با شکل گیری اجتماعات مجازی و گسترش شبکه جهانی اینترنت عرصه جدیدی برای حیات فراهم شده که بشر را وارد عصر نوینی کرده است. در فضای مجازی به مثابه سایه فضای واقعی، عناصر تشکیل دهنده فرهنگ، کارکرد متفاوت پیدا کرده و با دگرگونی در فرهنگ و هویت ملی و تحول گسترده در عرصه ارتباطات، تعاملی به شکل کاملا بدیع شکل گرفته که اینها همه خود سبب شکل گیری سبک جدیدی از زندگی شده است.
با دیدگاه توصیفی - تبیینی در پی مشخص کردن فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی در عرصه فرهنگی می باشد و پژوهشگران در پی آنند که مشخص کنند؛ رسانه ای چون اینترنت با ساختن فضای مجازی و برقرار کردن ارتباطات گسترده چه تغییراتی در فرهنگ و هویت کشورمان ایجاد کرده است؟ با توجه به این که اکثریت کاربران فضای مجازی از قشر جوان هستند؛ فرهنگ سازی جهت به حداقل رساندن تهدیدهای این عرصه از اهمیت بسزایی برخوردار می باشد.
فضای مجازی با خاصیت جهانی، فرامرزی، ناشناختگی، آزادی اطلاعات و ارتباطات، سبب در هم شکستن مرز هویت و کاهش هم دلی و احساس تعلق و پیوند سنتی، زوال اجتماعات واقعی و شکل گیری هویت‌های جهانی شده است که اینها خود نمونه هایی از اثرات فرهنگی اجتماعات مجازی می باشد.
پرسش اصلی این است که آیا بین هر یک از ابعاد استفاده از اینترنت با هویت ملی کاربران رابطه و همبستگی وجود دارد یا خیر. پرسش های فرعی همین پرسش را در خصوص هر یکی از ابعاد هویت ملی مطرح می کنند. در این تحقیق سه متغیر مداخله گر هویت قومی، هویت دینی و ویژگی های فردی - پایگاه اجتماعی در مدل مفهومی لحاظ شده است. محققین برای بخش کمی از روش پیمایشی با ابزار پرسشنامه استفاده نمودند. پرسشنامه تحقیق بین ۳۲۰ نفر از دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران توزیع گردید. نتایج تحلیل داده ها در آزمون فرضیات تحقیق نشان داد که بین میزان استفاده از اینترنت و بعد شناختی هویت ملی کاربران، همبستگی کامل با شدت 0.119 در جهت مثبت وجود دارد. بین مدت استفاده از اینترنت با بعد رفتاری و شناختی هویت ملی کاربران همبستگی مثبت وجود دارد. برای نوع اطلاعاتی استفاده، با هویت ملی، همبستگی مثبت و برای انواع ارتباطی و سرگرمی - تفریحی همبستگی منفی به دست آمد.
پیشرفت فن آوری و گسترش رسانه‌های ارتباط جمعی تحولات عمده ای در زندگی انسان قرن ۲۱ بوجود آورده، به طوری که جهانی که هم اکنون در آن قرار داریم، جهان رسانه ای لقب داده شده است. اکنون دنیا در جامعه اطلاعاتی به سر می برد و با پیشرفت های تکنولوژیک، دنیا به صورت دهکدهای کوچک تبدیل شده است که در آن واحد، تمام مردم دنیا از یکدیگر اطلاع و آگاهی دارند و این رابطه ها به گونه ای است که حتی سبک و سیاق زندگی شان را تحت تأثیر قرار داده است شیوه زندگی نمودی از ترجیحات فرد در زندگی روزمره است. هم چنین شناخت فرهنگی جوانان در گرو در شیوه زندگی آنان است که بی تردید انواع مختلف رسانه ها نقش مهمی در شکل گیری این شیوهها ایفا می کنند. این پژوهش به دنبال یافتن پاسخ برای پرسش های ذیل در جامعه هدف، (دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات اصفهان) می باشد:
۱- چرا و چگونه رسانه‌های دیداری - مجازی (تلویزیون و اینترنت) در عصر حاضر بر طرز زندگی و فرهنگ مصرفی دانشجویان تأثیرگذار است؟ ۲- چرا و چگونه افکار و شناخت دانشجویان تحت تأثیر رسانه ها شکل می گیرد؟ 3- آیا می توان رسانه ها را به عنوان یکی از عناصر و عوامل شکل گیری هویت اجتماعی - فرهنگی دانشجویان تلقی کرد؟ ۴- کدام دسته از رسانه ها تأثیر بیشتری بر نسل جوان دانشجو دارند؟ ۵- آیا می توان راهبردی برای کاهش برخی آسیب های رسانه ای در محیط فرهنگی دانشجویان پیشنهاد کرد؟ در این مقاله از دیدگاه مکتب جامعه شناسی تفسیری در تعامل با دیدگاه ساختی - کار کردی بهره برده ایم. همچنین، نظریه‌های جامعه شناسان نو گرا و معاصری چون آنتونی گیدنز و تامپسون را نیز ملاک قرار داده و مورد نقد و بررسی قرار داده ایم.
منبع: فضای مجازی و هویت، دکتر شقایق حیدری، انتشارات تمدن ایرانی، چاپ دوم، تهران، 1394
