ره آورد فراوان نگرش و سنت معصومان علیهم السلام در بخش‌های مختلف به محیط زیست و بهداشت چیزی نیست که مورد انکار حتی افراد و محققان غیر مسلمان قرار گرفته باشد. مسلمانان به تدریج در بهداشت فردی و اجتماعی دچار تحول شگرف شدند و ساختن حمام های فراوان در شهرهای اسلامی، ساخت و ساز بیمارستان، بر پا کردن رباطها و منازل بین راهی وکنترل وضعیت بهداشتی از سوی حکام و گذشتگان حکومت چیزی نبود که تردید در این امر را باقی گذارد.
در مورد حیوانات نیز نگرش و سیره آنان به زودی آثار مثبت خود را نشان داد و فضای جامعه اسلامی به محلی امن برای انواع حیوانات و تکثیر حتی نمونه نادر آنها تبدیل شد. در باب ایجاد فضای سبز و کشاورزی و جنگل داری و باغداری نیز نمی توان پیامدهای ورود اسلام و نگرش و رفتار رهبران معصوم علت آن را مورد تردید قرار داد. حضور و وفور انواع محصولات کشاورزی و باغی، پس از اسلام در میان جوامع اسلامی و گسترش زمینهای کشاورزی و تنوع محصولات آن و بهبود محسوس کیفیت آنها، همه و همه حکایت از تأثیر عمیق اسلام بر این بخش داشته و ره آورد مسلمانان را با اطاعت از اسلام و پیروی نگرش و سیره معصومان علیهم السلامه نشان می دهد و در مجموع نشان می دهد که اسلام در این بخش نیز موفق عمل کرده است و پیروی از آن و الگوگیری از گفتار و کردار معصومان علیهم السلام از لحاظ زیست محیطی که موضوعی کاملا جدید و امروزی است نیز می تواند راهگشا بوده و حیات بهتر دنیوی را در کنار سعادت اخروی در پی داشته باشد.
چنانکه اشاره شد بهداشت فردی و اجتماعی با همه ارزش شخصی و نقش به سزایی که در تندرستی افراد دارد، می تواند به عنوان مقدمه و یکی از مؤلفه های حفاظت محیط زیست و تأثیرگذار در آن عمل کند. با مطالعه تاریخ مسلمانان، به ویژه دستاوردهای فرهنگی و تمدنی آنان به خوبی مشاهده می شود که مسلمانان در سایه تعلیمات اسلامی و تأسی به گفته ها و عملکردهای پیامبر و یارانش در این باب به موفقیت های بزرگ دست یافته اند.
استفاده فراوان مسلمانان از عطریات و پوشیدن لباس‌های تمیز، به خصوص لباس‌های سفید در روز جمعه، به منظور شرکت در نماز از مسائل مهم این حوزه است. طبق اسناد تاریخی، مسلمانان از لحاظ رعایت بهداشت فردی و نظافت خود و منزل و لوازم آن در میان ملت های مختلف و پیروان ادیان دیگر، چون مسیحی، یهودی، بودایی و... برجسته و نمونه بودند. استفاده نکردن از ذبایح و کشتارهای غیر مسلمانان و در تماس نبودن و دست ندادن با آنان و تفاوت نهادن بین حیوانات حلال گوشت و غیر آن و دقت و رعایت فراوان در شناخت بازار مسلمانان و لزوم خرید از آن و قصابی های آن، همه و همه حاکی از معانی ژرف و حکمت هایی است که یکی از آنها مسئله رعایت بهداشت و اهتمام بدان بوده است.
در مورد منازل، در سایه اسلام و هدایت معصومان علیهم السلام سرویس های بهداشتی در شمار ضروری ترین اجزای خانه درآمد، این مسئله از کاوش ویرانه های سامرا به دست آمده است: هیچ خانه ای بدون حمام و کانال و نیز چاه نبود. خانه ها ایوانهای ستوندار و سردابهای تهویه شده داشت. همه خانه ها در یک سطح بودند و آنجا که کف خانه ارتفاع داشت، با مهارت، پشت بام های بلند را هم سطح از کار در آورده بودند. تعداد اتاق های یک خانه گاهی به شصت باب می رسید. پنجره ها با شیشه های رنگ به رنگ به عرض ۲۰ - ۵۰ سانتیمتر تزیین می‌شد.( آدم متز، تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ج ۲، ص ۴۲۱.)
نمونه دیگر از توجه مسلمانان به موضوع بهداشت و محیط زیست در امور مختلف، از جمله خانه سازی مربوط شمال آفریقاست. چنانکه ناصر خسرو در سفرنامه اش آورده است و محققان آن را تأیید کرده اند، مردم مصر به فضای سبز و کاشتن گل و گیاه علاقه ویژه داشتند:
اگر کسی خواهد که به مصر باغی سازد در هر فصل که باشد بتواند ساخت، چه هر درخت که خواهد کسان باشند که دلال آن باشند. ایشان درخت ها در تغارها کشته باشند و بر پشت بام ها نهاده و بسیار بام های ایشان باغ باشد و از آن اکثر پربار باشد، از نارنج و ترنج و سیب و به و گل و ریاحین و سپرغمها و اگر کسی خواهد حمالان بروند و آن تغارها بر چوب نهند، همچنان با درخت و به هر جا که خواهند نقل کنند و چنان که خواهی آن تغارها را در زمین جای کنند و در آن زمین بنهند و هر وقت که بخواهند تغارها را بکنند و درخت خبردار نباشد... ( آدم متز، تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ج ۲، ص 426.)
منبع: محیط زیست و بهداشت، عبد المجید ناصری داوودی، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، قم، 1391
.JPG)
