیده می شود.
دعای پدر در حق فرزند، هنگام ازدواج و رفتن فرزند به خانه بخت است. در چنین موقعیتی زمینه‌های عاطفی، دل شکسته والدین و فرزندان و اقدام به یکی از مهم ترین سنت های الهی، زمینه مناسب تری را برای توجه بیشتر خداوند به آنان فراهم می کند. به همین دلیل، تأثیر دعا از دیگر موقعیت ها بیشتر است. شاید به دلیل تأثیر بسیار دعا در این زمان است که این سنت حسنه از زمان رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) و اهل بیت (علیهم السلام) و مرسوم بوده است. حضرت علی علیه السلام فرموده اند:
رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) فاطمه الزهراء (سلام الله علیها) را به من تزویج فرمودند. آن گاه سراغ من آمدند و دستم را گرفتند و فرمودند: «این دعا را بخوان: بسم الله وقل على برکة الله وما شاء الله لا قوة إلا بالله توکلت على الله. سپس مرا نزد ایشان نشاندند و چنین دعا کردند: «بار پروردگارا، علی و فاطمه دوست داشتنی ترین آفریدگان تو نزد من اند. تو نیز آنان را دوست داشته باش و به نسل ایشان برکت عطا کن و از سوی خودت برای آنها محافظانی را مقرر فرما، و من ایشان و نسل پاکشان را از شر شیطان رانده شده به تو می سپارم».(3).
سفارش‌ها و توصیه‌های پیامبر اکرم و امامان معصوم او به دعا برای فرزندان در زمان‌های ویژه و سیره آن بزرگواران در عمل به این مهم نشان می دهد که این موقعیت‌های ویژه به پذیرش دعا نزدیک است. مراسم ازدواج، به ویژه هنگامی که فرزند در حال جدایی از خانواده و والدین است، یکی از آن زمان ها و موقعیت‌های ویژه است. شاید علت عمده این مسئله، نخست آن باشد که خداوند برای والدین و دعای آنان در حق فرزندان ارزش قایل است؛ دوم، آنکه آنان در حال انجام یکی از مهم ترین تکالیف و وظایف الهی خویش اند؛ سوم، آنکه هنگام جدایی و فراق بین فرزند و پدر و مادر است. در این زمان، دلها از هر زمان دیگری شکسته تر است. در چنین حالتی انسان بیشتر از هر زمان به پناهگاهی مطمئن احساس نیاز دارد. همه این عوامل موجب می شود پروردگار متعال توجه و عنایتی ویژه به آنان کند و در نتیجه، دعاها به پذیرش نزدیک شود.
پی‌نوشت‌ها:
- روح الله الموسوی الخمینی، تحریر الوسیلة، ج ۱، کتاب مکاسب محرمه، مسئله ۱۳.
- ابوجعفر محمد بن حسن طوسی، الأمالی، ص ۵۱۸؛ محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج ۷، ص۲۱۱؛ همان، ج۱۰۰، ص۲۵۷
- ابوجعفر محمدبن حسن طوسی، الأمالی، ص۳۹؛ محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج 43، ص۹۳؛ همان، ج۱۰۰، ص ۲۷۶؛ محمدبن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل ابی طالب، ج۳، ص۳۰۵
منبع: همسران شایسته، اسد الله طوسی، چاپ اول، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله)، قم ۱۳۹۱
