.JPG "احکام آلودگی زیست محیطی در اسلام")
بی تردید، معضل کنونی محیط زیست و آلودگی های آن از دستاوردهای صنعتی غرب است که ناشی از فرهنگ و گونه رویکرد اهالی آن به طبیعت و عناصر مختلف آن می باشد. بر اساس بینش غرب به جهان و طبیعت و ملکیت افسار گسیخته آن، طبیعت یکی از نخستین قربانیان این فرهنگ و زیاده خواهی نامحدود آن است، زیرا با قطع رابطه زمین با آسمان در غرب، انسان غربی با کمک ابزار جدید و وسایل پیشرفته به بهره برداری از طبیعت ، به ویژه جنگل‌ها و شکار حیوانات و ... پرداخته و چه بسا در مدت زمانی اندک، سطح وسیعی از زمین را عاری از جنگل نموده یا حتی موجب انقراض نسل برخی از حیوانات می شود، چون هیچ مانعی در برابر خویش ندیده و از آنچه به دست می آورد قانع نیست و نسبت به دیگران نیز احساس مسئولیت نمی کند. بنابر این، طبیعی است که در این صورت، نظم حاکم بر طبیعت و موجودات آن نیز برای او مفهوم ندارد؛ او تنها منافع خویش را می شناسد که در طبیعت و استفاده بی رویه و گسترده از آن نهفته است.
اما انسان مسلمان به حکم بنده خدا بودن، و او را مالک حقیقی و خود را خلیفه و امانت دار او دانستن، به طبیعت و محیط زیست دید روشن و مشفقانه دارد و بهره وری از آن را در پیمانه محدود و هوشمندانه که بدو اجازه داده شده است، در دستور کار خود قرار می دهد و خود را رها شده و مالک و قادر «مایشاء» نمیداند. اصولا اسلام دنیا را به عنوان «مزرعه» می نگرد که آدمی وظیفه دارد در این جهان به کاشت بپردازد و اعمال او صبغه کاشت و احیا را به خود بگیرد و پاداش نهایی را باید در آخرت بگیرد که فصل برداشت واقعی است، برخلاف انسان غیر مسلمان که در پی گرفتن پاداش در همین جهان است.
از مواردی که مسائل زیست محیطی در آن مطرح است و بهداشت آن از ابعاد گوناگون و حفاظت آن از انواع آلاینده ها، ضرورت فراوان داشته و در اولویت قرار دارد، اماکن و محل زندگی و حضور افراد است. از آنجا که این اماکن بیش از سایر نقاط، چون راه ها، کوهها، صحراها و دریاها با انسان ارتباط دارد و افراد از آن بهره می برند، بهداشت آنها و رعایت مسائل زیست محیطی و نظافت در آنها ضرورت بیشتری دارد، چنانکه صدمه زدن به آنها تحت هر عامل و انگیزه ای، زیانی بیش از آلودگی سایر مناطق در پی دارد.
اماکن در یک نگاه به دو بخش تقسیم می شود: اماکن خصوصی که شامل منازل افراد می شود، و اماکن عمومی، مثل مساجد، مدارس، کاروانسراها، میادین عمومی، خیابانها، پارکها، میادین جنگ، کارخانه ها، مناطق گوناگون ورزشی و تفریحی و جز آنها که طیف وسیعی را در برمی گیرد و محل استفاده عمومی و رفت و آمد همگان است.
بهداشت فردی در اماکن خصوصی، چون منازل، خوابگاهها و محل کار (اطاق محیط زیست و بهداشت در سیره و سنت معصومان از کار)، اهمیت فراوان دارد و آن قسمت که به بیش از یک فرد مربوط می شود با اماکن عمومی تفاوتی ندارد و همت جمعی و مواظبت همگانی را به یاری می طلبد. به هر روی، رعایت نظافت و بهداشت فردی را باید قبل از همه در مسائل محیط زیست مورد توجه قرار داد، چون همه راه ها و راه حل ها به گونه ای به بهداشت فرد و رعایت آن از سوی تک تک افراد جامعه بستگی دارد و به اهتمام آنان بر می گردد. یکی از پژوهشگران در این باره می نویسد:
امروزه موضوع بهداشت و ضرورت حفظ آن از چنان اهمیتی برخوردار است که سازمانها و نهادهایی در سطح جهانی، منطقه ای و کشوری در باره این موضوع، مشغول فعالیت شده اند و تلاش وسیعی صورت گرفته است تا با بیان برنامه های مناسب، ادامه راهکارها و تشویق افراد، سطح بهداشت را در تمامی زمینه ها بالا ببرند. نگرش جدیدی که میزان بهداشت هر جامعه را یکی از شاخص های رشد آن میداند، ناشی از همین تلاش جهانی است. در قرن اخیر، مسئله بهداشت از ابتدایی ترین موضوع، یعنی بهداشت فردی و جسمی، آغاز گردید، اما به مرور زمان و با روشن شدن سایر ابعاد انسان و زندگی او، موضوعات بهداشتی و شعاع آن گسترش یافته است. امروزه اصطلاحات و موضوعاتی مانند بهداشت روانی، بهداشت خانوادگی، بهداشت اجتماعی، بهداشت اقتصادی، بهداشت تغذیه، بهداشت کار، بهداشت محیط و مسکن و محیط زیست، رایج گردیده و هر یک دارای حیطه تخصصی خود می باشند. اکنون باید دید که دین اسلام و رهبران معصوم آن به موضوع مهم بهداشت، چگونه نگریسته اند.
یکی از امتیازهای مهم آیین مقدس اسلام، توجه ویژه آن به نظافت و پاکیزگی است. بنابر آنچه از متون تاریخی و روایی استفاده می شود، قبل از اسلام به امور بهداشت و نظافت چندان اهتمامی نمی شد و طبعا به لوازم بهداشتی و عوامل آن، مثل آب آشامیدنی، نظافت، دست شویی و دیگر نکات بهداشتی مربوط به چاه آب، لباس، غذا، توجه چندانی نمی شد. برای نمونه، عربها به دلیل بیابان گردی و خصلت صحرا نوردی و کمی آب و امکانات، به شست وشو و طهارت خویش چندان حساس نبوده و حتی در این امور از غیر آب بهره می گرفتند.
اما دین مقدس اسلام نظافت و بهداشت را جزء ایمان قرار داده و آب را مهم ترین وسیله پاکیزگی معرفی کرده است و تنها در مواردی که باعث ضرر شود یا قابل دست یابی نباشد، می توان به غیر آن پناه برد، چنان که برای نماز که نیازمند وضو یا غسل است، تیمم تجویز شده است. دعوت قرآن کریم به طهارت، و اینکه خداوند، طهارت پیشگان (متطهرین) را دوست دارد و نیز تشویق به غسل های گوناگون، اعم از واجب و مستحب و هم چنین انجام وضو برای نمازهای واجب و نمازهای مستحب، به روشنی طهارت و بهداشت را عملی مطلوب و مقدمه فراگیر برای اجرای برنامه های مختلف عبادی و عرفانی قرار می دهد و در سایه آن، بهداشت در میان مسلمانان نهادینه شده و به گونه فرهنگ همه جانبه و فراگیر در می آید.
منبع: محیط زیست و بهداشت، عبد المجید ناصری داوودی، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، قم، 1391
