اگرچه تأثیر فن آوری بر هویت، موضوع مورد بحث در علم حقوق نیست، ولی آنچه که موجب ورود علم حقوق به موضوع هویت در فضای مجازی می شود، مطرح شدن مسائل نوظهور مرتبط با مسأله هویت است که از ویژگی های خاص دنیای مجازی و تفاوت های آن با دنیای واقعی نشأت گرفته است. آزادی انتخاب هویت بوسیله خود فرد، امکان ایجاد هویت های متعدد توسط یک شخص، امکان ناشناس ماندن هویت، احساس عدم تعلق و محدودیت به مکان یا جغرافیای خاص و احساس بی قیدی و بی تعهدی و بی مسئولیتی، برخی از مباحث مهم مربوط به ارتباط و تأثیر هویت و فضای مجازی است که همگی ذیل بحث «هویت مجازی» مورد بررسی قرار می گیرد.
با رویکرد حقوقی، هویت مجازی در واقع هویتی است که «شهروند» دنیای واقعی، که با ورود به دنیای مجازی تحت عنوان «شهروند شبکه ای» شناخته می شود، در فضای مجازی برای خود خلق کرده و از طریق آن به ارتباط و تعامل با سایرین می پردازد. تنظیم روابط شهروندان جامعه مجازی و حمایت از حقوق آنها رسالت اصلی علم حقوق است که طراحی چارچوب قانونی دنیای مجازی را گریزناپذیر می سازد.
ابعاد حقوقی هویت مجازی
برخی از جنبه‌های حقوقی هویت مجازی که با هدف حمایت از حقوق کاربران اینترنتی باید مورد توجه قرار گیرد عبارتند از:١- پذیرش قانونی هویت یا شخصیت مجازی (به رسمیت شناختن قانونی هویت مجازی).
۲- نحوه امکان شناسایی و اثبات اصالت هویت مجازی .
٣- نحوه حمایتها یا ضمانت اجراهای قانونی لازم جهت جلوگیری از تضییع حقوق کاربران اینترنتی.
هویت انسانها در فضای واقعی «زمانمند و مکانمند» بوده و با بایدها، نبایدها و الزاماتی همراه است. «تظاهر بیرونی» در کنار «تقید» و «تعهد ذهنی و عینی» مهم ترین وجه تشابه و تمایز هویت هاست؛ حال آن که در فضای مجازی این تقید و تعهد از الزامات اجباری و ساختاری بسیار کمتری تبعیت می نماید و از ظرفیت «شناوری و سیلان» برخوردار است.
در این نوشتار تلاش می شود به این پرسش کلیدی پاسخ داده شود که در گونه شناسی هویت ها، هویت در فضای مجازی از چه تفاوت هایی با هویت عینی برخوردار بوده و چگونه مدیریت می شود؟ با چنین پرسشی، به نظر می رسد که مؤلفه «گزینش عقلانی» مهم ترین شاخص و معیار وجه انتخابی هویت دلخواه در فضای مجازی است که به ما اجازه می دهد تا با محاسبه هزینه - فایده، هر هویتی را که مایلیم انتخاب کنیم. نام و نام خانوادگی و کاربری، جنسیت، سن، محل سکونت، ملیت، کسب و کار، علایق، رویکرد سیاسی، پیشینه خانوادگی و اجتماعی همگی در راستای این حسابگری ارزیابی و انتخاب می شود و تا جایی که بتوان این برساخته را مدیریت کرد، این هویت متفاوت در فضای مجازی استمرار خواهد یافت. فرضیه پژوهش نیز این است که جغرافیای سیاسی فضای مجازی در مقوله جهانی شدن بر افزایش آگاهی و ارتقای سطح علمی با تأکید بر هویت ملی و حفظ یکپارچگی کشور و شناخت فرهنگهای کشورهای دیگر تأکید دارد. اطلاعاتی که بر روی صفحه وب شخصی به نمایش گذارده می شود، شخصیت یا تجسمی از یک هویت واقعی و یا یک برساخته خیالی، آرمانی و یا حتی جعلی در جامعه آنلاین است و ابعاد مهمی از نحوه مدیریت هویت خود با تمامی پیچیدگی های سرشت انسانی را در فضای مجازی در بردارد و به لحاظ علمی از منظر مطالعات میان رشته ای ظرفیت بررسی و ارزیابی دارد.
مشخصا، در جوامع مجازی و با توجه به نرم افزارهای اجتماعی امروزی علاوه بر زمان و مکان، حد و مرزهای هویت درهم نور دیده شده و درنوردیدن حد و مرز هویت موجب شده اعتماد، حریم خصوصی و محرمانه بودن تعاملات مجازی محل تردید واقع شوند. در این مقاله به لحاظ روش شناسی با یک رویکرد چند جانبه و با استفاده از روش تجربی و مشاهده و تحلیل، شیوه یا شیوه های برساختن هویت در فضای مجازی را برررسی کرده و به مطالعه تیپولوژی هویت مجازی پرداخته و مقوله بندی پنج گانه جدیدی از این هویت مجازی با عناوین بینامی، گمنامی، اقتباس نامی، مستعارنامی و چندنامی در عرصه هویت ارائه و تبیین و تشریح میشود.
در نیمه دوم قرن بیستم پدیده‌ای به نام اینترنت و فضای مجازی به عنوان برآیندهای جهانی شدن باعث تغییر در مفاهیم جغرافیای سیاسی شد. در فضای مجازی که به عنوان فضای سایبر توصیف می شود مجموعه ای از ارتباطات درونی انسان ها از طریق کامپیوتر و وسایل مخابراتی بدون در نظر گرفتن جغرافیای سیاسی شکل می گیرد. جهانی شدن پدیده ای است که بر اثر وقوع آن نقش مرزهای جغرافیایی در تصمیم گیری ها و فعالیتهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی انسانها به حداقل کاهش می یابد. در این رهگذر منافع تک تک انسان ها بیشتر از پیش در منافع سایر انسانها در کشورهای مختلف گره می خورد. در دنیای جهانی شدن نه تنها کالا، خدمات و سرمایه بین ملل مختلف دنیا به آسانی به گردش در می آید بلکه افکار و دانش بشر نیز آسانتر از گذشته مبادله می شود و فضای مجازی نقش مهمی در این تبادل بی حد و مرز دارد. جهان امروز در معرض دگرگونی و تغییر و تحولات فزاینده ای قرار دارد. شبکه‌های اجتماعی مجازی در عصر حاضر نقش عمده و مهمی را در عرصه تغییر و تحولات اجتماعی برعهده دارند. و این وسایل منشأ بسیاری از تحولات معاصر و کنترل کننده جریانها و تحولات در جهان محسوب می شوند. بر این اساس، سؤال پژوهش این می باشد که جغرافیای سیاسی فضای مجازی در مقوله جهانی شدن بر چه پارامترهایی تأکید دارد؟ اساس این پژوهش این است که چه رابطه ای بین فضای مجازی و جهانی شدن با تأکید بر جغرافیای سیاسی وجود دارد. فرضیه پژوهش نیز این است که جغرافیای سیاسی فضای مجازی در مقوله جهانی شدن بر افزایش آگاهی و ارتقای سطح علمی با تأکید بر هویت ملی و حفظ یکپارچگی کشور و شناخت فرهنگهای کشورهای دیگر تأکید دارد. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی، با تأکید بر شناخت پیوند فضای مجازی و جهانی شدن از منظر دانش جغرافیای سیاسی است.
منبع: فضای مجازی و هویت، دکتر شقایق حیدری، انتشارات تمدن ایرانی، چاپ دوم، تهران، 1394
