طبیعی است که با نظر داشت مطلب فوق، نخستین پرسش که در ذهن جوانه می زند، ارتباط معصومان له با این موضوع نسبتا جدید و نوظهور است و اینکه نه تنها در زمان آن بزرگواران، بلکه تا دهه های اخیر نیز یادی از آن نمی شد و کمترین نوشته و گفته ای را در باره آن نمی توانستیم در دایرة المعارف ها و مطبوعات و رسانه های مختلف جهان بیابیم و تعریفی هر چند محدود از آن ارائه دهیم.
در پاسخ این پرسش باید یادآور شد که هر چند بحران محیط زیست چون آلودگی هوا، فرسودگی زمین، از بین رفتن انواع جانوران، به خصوص نمونه های نادر آن و از بین رفتن جنگل ها و درختان و کاهش روز افزون پوشش گیاهی و فضای سبز، در سال های اخیر چهره کریه و خطرناک خود را نشان داده و جهان را با خطرهای مختلف روبه رو نموده، اما این معضل یک باره و بدون زمینه های فکری و سیاستها و برنامه های مختلف سیاسی، اقتصادی و... پدید نیامده است. در واقع، نگرش غیر معنوی و مادی گرایانه انسان به طبیعت و مواهب آن بوده که موجب فاجعه کنونی محیط زیست شده و آثار گوناگون آن به تدریج خود را نشان داده است. برخورد با این معضل، مانند سایر مشکلات و بحرانها، باید ریشه ای و از طریق علت یابی و درمان علل و عوامل آن صورت بگیرد و با این نگرش است که سیره و سنت معصومان که در باره طبیعت به دست ما رسیده است، می تواند راه گشا باشد و شیوه تعامل مثبت و سازنده با طبیعت و محیط زیست را که پیامدهای بحران زا، همانند زبان‌های نگرش غرب به محیط را در پی نداشته باشد، به ارمغان آورد و چون الگویی برای جلوگیری از مضرات بیشتر از این رهگذر و جلوگیری از تخریب زیان بارتر، مورد عمل قرار گیرد.
افزون بر این، بعضی از ابعاد محیط زیست، مانند گرم شدن زمین و آلودگی هوا و تخریب فضای سبز، هر چند جدید و در پیوند با پیشرفت صنعتی و ساخت تکنولوژی مدرن و حاکمیت نظام سرمایه داری غرب است، اما بخش های دیگر آن، چون تعامل با جانوران، بهره وری بهینه از آب، زمین، مواهب طبیعی و رعایت مصالح همنوع و نسل های آینده و امثال آن، به دوره خاصی اختصاص نداشته و با شدت و ضعف در تمام ادوار تاریخی و مناطق جغرافیایی مطرح بوده و طبیعی است رهبران معصوم نیز که دین جهانی و جاویدان اسلام را تفسیر، تبیین و بیش از همه با رفتار و گفتار ترسیم نموده اند، در این موضوعات حیاتی بی تفاوت نبوده و سیره و سنت راه گشا و الگو بخش خود را ارائه کرده اند.
از این نکته نباید غافل بود که کارنامه روشن و الهام بخش اسلام در باره محیط زیست و تعامل قابل دفاع مسلمانان با آن، که در سایه تعالیم و ارزش های دینی و تأکید معصومان و رفتار جهت دهنده آنان تبلور یافته، در اوج تمدن اسلامی و تک سواری این تمدن در جهان، نه تنها یک واقعیت تاریخی قابل اثبات است، بلکه از زمان یاد شده تاکنون نیز اهل تحقیق و نویسندگان غیر مسلمان، از جمله غربیان به آن اعتراف کرده اند.
روشن است که بنا بر مذهب تشیع، گفتار و رفتار معصومانی که از پیامبر اکرم صلى الله علیه وسلم آغاز و به حضرت حجة بن حسن عسکری(عجل الله فرجه الشریف) منتهی می شود، به عنوان الگو و فصل الخطاب مطرح است و پس از اثبات آن، نمی توان در باره حق نمایی و نجات بخشی و متابعت از آن تردید رواداشت.
در مجموع متخصصان در صدد پاسخگویی بدین پرسش اساسی است که سیره و سنت معصومان در مورد محیط زیست چیست؟ و آن بزرگواران از لحاظ گفتاری و رفتاری چه کارنامه ای را در خصوص آن به یادگار و به عنوان الگو برجای گذاشته اند؟
طبیعی است سؤال مزبور به پرسش‌های فرعی، چون معصومان و مسائل زیست محیطی اماکن، رفتار معصومان با جانوران و تعامل معصومان با فضای سبز، قابل بخش می باشد. البته این سؤالها برای فهم بهتر و یافتن پاسخ در خور، نیازمند اشاره هر چند کلی به وضعیت کنونی محیط زیست در جهان و نیز دیدگاه قرآن کریم در باره این مقوله مهم است. به طور طبیعی باید منابع مربوط به محیط زیست و بهداشت در سیره و سنت و معصومان را در متون تاریخ، سیره و رجال جست و جو کرد. از آنجا که در این .أحذ، حوادث گذشته و اقدامات معصومان و نیز روایات گوناگون شخصیت و رفتار آنان ثبت شده است، پژوهشگر می تواند در این باب، مطالبی هر چند فشرده و کلی از آنها استفاده کند.
سوگمندانه باید اذعان نمود که با مراجعه به منابع مزبور، کمترین انتظار در این باره، جامه عمل نپوشید و پس از مطالعه و بررسی منابع دست اول مربوطه، چندان بر اطلاعات موجود در این وادی افزون نشد و رویکرد کلی معصومان در مورد محیط زیست و بهداشت، همچنان نامعلوم و غیر قابل دست یابی باقی ماند.
منبع: محیط زیست و بهداشت، عبد المجید ناصری داوودی، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، قم، 1391
.JPG)
