در نتیجه بی توجهی به محیط زیست، وسعت جنگل‌ها از سی میلیون هکتار در گذشته به ده میلیون هکتار رسیده که بسیار نگران کننده است. همچنین در حال حاضر سالانه 1.5 میلیارد تن خاک در کشور دچار فرسایش می شود که رقم نگران کننده ای است... یک زمین بیشتر نداریم و باید آن را حفظ کنیم... باید تا حد ممکن زباله ها را بازیافت کرد، از صدمه زدن به گیاهان و جانوران خودداری نمود و در شادابی و نشاط طبیعت و زمین کوشید. بر این دیدگاه متناقض افراطی و تفریطی در مورد محیط زیست، باید ناآگاهی بسیاری از مردم را در باره ماهیت، ارزش و فواید زمین، هوا، جنگل، جانوران و... افزود. واقعیت تلخ آن است که بسیاری از مردم و حتی برخی از افراد دانش آموخته در مورد ارزش محیط زیست و حفاظت از آن، اطلاعات چندانی ندارند. مردم «تا همین چند قرن پیش و حتی در برخی کشورها همین حالا عقیده داشتند که وسعت زمین، نامحدود است و منابع آن پایان ناپذیر است. این عقیده نادرست سبب شد تا مردم خیال کنند می توانند هر طور که می خواهند و به هر وسیله ای که شده است نیازهای خود را برآورده سازند، به این گمان که بر این منابع، پایانی متصور نیست.
این مهم که بحران کنونی در اثر مشکل فرهنگی است، چنان مسلم و غیر قابل خدشه است که حتی کارشناسان غربی نیز بر آن تأکید کرده اند، چنان که یکی از آنان در این باره می نویسد: گرچه مسائل زیست محیطی را اغلب به صورت یک مقوله علمی و عینی ترسیم میکنند، اما درگیری های اصلی زیست محیطی با ارزش ها و آگاهی های ما در ستیز است. دانش (و نه علم) که عبارت از داده های علمی به اضافه درک ما از مسائل است، به ما می گوید که کدام راه حل ها امکان پذیر است. اینک در نهایت چه تصمیمی میگیریم و کدام یک از راه حل ها را انتخاب میکنیم به ارزش ها باز می گردد. وی در ادامه زیست ها و مشکلات مختلف زیست محیطی را شمرده و می افزاید:
این پنج زمینه، یعنی مشکلات جمعیت انسانی، دنیای شهری، پایداری، دیدگاه جهانی و ارزشها و آگاهی ها، در درک ما از علم محیط زیست جنبه محوری دارد. یکی از مشکلات موجود در جهان، به ویژه جهان سوم درباره محیط زیست، ناآگاهی مردم از ماهیت، ابعاد و پیامدهای سوء معضل محیط زیست است. مردم مناطق توسعه نیافته و روستایی و حتی بسیاری از ساکنان شهرها با این مطالب که محیط زیست چیست، روش بهینه و محیط زیست محور در بهره وری از طبیعت و مواهب آن کدام است، شیوه ناصواب فعلی در برخورد با محیط چه زیانهای طاقت فرسا و غیر قابل جبران در پی دارد، وظایف احاد مردم و حکومت ها در باره محیط زیست چیست و سرانجام برای کاهش روند مخرب فعلی و حل مشکل آنچه باید کرد، اطلاعات هر چند ناقص و حتی توجه لازم ندارند و بسیاری از مردم، به ویژه ده نشینان، عشایر و کوچروان و... در این باره در غفلت و ناآگاهی کامل بسر می برند، چنان که یکی از پژوهشگران می افزاید:
ضعف علمی و تکنولوژی باعث نا آگاهی و در پرده ابهام ماندن بسیاری از واقعیات تلخ زیست محیطی در جوامع اسلامی شده است. باید بر مطلب فوق، استفاده نابجای شهرنشینان را از وسایل آلوده کننده و عدم دسترسی به تکنولوژی، از جمله در پهنه حمل و نقل، برای کاهش آلودگی و جلوگیری از بدتر شدن وضعیت آب و هوا را افزود، چنانکه در این باب در گزارش‌ها آمده است:
متأسفانه آلودگی جوی هم اکنون ویژگی محیط زیست شهری در بسیاری از کشورهای اسلامی است. دود ناشی از سوخت اتومبیل شاید بزرگ ترین و تنها عامل ایجاد آلودگی باشد، اما مصارف خانگی و صنعتی هیدروکربن ها نیز عامل مهم دیگری به شمار می رود. مشکل دیگری که با مسئله اتومبیل و آلودگی هوا ارتباط نزدیکی دارد، افزایش سر و صدا در محیطهای شهری و تأثیرات مخرب آن بر ساکنان شهر است. از این دیدگاه، بازدید از شهرهایی چون قاهره، تهران، بیروت، استانبول و کار کردن در آنها، به همان اندازه ناخوشایند و خالی از لذت است که زندگی در لندن و نیویورک.؟ نویسنده مطالب فوق، در جای دیگر به معضل دیگر محیط زیست شهری، از جمله شهرهای مسلمانان اشاره میکند که بیش از شهرهای یاد شده، شهرهایی چون کراچی، کابل، قندهار، بغداد، کربلا، بمبی، داکا و... را می آزارد و آن آلودگی زباله‌های این شهرهاست.
آلودگی زباله‌های مراکز شهری مشکل دیگری است که در سراسر منطقه رخ می نماید. روش های انتقال زباله معمولا روش های عقب مانده است. شیوه متداول این است که زباله های خانگی یا صنعتی در نزدیک ترین آب راهه‌های شهر یا روستای صرف نظر از این که این آب راهه خشک باشد یا در آن جریان آب وجود داشته باشد، تخلیه می شود یا اینکه یکسره به بیرون شهر انتقال می یابد، از این رو خطر شیوع بیماری بسیار تهدید کننده است. ناآگاهی مسلمانان از ارزش طبیعت در اسلام و مسئولیت و تکلیف دینی آنان در قبال پوشش گیاهی، حیوانات، درختان جنگل‌ها و... نیز از عوامل دیگر تخریب و نابودی محیط زیست به شمار می رود. برای بسیاری از مسلمانان، اینها تنها ارزشی خدماتی داشته و از هرگونه ارزش وجودی، زیست محیطی و غیره بی بهره است، چنانکه درختان و جنگل ها در محدوده دارایی شخصی و ارزش های اقتصادی معمولی، چون سوخت، استفاده در لوازم خانگی یا امثال آن قابل درک می باشد و هرگونه فواید و مضار زیست محیطی برای تصرف آنها را در موارد یاد شده قبول نداشته و خود را مکلف به رعایت آنها نمی دانند.
نگاه بخشی، منطقه ای و محدود به طبیعت و اکوسیستم جایی و ندیدن جاهای دیگر و فقدان کل نگری، می تواند جلوهای دیگر از ناآگاهی مردم را در باره مسائل محیط زیست نشان دهد. بسیاری از مردم به مناطق جنگلی و حیات وحش کوهستانها و بیابانهای اطراف مناطق مسکونی، به صورت بخشی و ناحیهای نگریسته، قسمتهای مختلف را از آن خود یا دیگران می پندارند و بدین پندار که در مناطق خود می توانند هرگونه بخواهند بهره برداری کنند یا در مناطق رقیب، تجاوز نموده و هرگونه استفاده لازم را ببرند به نفع است، مسائل محیط زیست را با آسیب‌های جدی روبه رو می سازند. و در یک کلام، این نگاه ها ناشی از بی اطلاعی از نظر زیست محیطی اسلام با نادیده گرفتن آن می باشد، چنانکه اذیت و آزار حیوانات و پرندگان و نیز عدم اهتمام به حیات و امور آنها به همین مسئله بر میگردد.
منبع: محیط زیست و بهداشت، عبد المجید ناصری داوودی، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، قم، 1391
