قرآن کریم اهمیت زمین، آب، هوا و انواع نعمت‌های الهی را که از این عناصر به عمل می آید، یاد آور می شود و تعلق موجودات بسیاری را به مؤلفه‌های طبیعت و جان مایه های اصلی محیط زیست بیان می کند: و هم اوست خدایی که از آسمان، باران فرو بارد تا هر نبات را بدان برویانیم و سبزه ها را از زمین برون آریم و در آن سبزه‌ها دانه هایی که به روی هم چیده شده پدید آریم و از نخل خرما خوشه های پیوسته به هم برانگیزیم و باغ های انگور و زیتون و انار که برخی شبیه و بعضی نامشابه به هم است خلق کنیم. شما در آن باغها هنگامی که میوه آن پدید آید و برسد به چشم تعقل بنگرید که در آن، آیات و نشانهای قدرت خدا برای اهل ایمان هویداست.

آیات دیگری است که انسان را از فساد در زمین منع می کند. حدود ۴۹ آیه در باره فساد و مفسد یا مفسدان آمده است که از برخی از آنها می توان نگاه زیست محیطی را به دست آورد و لزوم حفاظت آن و مبارزه با آلودگی آن را فهم کرد، از جمله در آنجا که می فرماید: اگر هواها و منافع زودگذر عده ای از مردم ملاک کار و معیار اقدامات قرار گیرد، آسمان و زمین به فساد کشیده می شود. در واقع، امروز شرایط وخیم زیست محیطی جهان حکایت از این امر تلخ دارد که عده ای از سرمایه داران و صاحبان شرکت های تولیدی صنعتی با معیار قرار دادن اصالت سود و کسب در آمد بیشتر، فضا را آلوده نموده و فسادی فراگیر در شهرها و جوامع امروزی به وجود می آورند. جالب است که خداوند در جای دیگر، روی مشکل ایجاد فساد در زمین در حالی تأکید میکند که نابودی مزارع و فضای سبز و از بین بردن نسل بشر را در پی آن می آورد و آن را پیامد این فساد بشری مطرح میکند.

روشن است که این آیه و امثال آن هر چند به فساد اخلاقی و اجتماعی در مرحله نخست نیز توجه داده اند، اما ۔ چنان که اشاره شد - فساد زمین را از ناحیه آلودگی هوا و تخریب محیط زیست که باعث نابودی نسل بشر و به آتش کشیدن فضای حیاتی کره زمین است نیز از نظر دور نداشته و آن را مشمول قهر الهی دانسته و در آخر می فرماید: «فساد مورد بغض و قهر خداوند است».

غیر از آنچه اشاره شد عناصر دیگر مرتبط با طبیعت و اثر گذار در محیط زیست نیز مورد اهتمام و تأکید قرآن کریم قرار گرفته است که یکی از آنها گیاهان می باشد. انواع مختلف گیاهان افزون بر اهمیت و ارزش زیست محیطی ای که دارند، تلطیف کننده محیط، طراوت بخش و درس آموز نیز می باشند. در قرآن مجید از گیاهان به عنوان یکی از نعمت های برتر بهشتی و یادآور و دلیل بر معاد یاد شده است.

قرآن کریم گاهی به طور کلی بر اهمیت جانوران، گیاهان و درختان و بستانها تأکید نموده و فواید آنها را به انسان گوشزد کرده است و در برخی آیات، نوع خاصی از آنها را طرح نموده و حتی با سوگند یاد کردن به آنها خواسته است بر ارزش فراوان و حیاتی آنها نیز اشاره کند، چنانکه برخی سورهها، چون بقره، نحل، نمل و عنکبوت به نام جانوران نام گذاری شده و حتی زنبور عسل را مورد وحی الهی دانسته است.

گیاهان و درختان و فواید آنها

در باره گیاهان می توان از ابعاد مختلف بحث کرد که بخشی از ابعاد آن، خواص دارویی، غذایی، سوختی و نیز تأثیر آنها در تلطیف هوا و محیط زیست است. در مورد توجه قرآن کریم به گیاهان، تحقیقاتی صورت گرفته است که اغلب آنها توسط محققان گیاه شناس غربی انجام شده و برخی آنها به فارسی نیز برگردانده شده است. این تحقیقات نشان می دهد که قرآن مجید برای گیاهان و پوشش سبز زمین چه ارزشی قائل شده است. این توجه قرآن کریم به گیاهان، در ابعاد مختلف، به خصوص مسائل زیست محیطی راه گشاست.

جانوران

از موضوعات مهم مربوط به طبیعت و مطرح در محیط زیست، جانوران می باشند که جایگاه مهم و بی بدیلی در مسائل زیست محیطی و حفاظت از آن دارند، به طوری که امروزه کارشناسان، مسئولان و دلسوزان محیط زیست، بخشی از توجه و اهتمامشان را به حیات حیوانات، نگهداری از آنها و حفظ حقوق و جلوگیری از رفتارهای غیر مسئولانه و ستمکارانه به آنها معطوف نموده اند و در غرب، انجمن های متعدد حمایت از حیوانات تشکیل یافته که به صورت تخصصی در این باره به فعالیت می پردازند.

این در حالی است که در قرآن کریم - قبل از آنکه چنین ضرورتی در غرب به وجود آید و دیدگاههای متعدد کنونی در باره حمایت از حیوانات پیدا شود. توجه ویژه و اهتمام به امور آنها از جهات گوناگون شده است. البته دیدگاه قرآن کریم از پرداختن به حیوانات، مانند سایر امور عمدتأ تربیتی بوده و در پی هدف خداشناسی است، ولی این با استفاده های دیگر از کلام الهی و بهره وری بیشتر از ابعاد آن، از جمله در مورد محیط زیست، هیچ منافاتی ندارد.

جاحظ در کتاب الحیوان از حیواناتی یاد کرده که در قرآن مجید ذکر شده است. قبل از آوردن این اسامی که نشانه اهمیت آن از منظر این کتاب آسمانی است و می تواند در مسئله زیست محیطی، آموزنده و تأمل برانگیز تلقی شود، شایان ذکر است که شش سوره از قرآن به اسم حیوانات نام گذاری شده است: بقره (گاو)، انعام (چهار پایان)، نحل (زنبور عسل)، نمل (مورچه)، عنکبوت و فیل.
به طور کلی در قرآن کریم تقریبا به ۳۶ نمونه از حیوانات و جانوران، چون شتر، گاو، سگ، گوسفند، خوک، پشه، قاطر، الاغ و.. اشاره شده است که افزون بر نکات تربیتی و استفاده های دینی از آنها می توان ارزش جانوران را از نگاه قرآن مجید فهمید و بر اهمیت آنها در محیط زیست نیز توجه کرد.

منبع: محیط زیست و بهداشت، عبد المجید ناصری داوودی، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، قم، 1391