در روایات معصومان علیهم السلام اهمیت فراوانی به سؤرالحیوان (آب دهان حیوان) داده شده است و آب دهان برخی حیوانات که خطرناک تشخیص داده نشده، پاک شمرده شده است و آب دهان بعضی دیگر از حیوانات، مانند سگ، موش و خوک، نجس شمرده شده است. بنابر این، باید از چنین آلودگی جلوگیری کرد و در صورت آلودگی هر چه زودتر و اساسی تر در صدد رفع آن برآمد.
در مورد لباس و به طور کلی پوشاک نیز سنت و سیره معصومان علیهم السلام و بر پاکی آنها استوار است به طوری که نجاست و آلودگی لباس، حتی به کمترین مقدار و ذره ای از نجاسات و ناپاکی هایی چون خون، ادرار، مدفوع و منی و... موجب بطلان نماز و اشکال در برخی عبادات دیگر می شود. حتی به این مقدار اکتفا نشده است، چنانکه در مورد ظروف و اوانی اشاره شد که در مورد رطوبت پیراهن توسط سگ از امام صادق علیه السلام سؤال شد. آن حضرت فرمود:
هرگاه جامهات توسط سگ رطوبت یافت، باید بشویی و اگر صرفا تماس حاصل شده باشد بدون آنکه رطوبتی در کار باشد، باید صرفا آب کشیده شود. هم چنین آن حضرت در خصوص آبی که سگ از آن خورده نیز فرموده است: نباید از آن استفاده شود مگر آنکه حوض بزرگ باشد. طبیعی است احادیث و دستورالعمل‌های فراوانی که در این باره وارد شده و سؤر حیوانات مختلف را با تفصیل و تأکید ارزیابی کرده، از ابعاد مختلف، قابل بحث و تفصیل است، البته در مجموع نشان می دهد که معصومان علیهم السلامی بر رعایت بهداشت و دوری حیوانات از اتاق‌ها و لوازم زندگی و منزل انسانها تأکید داشته اند؛ چیزی که امروزه دست اندرکاران و کارشناسان امور بهداشتی بر آن تأکید می کنند و اصرار دارند تا برای جلوگیری از انتقال انواع بیماریهای حیوان به انسان و شیوع بیماریهای مشترک حیوان انسان و عوامل آن (از میکروب ها و آلودگیها) حیوانات و محل نگهداری آنها از منازل و اماکن محل زندگی انسانها فاصله داشته تا محیط زندگی سالم و بهداشتی باشد.
از اموری که در خانواده از نگاه معصومان علیهم السلام و در سیره آنان مهم می نماید رعایت بهداشت و نظافت از سوی اعضای خانواده است. امام صادق علیه السلام به جارو نمودن خانه و شستن ظروف غذا سفارش نموده و آن را از علایم رفاه و آسایش و رفع فقر میداند: غسل الإناء وکسح الفناء مجلبة للرزق؛ نظافت و شستن ظروف و رفتن آستان، باعث جلب رزق می شود.
و در جای دیگر می فرماید: کنس البیت ینفی الفقر؛ جارو کردن خانه فقر را می زداید. هم چنین رسول خدا می فرماید: روزی جبرئیل نزد من آمد و گفت: ما فرشتگان به خانه ای که در آن سگ، مجسمه و یا ظرف آلوده به بول وجود داشته باشد، وارد نمی شویم.
رویکرد بهداشتی معصومان علیهم السلام در باره خانواده نیز اهمیت فراوانی دارد، چنانکه آن حضرت به تراشیدن مو برای همگان به منظور رعایت بهداشت حکم کرده، اما در مورد زنان نه تنها چنان توصیه نمی کنند، بلکه آن را در صورت نبود ضرورت، تحریم کرده اند. آن حضرت می فرماید: هر که موی سر را بلند بگذارد باید نیکو رعایت وتربیتش کند و گرنه بهتر آن که از ته بزند. در حدیثی دیگر از امام صادق علیه السلام طلا در باره زنی سؤال می شود که موی بالای پیشانی را برای زینت می تراشد یا می کند یا آنکه گیس خود را با گیس دیگری می بافد، فرمود: باکی نیست.
امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرموده است: باید زن مسلمان پیوسته خود را برای شوهر، خوشبو کند. مردان نیز وظیفه دارند تا در رعایت نظافت در منزل، به خصوص آرایش و تنظیف برای همسران تلاش نمایند. در بعضی روایات آمده است که حضرت رسول در آینه نظر می کرد و موی سر مبارک و ریش را شانه میکرد و از برای اصحاب خود و زنان خود، خود را می آراست و می فرمود: «خدا می پسندد و دوست می دارد از بنده اش که چون نزد برادران مؤمن رود، برای ایشان زینت کند و خود را بیاراید».
افزون بر موارد فوق، برای زنان بیش از مردان رعایت بهداشت لازم است، زیرا زنان بیشتر در امور منزل، از قبیل پخت و پز، شست وشو، نظافت و تربیت فرزند و امور مربوط به مهمانی ها و مراسم نقش دارند، از این رو بر انجام غسلهای واجب چون حیض و استحاضه و نفاس تأکید شده است و اینکه در ایام عادت، وضو گرفته در محل نماز خود به اندازه نماز بنشینند. این احکام و نظایر آن، همه نشانه لزوم اهتمام زنان به امر بهداشت و نظافت می باشد.
معصومان علیهم السلام در نگرش تربیتی و اخلاقی خویش نسبت به فرزندان، به لزوم بهداشت روحی-روانی و جسمی آنان عنایت ویژه داشتند، چنانکه پیامبر اکرم صلى الله علیه وسلم در مورد دخترش حضرت زهراغه، قبل از پیدایش و انعقاد وی در رحم مادر، ساز و کار ویژه ای به کار بست و بعد از آن مقدمات معنوی و روحی با خدیجه هم بستر شد.
امام صادق علیه السلام از معصومان علیهم السلام بزرگوار قبل از خود نقل می کند که فرموده اند: فرزندان خود را روز هفتم ولادت ختنه کنید، این امر برای آنان طهارت بیشتر و بهداشت فراوان به بار می آورد.ا بر این وظایف والدین نسبت به فرزندان، باید تسمیه و نام نیک گذاشتن برای آنان و اذان گفتن در گوش آنان را افزود که این عمل نیز در بهداشت روان و اعصاب تأثیر فراوان دارد.
منبع: محیط زیست و بهداشت، عبد المجید ناصری داوودی، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، قم، 1391
