تحقیقات جدیدی که به زبان عربی در کشورهای اسلامی انجام گرفته نیز به شدت ابتدایی و فشرده است. این آثار را می توان با توجه به نوع دیدگاه و رویکرد پژوهشی و منابع به سه دسته تقسیم کرد:
الف) آثاری که با تکیه به قرآن مجید، آیات متعدد مربوط به طبیعت، آب، هوا (باد)، جانوران و تکالیف انسان در برابر آنها مورد تمسک و دسته بندی و تنظیم قرار گرفته و در تفسیر برخی از آنها، روایات محدودی آورده شده است، مثل کتاب رعایة البیئة فی شریعة الإسلام، اثر یوسف قرضاوی و خواطر إسلامیة فی النوعیة البیئة و السکانیة، تألیف کامل مصطفی
ب. آثاری که تنها در آغاز پژوهش خویش به آیات و تعدادی اندک از روایات درباره عناصر محیط زیست، چون بهداشت، زمین، آب و جنگل و پوشش گیاهی و سرانجام جانوران پرداخته، سپس معضلات گوناگون محیط زیست را در دنیای کنونی و حتی برخی شهرها چون قاهره به تفصیل آورده و ضرورت حفاظت از آنها را مورد تأکید قرار داده اند، آثاری مانند التلوث و حمایة البیئة، تألیف محمد منیر حجاب و الاسلام و البیثه، نوشته عبدالرحمان جیره.
ج) آثاری که عمدتا به احادیث مربوط به محیط زیست و بهداشت و حفاظت از آن و نهی از تخریب آن اهتمام ورزیده و در آن گاهی احادیث خاص، چون روایات اهل بیت پیامبر مورد کند و کاو قرار گرفته است. در این باب می توان به کتاب محیط زیست و بهداشت در سیره و سنت معصومان علیهم السلام ،البیئة فی عالم احادیث اهل بیت النبوه اثر محمود احمد شامی اشاره کرد که صرفا احادیث مهم این مقوله را تنظیم و جمع آوری نموده است.
به هر حال، در مجموع نمی توان گفت که پژوهش جدی و قابل توجهی در باره محیط زیست در جهان عرب نوشته شده است. مطالعات تمدنی شرق شناسان چون اشبیل فوکل به نام تمدن مغرب زمین برای مقایسه دو تمدن اسلامی و غربی مفید بوده و در مواردی استفاده شد، چنانکه از آثار تمدنی خاورشناسان در مورد اسلام و تمدن آن، که به عناصر و مؤلفه های محیط زیست نیز در اسلام و جوامع مسلمان پرداخته نیز بهره گرفته شد، کتاب هایی مانند اسلام و تمدن عرب گوستاولوبون، مشرق زمین گهواره تمدن تألیف ویل دورانت، تاریخ تمدن اسلام جرجی زیدان، اسلام و تمدن اسلام نوشته اندره میکل، تمدن اسلامی در قرن چهارم تحقیق آدم متز از جمله آثار بود که به آنها مراجعه شد.
در این میان از اثر ارزشمند و تخصصی نوشته نوآوریهای کشاورزی در قرون اولیه اسلام اندوام واتسون که انواع دستاوردهای مسلمانان را با تبعیت از آموزههای اسلامی مورد پژوهش قرار داده و ره آوردهای مسلمانان را از سویی و نقش مسلمانان را در ترویج کشاورزی و صدور برخی از گونه های زراعی و باغی به غرب، از سوی دیگر نمایانده است، بیش از دیگر آثار مزبور استفاده شد، زیرا طبیعت کشاورزی و باغداری، بازدهی دوگانه داشته و افزون بر تغذیه و نقش اقتصادی، در ایجاد فضای سبز، تلطیف هوا و غنای محیط زیست نیز مؤثر می باشد و مزرعه، باغها و جنگل ها به عنوان پوشش گیاهی و درختی محل حیات طیور و عامل فضای خرم و با نشاط و موجب پیشگیری از بسیاری آلودگی ها، امراض و ... می باشند. گفتنی است این تحقیقات و پژوهش ها که توسط خاورشناسان انجام گرفته به دلیل آنکه انگیزه جعل و مبالغه در آنها یافت نمی شود، بسیار قابل استفاده است.
در باره اصطلاحات و وضعیت کنونی محیط زیست در جهان از منابع اختصاصی آن بهره گرفته شده است که حجم اصلی آنها را ترجمه ها تشکیل می دهد که نویسندگان آنها عمدتا غیر مسلمان و وابسته به دانشگاههای معتبر خارجی یا سازمانهای بین المللی حمایت از محیط زیست می باشند. هم چنین مجلات مرتبط با محیط زیست، بخش دیگر از مواد اولیه این نوشتار را تشکیل می دهد.
پی‌نوشت‌ها:
1. معصومه ابتکار، مجموعه مقالات همایش بین المللی اسلام و محیط زیست (سخنرانی)؛ تهران، سازمان محیط زیست، ۱۳۷۸.
2. جوادی آملی، «قرآن و محیط زیست» (سخنرانی)، مجموعه مقالات همایش بین المللی محیط زیست، دین و فرهنگ، تهران، سازمان محیط زیست، ۱۳۸۰.
منبع: امید اسلام، معاونت پژوهشی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ و نشر عروج، چاپ اول، تهران، 1390
