در سالیان اخیر همراه با رشد روزافزون استفاده از شبکه‌های اجتماعی روندی از ابراز هویت از مجرای تارنماهای مذکور مشهود گشته است، این دست از خودنمایی‌ها در میان کاربران زن که تصاویر خویش را در صفحات اجتماعی قرار میدهند موضوع جستار حاضر می باشد؛ زنان و دخترانی که برخلاف بیم دیروزین از پخش شدن تصاویرشان به عنوان وجهی از ناایمنی زنانه هم پیوند با هنجارهای محور فرهنگی جامعه ایرانی، به نحوی خود خواسته تصاویر خویش را بر صفحات شخصی شان - که عمدتا بر عموم مفتوح اند قرار می دهند و غیر از این بر روزآمد کردن این تصاویر مداومت می ورزند. اهمیت این مسأله از آن روست که تصاویر فوق، به مدد زمینه وقوعشان و محیط کنشگری، حامل نشانه های فرهنگی و طبقاتی می باشند که روندی متمایز و حاکی از تغییرات اجتماعی همراه با اقبال به ابراز «خود» را مینمایانند که وقوف بر این تغییرات حائز توانش بصیرت افزایی در حوزه آینده نگری و سیاست گذاری فرهنگی می باشد. مسأله تأثیرگذاری فضای مجازی بر هویست جوانان کشور همچنان پابرجا و حل نشده به نظر می رسد. یکی از دلایل اساسی این مسأله این است که نتایج حاصل از پژوهش های انجام شده هماهنگ و یکدست نمی باشد. زمینه حاضر این پرسش اساسی را بوجود می آورد که آیا میان خودنمایی های مذکور، و طبقه اجتماعی - اقتصادی کاربران رابطه ای متصور است؟ در پاسخ به پرسش مذکور این فرضیه مطرح می گردد که میان رفتارهای خودنمایانه در فضای مجازی با طبقه اجتماعی کاربران رابطه وجود دارد؛ بدین معنا که هر چقدر طبقه اجتماعی کاربر بالاتر باشد، به همان میزان بر کمیت و کیفیت (در معنای بهره گیری از جلوه های بصری) برون دادهای خودنمایانه افزوده خواهد شد، و خودنمایی های این چنینی غیر از آن که فرآورده گفتمان طبقات متوسط به بالای جامعه می باشند، بازنمای این گفتمان نیز هستند. آزمون این فرض، دامنه تحقیق را به بررسی میزان تعلقات مذهبی و ملی نیز خواهد کشانید. روش پژوهش حاضر مبتنی بر تحلیل بروندادهای بصری با رویکرد نشانه شناختی و تحلیل محتوا و نیز تحلیل گفتمان مصاحبه های نیم ساختارمند می باشد. جامعه آماری این پژوهش را دانشجویان دختر دانشگاه خوارزمی تهران تشکیل میدهند و طریق انتخاب این دسته روش نمونه گیری گلوله برفی بوده است. این پژوهش در تحلیل نهایی، هم سنجی دو گروه از دختران دانشجوی فعال و غیرفعال در شبکه‌های اجتماعی را از نقطه نظر گفتمان طبقاتی در پیوست با کنشگری اجتماعی مطمح نظر قرار خواهد داد.
شناخت تأثیر فضای مجازی بر هویت همواره مورد توجه مسئولین نظام و اندیشمندان اجتماعی بوده است. از این رو پژوهش های بسیاری در خصوص تأثیر فضای مجازی بر هویت انجام شده است. اما مسأله تأثیرگذاری فضای مجازی بر هویست جوانان کشور همچنان پابرجا و حل نشده به نظر می رسد. یکی از دلایل اساسی این مسأله این است که نتایج حاصل از پژوهش های انجام شده هماهنگ و یکدست نمی باشد. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر فراتحلیل پژوهش های انجام شده در خصوص فضای مجازی وهویت می باشد.
سؤال و فرضیه‌های تحقیق
سؤال اصلی تحقیق حاضر عبارتست از این که «چه متغیرهایی در پژوهش های انجام شده در رابطه با فضای مجازی بر هویت مؤثرند؟». فرضیات تحقیق عبارتست از:١- تحقیقات مسائل فضای مجازی و هویت که بر مبنای تئوریک ساخته و پرداخته شده اند در مقایسه با تحقیقاتی که فاقد مبنای تئوریک هستند، اندازه اثر بیشتری داشته اند.
۲- بین اندازه اثر مقاطع جنس و سنین استفاده از اینترنت بکار رفته در پژوهش‌ها تفاوت معنادار وجود دارد.
3- بین اندازه اثر روش های مختلف نمونه گیری در پژوهش ها، تفاوت معنادار وجود دارد.
۴- مواردی که ساعات استفاده از اینترنت، مدت آشنایی با اینترنت و گرایش به چت بیشتر باشد، منجر به تأثیرپذیری بیشتر هویت و اختلال هویتی گردیده است.
۵- انزوای اجتماعی، سطح تحصیلات کاربران فضای مجازی، و عدم مسئولیت پذیری اجتماعی، انگیزش، احساس خود ارزشی وتصور از خود بر نفوذپذیری مرزهای هویتی مؤثر است.
۶- مشخصات خانوادگی، تحصیلات والدین؛ وضعیت اقتصادی خانواده، بر هویت کاربران اینترنت اثر می گذارد.
روش: برای این منظور، با استفاده از روش فراتحلیل، مطالعاتی که به فضای مجازی و هویت پرداخته بودند گرد آوری شدند. از ۲۰ مطالعه گزینش شده در محدوده زمانی ۱۳۸۲ تا ۱۳۹۲ آماره های مناسب برای محاسبه اندازه اثر و اطلاعات مورد نیاز دیگر ثبت شده و با نرم افزار CMA2 به محاسبه اندازه اثرها و تجزیه و تحلیل فرضیات اقدام گردید.
طبق دسته بندی کوهن متوسط ارزیابی می شود. نتایج هم چنین نشان می دهد متغیرهایی نظیر داشتن مبنای تئوریک، سطح تحصیلات کاربران فضای مجازی، انگیزش، احساس خود ارزشی، مشخصات خانوادگی، تحصیلات والدین، مدت آشنایی با اینترنت، تصور از خود، متوسط ساعات استفاده از اینترنت، گرایش به چت، انزوای اجتماعی و عدم مسئولیت پذیری اجتماعی به لحاظ آماری تأثیر معناداری بر تعدد مراجع هویتی، گسترش فضاهای اجتماعی و نفوذپذیری مرزهای هویتی و در نهایت ابعاد مختلف هویت داشته است.
منبع: فضای مجازی و هویت، دکتر شقایق حیدری، انتشارات تمدن ایرانی، چاپ دوم، تهران، 1394
