انواع مختلفی از فلج مغزی وجود دارد، و هر فردی اغلب بیش از یک نوع را دارد. در فلج مغزی، اسپاستیک عضلات کودک، حرکات خشک نامنظمی دارد و به شدت منقبض است. کودک دچار فلج مغزی، آتتوید غیرارادی دارد که نتیجه آن ارتعاش یا پیچ و تاب خوردن قسمتهای مختلف بدن است. ۸۰٪ موارد فلج مغزی از این دو نوع هستند (ون رایپر، ۱۹۷۸).
تصور کنید چقدر دشوار است بخواهید صحبت کنید، در حالی که نتوانید دهانتان را آن طور که می خواهید حرکت دهید؟ کودک دچار فلج در استفاده از زبان و لبها نه تنها در صحبت کردن بلکه در جویدن و بلعیدن هم مشکل دارد. اغلب، پیچش و شکلک غیرارادی به عنوان نتیجه ضایعه مطرح است. هرچند درمان، به رشد و تقویت مهارتهای حرکتی - دهانی مورد نیاز حرف زدن، جویدن و بلعیدن کمک می کند، اما برای جبران ضایعه مغزی که موجب مشکل شده، کمتر از آنچه در نوشته آمده، کمک می کند. کودک مبتلا به فلج مغزی، به همراه فلجی، نیازهایی دارد. هدف درمان، شفا دادن کودک نیست، بلکه افزایش هرچه بیشتر تواناییهای اوست.
یکی از بزرگترین مشکلات کودکان فلج مغزی، استفاده کردن از ماهیچه های سینه و زبان برای فشار کافی آوردن به هوا، در زمان لازم برای صحبت کردن است. این فعالیت دربرگیرنده میزان زیادی از هماهنگی است. اکثر اوقات کودک دهانش را باز می کند، لیکن چیزی از آن خارج نمی شود. یا قبل از اتمام مطلب نفس کم می آورد و در آخر نجوا می کند. تمرینهایی برای بهبود بخشیدن قدرت و هماهنگی این ماهیچه ها برای کودک فلج مغزی مهم است. نوعی الگوی گفتاری کودک فلج مغزی به عنوان اختلال حرکتی مشخصه صحبت کردن ضایعه مغزی شتابزده، با مشقت، مهم است. هرچند تا حد مشخصی الگوهای گفتاری با گفتار درمانگری بهبود می یابد، کودک هرگز جمله بندی کاملا مشخصی نخواهد داشت. هدف مناسب برای کودک آن است که توسط دیگران درک شود.
کودک فلج مغزی به خوبی مستعد داشتن کیفیت صدایی متفاوت است، چون ماهیچه های داخل گلو که صدا را شکل می دهند، در کودکی که ماهیچه های متضاد یا ضعیفی دارد، صدایی تاحدودی تو دماغی یا انفجاری تولید می کند. توقفها در گفتار کودک، صدای شبیه تأخیر کلفت زبانی را دارد، اما فقدان سلیس گفتار درونی نیز ناشی از مشکل در کنترل ماهیچه هاست.
گاهی اوقات یک کودک مبتلا به فلج مغزی به شدت تحت تأثیر قرار می گیرد. در نتیجه، نمی تواند از گفتار خود به سادگی در یک موقعیت ارتباطی استفاده کند. مجموعه ای از پیشرفتهای فناورانه و خلاق اخیر، فرصتهای بسیار بیشتری را برای برقراری ارتباط، برای کودک ناتوان در تولید کلام به وجود می آورد. کودک می تواند با تکان دادن چشم (چشمک زدن) یا لمس کردن، تمهیدات بسیاری را عملی سازد. هنگامی که کودک شکل دیگری از ارتباط را به کار می برد، به آن ارتباط سازی جانشینی و تقویتی می گویند. امروزه گروهی از جوانان فلج مغزی هستند که هرچند قادر به صحبت کردن نیستند، به دانشگاه راه یافته و داستانهای تخیلی می نویسند.
شکاف کام Cleft palate ، تغییر شکل یافتگی است که از ابتدای تولد به وجود آمده و نوعی مشکل جسمانی است که با شکافی در سقف دهان که به حفره بینی منتهی می شود، مشخص می گردد. کودکان دچار شکاف کام همچنین گاهی اوقات، شکافی نیز در لب دارند. شکاف لب معمولا شامل قسمت لب بالایی می شود که به نظر می رسد آن را تا بینی به دو نیمه کرده است. کودک دچار شکاف کام، در خطر رشد عفونت گوش میانی و در نتیجه کاهش موقتی شنوایی است. دندانها اغلب به طور مشخصی نامرتب بوده، و ارتودنسی گسترده لازم دارند. تا زمانی که با انجام عمل جراحی یا قرار دادن یک وسیله اصلاحی صورت نپذیرد، کودک دچار شکاف کام مشکلات شدیدی در بلعیدن و نوشیدن خواهد داشت. درمان کودک، مستلزم عمل جراحی توسط یک تیم خوب فک و صورت در بیمارستان است. ممکن است کودک برای ترمیم شکاف نیازمند چندین عمل جراحی باشد. پزشکان باید برای تمام کردن کار منتظر باشند تا کودک قسمت عمده رشد یا تمام آن را سپری کند. در این تیم باید یک جراحی دندان پزشک، آسیب شناس گفتار، ارتودنس و دندان پزشک با هم کار کنند. پروستودنتیس ابزاری به نام ابتوراتور را برای کودک نصب می کند که بر روی حفره در شکاف نصب می شود، چنان که کودک بتواند با وضوح بیشتری صحبت کند و با راحتی بیشتر غذا بخورد. این مستلزم منطبق شدن و جا افتادن، همزمان با بزرگ شدن کودک است. برخی از کودکان در موقعیتهای خاص از یک ابتوراتور به طور موقتی استفاده می کنند. برخی دیگر به صورت دائمی از آن استفاده می کنند، چون حتی با انجام جراحی نیز بافت دهان یا گلو کفایت لازم را برای واضح صحبت کردن یا به راحتی بلعیدن، ندارد.
کودک دچار شکاف کام، از سنین خیلی پایین به یک گفتار درمانی شدید نیاز خواهد داشت. معمولا این امر در بیمارستان انجام خواهد شد. اخیرا در آمریکا در مدارس عمومی درمان را انجام می دهند. گفتار کودک با کیفیت تو دماغی بودن، مشخص می شود، چنانکه گویی به جای دهان، صحبتها از بینی ادا می شود. کلمات مشخصی نظیر پ، ب، د، ک، جه برای تلفظ کردن دشوارند. اغلب کودک هنگام صحبت کردن با بینی، صدای خرناس تولید می کند. صحبت کردن بسیاری از کودکان پیش دبستانی دچار شکاف کام به گونه وسیعی قابل درک نیست. برخی کودکان با وجود توجهات پزشکی و درمان مناسب، باز هم به طور قابل توجهی به دشواری صحبت می کنند. خوشبختانه، در این زمینه هر روز پیشرفتهای جدیدی رخ می دهد.
منبع: مشکلات گفتاری، زبانی و شنیداری کودکان، پاتریسا هاماگوچی، نادر باقری،علی غنایی، چاپ اول، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد 1390
