حتما در کتاب‌های تاریخ دبستان خواند‌ه‌اید که در گذشته مأموریت انتقال نامه‌ها بر عهده‌ی عدّ‌ه‌ای از افراد به نام «چاپار» بود که علاوه بر استقامت بدنی زیاد و شجاعت بالا، مهارت زیادی در سوارکاری و گذشتن از موانع و مشکلات داشتند و در جهت‌یابی و آشنایی با مسیرهای مختلف، توانا بودند.
فرض کنید اگر یکی از این چاپارها زنده می‌شد و می‌دید که هر الف بچه‌ای یک عدد تلفن همراه هوشمند دستش گرفته و سه‌سوت نه‌تنها پیام و نامه و تبریک و تسلیت، بلکه فیلم و عکس باکیفیت 16مگاپیکسل را به آن سر عالم انتقال می‌دهد و بلکه با حرکت‌دادن شست مبارک و ضربه‌ای خورده‌نخورده بر صفحه‌ی تلفن لمسی، صدها نفر از مخاطبان خود را در مناطق مختلف از نظرها، دیدگاه‌ها و علاقه‌مندی‌های خود آگاه می‌کند، بنده‌ی خدا چه حالی پیدا می‌کرد؟! حتما مَچَل شده، در گوشه‌ای می‌نشست و بر عمر تلف‌شده‌ی خود، که در عبور از کوه‌ها و جنگل‌ها و بیابان‌ها گذشته، تأسف می‌خورد.
به‌هرحال، یکی از مهم‌ترین مزایای دنیای ما، رسیدن به راه‌کارهای جدید و ساده برای انتقال اطلاعات و اخبار از‌طریق ابزارهای کم‌هزینه و سریع است و کافی است شما یک عدد تلفن همراه پیشرفته داشته باشید و با نرم‌افزارهای رایگان نظیر واتس‌آپ، وایبر، تانگو و... با صدها و هزاران فرد دیگر در هر کجای عالم ارتباط متنی یا تصویری برقرار کنید؛ اما نباید از یاد برد که همین ابزار مفید و سریع و قابل استفاده‌ی همگان، راه‌کاری برای برخی مفاسد و انحرافات و خطرات جدّی برای بشر هم هست؛ درنتیجه شناخت صحیح کم‌وکیف استفاده‌ی معقول و مشروع از این نرم‌افزارها وظیفه‌ای است مهم که ما تلاش می‌کنیم در چند شماره به برخی از این امور بپردازیم.
فرض کنید اگر یکی از این چاپارها زنده می‌شد و می‌دید که هر الف بچه‌ای یک عدد تلفن همراه هوشمند دستش گرفته و سه‌سوت نه‌تنها پیام و نامه و تبریک و تسلیت، بلکه فیلم و عکس باکیفیت 16مگاپیکسل را به آن سر عالم انتقال می‌دهد و بلکه با حرکت‌دادن شست مبارک و ضربه‌ای خورده‌نخورده بر صفحه‌ی تلفن لمسی، صدها نفر از مخاطبان خود را در مناطق مختلف از نظرها، دیدگاه‌ها و علاقه‌مندی‌های خود آگاه می‌کند، بنده‌ی خدا چه حالی پیدا می‌کرد؟! حتما مَچَل شده، در گوشه‌ای می‌نشست و بر عمر تلف‌شده‌ی خود، که در عبور از کوه‌ها و جنگل‌ها و بیابان‌ها گذشته، تأسف می‌خورد.
به‌هرحال، یکی از مهم‌ترین مزایای دنیای ما، رسیدن به راه‌کارهای جدید و ساده برای انتقال اطلاعات و اخبار از‌طریق ابزارهای کم‌هزینه و سریع است و کافی است شما یک عدد تلفن همراه پیشرفته داشته باشید و با نرم‌افزارهای رایگان نظیر واتس‌آپ، وایبر، تانگو و... با صدها و هزاران فرد دیگر در هر کجای عالم ارتباط متنی یا تصویری برقرار کنید؛ اما نباید از یاد برد که همین ابزار مفید و سریع و قابل استفاده‌ی همگان، راه‌کاری برای برخی مفاسد و انحرافات و خطرات جدّی برای بشر هم هست؛ درنتیجه شناخت صحیح کم‌وکیف استفاده‌ی معقول و مشروع از این نرم‌افزارها وظیفه‌ای است مهم که ما تلاش می‌کنیم در چند شماره به برخی از این امور بپردازیم.
موافق اما مشروط
پیش از هرچیز باید به این سؤال بپردازیم که آیا اصولاً استفاده از این قبیل ابزارها مورد تأیید دین هست یا خیر؟ شاید برخی دوستان نوجوان پیش خودشان بگویند: کجای دین گفته شما می‌توانید در این گروه‌های مجازی عضو شوید و با دیگران چت کنید یا مطالب مختلف را به اشتراک بگذارید؟ جالب‌تر این‌که برخی دوستان فکر می‌کنند مشکل اصلی این امکانات ارتباطی ازنظر شریعت و دین، فراگیر‌بودن یا جدیدبودن این ابزار است که حد و مرزی نمی‌شناسد و مخاطبان زیادی را دربر می‌گیرد.
در جواب باید گفت: «ما در دین اسلام یک قاعده‌ی کلی داریم که هر عملی حلال است، مگر این‌که حرام‌بودن آن از راه صحیح اثبات شود؛ درنتیجه استفاده از این قبیل ابزارهای ارتباطی و نرم‌افزارهای رسا‌نه‌ای جایز است، مگر این‌که بفهمیم این استفاده به نوعی مصداق عمل حرام است.
به‌علاوه، چه کسی گفته که اسلام و دین با پیشرفت و ابزارهای جدید و امکانات نو مشکل دارد؟ حتی می‌شود گفت خود انبیای الهی اولین کسانی بودند که از ابزارهای خاص برای انتقال پیام‌ها بهره می‌بردند؛ مثلا حضرت سلیمان علیه‌السلام از هدهد به عنوان ابزار ویژه‌ی نامه‌رسانی بهره می‌برد، چه‌بسا اگر آن حضرت امروز بین ما بود، یک عدد گوشی آیفون6 به همراهش مشاهده می‌شد! اصلا به قول معروف، این روزها اصل این امکانات واس ماست! و مؤمنان باید از این امکانات جدید بهره ببرند.
درعین‌حال باید در چگونگی استفاده از این ابزارها دقت به خرج دهیم که از جاده‌ی صحیح خارج نشویم و به گارد ریل برخورد نکنیم؛ چون ممکن است در موارد و شرایط خاصی استفاده از این ابزارها با محدودیت‌های گوناگونی مواجه شود؛ پس اسلام با این امکانات و ابزارها موافق است؛ اما به شکل مشروط.
در جواب باید گفت: «ما در دین اسلام یک قاعده‌ی کلی داریم که هر عملی حلال است، مگر این‌که حرام‌بودن آن از راه صحیح اثبات شود؛ درنتیجه استفاده از این قبیل ابزارهای ارتباطی و نرم‌افزارهای رسا‌نه‌ای جایز است، مگر این‌که بفهمیم این استفاده به نوعی مصداق عمل حرام است.
به‌علاوه، چه کسی گفته که اسلام و دین با پیشرفت و ابزارهای جدید و امکانات نو مشکل دارد؟ حتی می‌شود گفت خود انبیای الهی اولین کسانی بودند که از ابزارهای خاص برای انتقال پیام‌ها بهره می‌بردند؛ مثلا حضرت سلیمان علیه‌السلام از هدهد به عنوان ابزار ویژه‌ی نامه‌رسانی بهره می‌برد، چه‌بسا اگر آن حضرت امروز بین ما بود، یک عدد گوشی آیفون6 به همراهش مشاهده می‌شد! اصلا به قول معروف، این روزها اصل این امکانات واس ماست! و مؤمنان باید از این امکانات جدید بهره ببرند.
درعین‌حال باید در چگونگی استفاده از این ابزارها دقت به خرج دهیم که از جاده‌ی صحیح خارج نشویم و به گارد ریل برخورد نکنیم؛ چون ممکن است در موارد و شرایط خاصی استفاده از این ابزارها با محدودیت‌های گوناگونی مواجه شود؛ پس اسلام با این امکانات و ابزارها موافق است؛ اما به شکل مشروط.
قانون نظام و قانون شرع
نکته‌ی مهمی که در این مسئله به‌طور خاص باید به آن توجه کنیم این است که چه‌بسا یک کار معین به‌خودی‌خود حلال باشد، اما به‌دلیل ممنوع و غیرقانونی اعلام‌شدن آن از جانب حکومت اسلامی، انجام آن منع شرعی پیدا کند و حرام شود؛ در مورد ابزارهای رسا‌نه‌ای نیز همین‌طور است و چه‌بسا استفاده از برخی ابزارهای رسا‌نه‌ای، مانند شبکه‌های اجتماعی از جانب نظام اسلامی، ممنوع اعلام شود و درنتیجه اقدام به استفاده از این ابزارها به دلیل تخلف از قانون مملکت اسلامی، ازنظر شرعی هم بشود؛ البته در این مورد نباید هرکس برای خودش کارشناس شود و ایرانی جماعت، که معمولا در همه‌ی زمینه‌ها از پزشکی و فوتبال و تعمیر خودرو و سیاست و حتی انرژی هسته‌ای خود را متخصص و صاحب‌نظر می‌داند، لااقل در این یک مورد خاص امور دینی باید دور اظهار نظر بی‌مورد را خط بکشد و کار را بسپارد به دست کاردان؛ یعنی باید به‌طور دقیق به قوانین معین و مصوب مراکز و نهادهای قانونی مربوطه مراجعه کرد و دید آیا منع مشخص قانونی برای استفاده از این رسانه معین وجود دارد یا خیر.
به عنوان مثال، درخصوص سایت‌های فیلترشده همین مسئله مطرح است؛ یعنی اگر اثبات شود که فیلترشدن سایت فیس‌بوک نشانه‌ی منع قانونی استفاده از این سایت است، طبق نظر مراجعی که هر نوع تخلف از قوانین تصویب‌شده نظام اسلامی را حرام می‌دانند، نمی‌توانیم با فیلترشکن و... وارد این سایت شویم و برخلاف قانون عمل کنیم؛ پس نمی‌توان نسبت به قوانین نظام بی‌توجه بود و به این بهانه که من استفاده‌ی نادرست و غیراخلاقی از این سایت یا نرم افزار نمی‌کنم، نمی‌شود کار خود را توجیه کرد.
******
اما اگر از این حواشی استفاده از نرم‌افزارهای رسا‌نه‌ای بگذریم، می‌ماند مسائل دقیق و مهم مربوط به نحوه‌ی استفاده از این ابزارها که با همه‌ی جذابیت‌ها و تنوع‌هایی که ایجاد می‌کند، می‌تواند در مواردی مصداق رفتاری حرام باشد؛ یعنی اگر اصل استفاده از نرم‌افزارهایی مانند واتس‌آپ یا وایبر منعی نداشته باشد، کم‌وکیف این استفاده حتما دارای توضیحات دقیق و ضوابط مهمی است که در شماره‌ی بعد به جزئیات آن خواهیم پرداخت.
به عنوان مثال، درخصوص سایت‌های فیلترشده همین مسئله مطرح است؛ یعنی اگر اثبات شود که فیلترشدن سایت فیس‌بوک نشانه‌ی منع قانونی استفاده از این سایت است، طبق نظر مراجعی که هر نوع تخلف از قوانین تصویب‌شده نظام اسلامی را حرام می‌دانند، نمی‌توانیم با فیلترشکن و... وارد این سایت شویم و برخلاف قانون عمل کنیم؛ پس نمی‌توان نسبت به قوانین نظام بی‌توجه بود و به این بهانه که من استفاده‌ی نادرست و غیراخلاقی از این سایت یا نرم افزار نمی‌کنم، نمی‌شود کار خود را توجیه کرد.
******
اما اگر از این حواشی استفاده از نرم‌افزارهای رسا‌نه‌ای بگذریم، می‌ماند مسائل دقیق و مهم مربوط به نحوه‌ی استفاده از این ابزارها که با همه‌ی جذابیت‌ها و تنوع‌هایی که ایجاد می‌کند، می‌تواند در مواردی مصداق رفتاری حرام باشد؛ یعنی اگر اصل استفاده از نرم‌افزارهایی مانند واتس‌آپ یا وایبر منعی نداشته باشد، کم‌وکیف این استفاده حتما دارای توضیحات دقیق و ضوابط مهمی است که در شماره‌ی بعد به جزئیات آن خواهیم پرداخت.
نویسنده: روح‌الله حبیبیان
تصویرساز: نگین حسین زاده
