نگاه فوکو به رشتههای علمی
اعتقاد فوکو، رشته علمی حاصل همه گزارههای حقیقی در مورد یک موضوع یا حتی مجموع همۀ گزارههای منسجم درباره یک امر واحد نیست، بلکه ترکیبی از خطا و حقیقت است که دارای شرایط ویژه ای است.
شنبه، 27 مهر 1398
تخمین زمان مطالعه:
موارد بیشتر برای شما
نگاه فوکو به رشتههای علمی نیز بر همین پیش فرض استوار است. به اعتقاد فوکو، رشته علمی حاصل همه گزاره های حقیقی در مورد یک موضوع یا حتی مجموع همۀ گزاره های منسجم درباره یک امر واحد نیست، بلکه ترکیبی از خطا و حقیقت است که دارای شرایط ویژه ای است. از جمله این شرایط می توان از مربوط بودن به مقطعی معین از اشیا (مثلا از قرن هفدهم به بعد مقرر شد گزاره های گیاه شناسی در مورد ساخت مشهود گیاه باشد، استفاده از مفاهیم کلی ویژه (به طور مثال از قرن نوزدهم به بعد مقرر شد، واژگان و مفاهیم پزشکی، یکی از مرزهای گزاره های پزشکی محسوب شوند) و جاگرفتن در افق نظری معین (مفهومی شبیه به پارادایم کوهنی) نام برد.
به سخن دیگر از نگاه فوکو، قضیه علمی برای قرار گرفتن در دامنه یک رشته علمی، باید الزامات و شرایط ویژه ای را برآورده سازد و پیش از آنکه مورد قضاوت در مورد درستی قرار گیرد، در راستای حقیقت" اصطلاح کانگییم - باشد. مورد بررسی قرار نگرفتن سخن مندل در زیست شناسی نیز به دلیل برآورده نشدن همین شرایط از سوی گزاره های وی بود. فوکو(ترجمه پرهام، ۱۳۸۴، ص ۴۷) معتقد است «رشته علمی، نوعی اصل نظارت گری در تولید گفتارهاست. این اصل برای تولید گفتار حدودی وضع می کند و اینکار را با توسل به نوعی همانی انجام میدهد که شکل ظاهر آن، کاربست همواره قواعد است». در این موضع، فوکو به سازه گرایان نزدیک شده است. البته باید توجه داشت که سخن فوکو حالت ایجابی ندارد؛ همچنین نفی علم نیز محسوب نمی شود؛ بلکه تنها امکان شکستن ساختار علم را فراهم می آورد.
این شکست ساختارهای علمی-گفتمانی و فراتر رفتن از آنها سبب می شود تا مطالعات تبارشناسی فوکو به مطالعات میان رشته ای نزدیک شوند. موضوعات محوری آثار فوکو، از منظرهای مختلف مورد بررسی قرار می گیرند و وی در بررسی های خویش، مرزی گفتمانی قائل نمی شود. چنانکه در کتاب "تاریخ جنون"، موضوع مرکزی جنون - از زوایای مختلف و درون بازی های متنوع معطوف بدان ملاحظه می شود. فوکو، گاه جنون را از منظر ادبیات و هنر مورد توجه قرار میدهد، گاه از زاویه پزشکی آن را می نگرد و در برخی مواضع، نظر عامه مردم را درباره آن پی جویی می کند. نوع تلقی نظام های کیفری در مورد آن نیز از بررسیهای دقیق فوکو در امان نمی ماند و در نهایت معنا و مفاهیم پیرامون آن در عرصه های علمی نظیر روانشناسی نیز مطرح می شود. هر یک از این عرصهها، مفاهیم، روش های مطالعه و آزمون و نیز ادبیات ویژه خویش را دارند و نمی توان یکی را واجد حقیقت و دیگران را تهی از آن دانست.
موضع فوکو درباره حقیقت، را می توان موضعی دانست که در دل واژه "بازی" نهفته است. هنگامی که دو واژه "حقیقت" و "بازی" همنشین یکدیگر می گردند، "حقیقت" دیگر تداعی کننده حقیقتی محض، ناب، کلی و یکتا نیست بلکه امری است که می تواند در بازی های مختلف بازیچه قرار گیرد، ساخته شود و به کار رود. این دیدگاه فوکو درباره حقیقت به وی این امکان را میدهد تا نزدیک حقایق شود، با آنها دست ورزی کند و آنها را مورد نقادی بی رحمانه خویش قرار دهد. این نوع نگاه به حقیقت فوکو را به «طعن ورز آزاد» رورتی تبدیل می کند که از عظمت حقیقتها و نهادینه بودن آنها نمی هراسد و حتی چنانچه خود، قادر به جایگزینی حقیقت دیگری درباره واقعیت نیست، باز هم از نقد حقیقت موجود و برملاساختن رخنه های ان نایستد. (. Liberal Ironist: واژهی Ironism به واژه هایی چون "وارونه گویی" و "طنز و ریشخند" نیز ترجمه شده است (صفوی، ۱۳۷۵). ترجیح نگارنده از این بین، واژه "طعن ورزی" است.طعن ورزی به معنای روا داشتن تردید در واژگان خاص مورد استفاده فرداست. طعن ورز با وجود اندیشیدن و سخن گفتن با یک واژگان معین، دیگر واژگان را نیز از نظر دور نمی دارد و معتقد به انحصار و برتری واژگان خویش بر دیگر واژگان نیست (رورتی، ۱۹۸۹، ص۷۴). او معتقد است با هر واژگان بدیلی می توان هر توصیفی را مورد باز توصیف قرار داد و تعریف جدیدی ارائه کرد (باقری و سجادیه، ۱۳۸۴). طعن ورزسعی می کند به فهم متعارف بسنده نکند و به جستجوی راههای جدید اندیشیدن و سخن گفتن باشد. طعن ورز آزاده که انسان ایده ال رورتی است، واژگان خویش را از موقعیت فراتر فرو می کشد رورتی، ۱۹۸۹، ص۷۴)، آن را مورد سوال قرار میدهد و پیوسته و در هر موقعیتی به غنی سازی و توسعه آن می پردازد. نگاه او به واژگان نهایی اش، با تردیدی دائمی همراه است رورتی، ۱۹۸۹، ص ۷۴). تردیدهای او به دلیل آن است که او همواره از واژگان دیگر متاثر می شود؛ واژگانی که به عنوان واژگان نهایی دیگران، در آثار،اشعار و کتاب هابه کار برده می شود. اندیشیدن و تفکر بر واژگان های جدید، او را به بازسازی واژگان خویش وا می دارد. او هیچ موقعیتی را استوار و قاطع فرض نمی کند و میداند که باورها و خواسته هایش بر سبیل احتمال و در بستر زمان شکل می گیرند(سجادیه، ۱۳۸۴.)
منبع: تبارشناسی و تعلیم و تربیت، نرگس سجادیه، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، تهران، 1394
مقالات مرتبط
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
تازه های مقالات
قبل از رزرو هتل به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
تحجر چیست؟
خواص نقره در اسلام با توجه به روایت ها و برکات الهی
معرفی خوشمزه ترین غذاهای محلی هرمزگان
چگونه ماهی تازه را پاک کنیم؟
نحوه کاشت و نگهداری از کاج مطبق: آبیاری، نور، خاک، تکثیر و...
نحوه کاشت و نگهداری از گل موسی در گهواره: آبیاری، نور، خاک، تکثیر و...
نحوه کاشت و نگهداری از گل ربوتیا: آبیاری، نور، خاک، تکثیر و...
نحوه کاشت و نگهداری از گل سنبل: آبیاری، نور، خاک، تکثیر و...
نحوه کاشت و نگهداری از ختمی چینی گلسرخی (خیری): آبیاری، نور، خاک، تکثیر و...
بیشترین بازدید هفته
نحوه خواندن نماز امام صادق(ع) برای گرفتن حاجت
آیا استحمام در زمان آبله مرغان خطرناک است؟
محل تولد امام زمان (ع)
زنگ اشغال برای برخی تماس گیرندگان
نحوه خواندن نماز والدین
طریقه خواندن نماز شکسته و نیت آن
لیست کاملی از خدایان و الهههای یونانی
سمبل پرندگان و معانی آنها
وجود خلط یا مخاط شفاف در مدفوع
اقدامات مهم و اورژانسی پس از چنگ زدن گربه
موارد بیشتر برای شما
حجتالاسلام قرائتی: هر کاری که دشمن را عصبانی کند، عمل صالح است
راه حل مشکل غرب آسیا
جلوگیری افسران پلیس سعودی از عکس گرفتن یک زن با پرچم فلسطین مقابل کعبه
دیده شدن ٢٠ شی نورانی در آسمان ایران
ترفند ساده برای تیز کردن تیغه چرخ گوشت (فیلم)
ماجرای عجیب بار الکتریکی گل ها و زنبور عسل
پاسخ کوبنده دبیرکل جنبش
طراحی نیمکت مواج برای اتاقهای انتظار
گلزنی جنجالساز داور مسابقه در لیگ اروپا!
مستندی از ابتکار تاریخی نیروی دریایی سپاه برای تسلط مطلق بر آبهای خلیج فارس
ممنوعیت استفاده از واژه اسرائیل در رسانههای عراق
ابلاغ منطق قرآنی برائت به جهانیان
اگر کمک آمریکا نبود رژیم صهیونیستی قدرت و جرات این رفتارهای وحشیانه را داشت؟
حج امسال، حج برائت است
5 آموزشگاه برتر تعمیر تلویزیون در تهران