هنگامی که کودکان حرف زدن را می آموزند، آنها از «مرحلة» طبیعی می گذرند که در آن کلمات و عبارتها را تکرار می کنند. به عنوان مثال، «مامان، مامان، نگاه کن، نگاه کن به این». این گونه بیان قدری شبیه لکنت، شنیده شده و به نظر می رسد. این وضعیت معمولا در محدوده ۲ تا ۵ سالگی رخ می دهد. برخی اوقات کودک چند روزی این گونه عمل می کند. گاهی اوقات هم این وضع چند ماه و حتی چند سال طول می کشد، اما کودک مشکل لکنت ندارد. کلید تمایز بین یک مرحله طبیعی و یک مشکل لکنت واقعی در این است که اغلب، کودک چقدر و چگونه دچار لکنت می شود.
تشخیص و علل لکنت زبان
به کودکی که لکنت زبان دارد، «ناروانی گفتار» گفته می شود. اگرچه تشخیص تمایز بین مرحله لکنت طبیعی و الگوی ناروانی گفتار واقعی در دوره پیش دبستانی دشوار است، نشانگرهای خاصی وجود دارد که یک آسیب شناس گفتار - زبان آنها را بررسی می کند. به عنوان مثال، کودکان لکنتی شبیه جیمی، بر روی نخستین حرف کلمه گیر می کنند. اغلب، اولین کلمه یک جمله آنها ممکن است اولین صدا یا اولین سیلاب را به جای تلفظ یک یا دو بار، چندین بار تکرار کنند. وقتی لکنتی ها کلمه ای را می گویند، می خواهند خیلی سریع صحبت کنند، گویی می خواهند قبل از اینکه دوباره گیر کنند، با شدت بسیار زیاد حرفهایشان را تمام کنند. جیمی می داند که چه می خواهد بگوید. گیر در گفتار او هنگامی رخ می دهد که کلمات در گلویش گیر می کند؛ نه بدین معنا که او برای جمع کردن افکارش، به زمان نیاز دارد.اگرچه در حال حاضر می دانیم که اضطراب می تواند لکنت را پیچیده تر کند؛ همچنین اکنون می دانیم که در آن قضیه مشکلات بسیار بیشتری وجود دارد. زمانی که کودک حدود ۵ سال دارد، لکنت معمولا به صورت تدریجی شروع می شود. اما گاهی اوقات تنها شیوه مطمئن شدن از اینکه آیا کودک مشکل لکنت دارد، مشاهده کردن است. اینکه ببینیم بهتر یا بدتر می شود. برای تشخیص لکنت، درمانگر صحبت کردن کودک را در چندین موقعیت مشاهده می کند و یادداشتهای دقیقی برمی دارد که کودک چند بار رفتارهای لکنتی را به نمایش می گذارد. همچنین، درمانگر بررسی می کند آیا کودک ناکامی نشان می دهد. برخی از رفتارهایی که نشانگر ناکامی است، عبارتند از:فشار دادن پاها، گره کردن مشتها، باز و بسته کردن چشمها، یا کج کردن دهان . آزمونهای استاندارد و روشهای غیر رسمی نیز برای تشخیص و درجه بندی لکنت، وجود دارد. معمولا ترکیبی از هر دو شیوه برای تشخیص ناروانی گفتار کودک به کار گرفته می شود.
نوع دیگری از ناروانی گفتار، شتابان گویی نامیده می شود. کودکان مبتلا به الگوی شتابان گویی، اغلب به سرعت صحبت می کنند و به شیوه درهم و برهم، کلماتشان را در هم می کوبند. تلفظ آنها گاهی اوقات نادرست است و مشکل بازیابی کلمات، ممکن است به شکل تنگاتنگ با مشکل سازماندهی افکارشان مرتبط باشد.
علل لکنت چیست؟ به زبان ساده می توان گفت، در حال حاضر پاسخ مشخصی در این مورد وجود ندارد. در سالهای گذشته، تصور می شد لکنت زبان اساسا یک مشکل روانشناختی است. اگرچه در حال حاضر می دانیم که اضطراب می تواند لکنت را پیچیده تر کند؛ همچنین اکنون می دانیم که در آن قضیه مشکلات بسیار بیشتری وجود دارد. برخی از پژوهشگران این گونه نظریه پردازی کرده اند که لکنت مبنای روانشناختی دارد یا اینکه کودک به صورت ژنتیکی برای لکنت، آمادگی دارد (کید Kidd ، ۱۹۷۷). اما واقعا نمیدانیم چرا لکنت در برخی کودکان رخ می دهد و در برخی دیگر ظاهر نمی شود. ممکن است لکنت علل چندگانه ای داشته باشد.
مشخصات کودکان مبتلا به مشکلات لکنت زبان
کودکان مبتلا به مشکلات لکنت، ممکن است به صورت ذیل عمل کنند:• حرف آغازین کلمه را تکرار می کنند (شش شما خوب هستید).
• قسمتی از کلمات را تکرار می کنند (آ آ آقای جانسون اینجاست). (پن پسن پنجره را ببند) (این این این اینجا نشین).
• بعضی صداهای کلمات را به صورت کشیده بیان می کند (من اینجا هستم).
• می گویند: من نمی توانم این را بگم! یا «من نمی توانم این را بیان کنم!»
• قبل از صحبت کردن تأمل و تأخیر می کنند، سپس آماده گفتن چیزی می شوند (... من آبمیوه می خواهم.)
• در اولین کلمه یک عبارت یا اندیشه، گیر می کنند.
• وقتی در یک کلمه گیر می کنند، برای گفتن بقیه جمله به شدت وارد عمل می شوند.
• هنگامی که سعی می کنند صحبت کنند، بدون آنکه حرفی از دهانشان بیرون بیاید، دهانشان را باز می کنند.
• زمانی که سعی می کند به صورت موفقیت آمیز صحبت کند، صورتش را در هم می کشد.
• به وسیله باز و بسته کردن چشمها، فشار دادن پاها یا گره کردن مشتها، ناکامی خود را نشان میدهد.
منبع: مشکلات گفتاری، زبانی و شنیداری کودکان، پاتریسا هاماگوچی، نادر باقری،علی غنایی، چاپ اول، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد 1390
