الف- نهی از ذبح شبانه
چنانکه صید حیوانات در شب ممنوع می باشد، ذبح آنها نیز طبق روایات معصومان علیهم السلام در شب ممنوع است. ابان بن تغلب نقل می کند که امام سجاد به غلامانش فرمود: لاتذبحوا حتى یطلع الفجر فإن الله عزوجل جعل اللیل سکنا لکل شیء حیوانات را در شب ذبح نکنید تا آنکه فجر طلوع کند، زیرا خداوند شب را آرامش هر چیزی قرار داده است.ب- منع از ذبح در حضور همنوع
از دیگر حقوق حیوانات آن است که نباید در حضور همنوعش و در برابر چشم آن، ذبح شود. امام صادق علیه السلام از امیرالمؤمنین علی نقل می کند که فرمود: لاتذبح الشاة عند الشاة، ولا الجزور عند الجزور و هو ینظر إلیه؛ گوسفند را نزد گوسفند و شتر را در حضور شتر که به آن نگاه می کند، ذبح نکنید.(کلینی، کافی، ج ۶، ص ۲۲۹-۲۳۰)ج- نهی از تربیت برای ذبح
انسان گاهی حیوانات و پرندگان را برای استفاده از گوشت آنها تربیت میکند. این امر به طور کلی ایرادی ندارد، اما در روایات اسلامی و از دیدگاه اخلاق مدار معصومان علیهم السلام از اینکه انسان، حیوان به خصوصی را شخصا تربیت نموده، بزرگ و چاق کند و پس از ارتباط و انس پیداکردن حیوان با وی، شخصأ به ذبح آن اقدام نماید، نکوهش شده است: محمد بن فضیل نزد امام رضا علیه السلام رسید و عرض کرد: من گوسفند نری داشتم، آن را چاق کردم تا قربانی نمایم. هنگامی که آن را گرفتم و دست و پایش را بستم به سوی من نظر انداخت. پس بر آن رحمم آمد و رفت نمودم، اما ذبحش کردم. امام در پاسخ گفت: من دوست ندارم که چنین کنید، تربیت نکن چیزی را این گونه، سپس آن را ذبح کنی. در روایت دیگر، یکی از شیعیان به نام ابوالصماری از امام صادق علیه السلام لا این چنین نقل می کند:خدمت امام صادق علیه السلام رسیدم و عرض نمودم: مردی یکی دو گوسفند را علف می دهد تا آنها را قربانی کند. حضرت فرمود: من این کار را دوست ندارم. گفتم: مردی شتر یا گوسفندی را می خرد و علف آن را از اینجا و آنجا فراهم میکند تا آنکه وقت موعود فرا می رسد، در حالی که چاق نموده است به ذبح آنها اقدام میکند. حضرت پاسخ داد: نه، اما در وقت موعود باید به بازار مسلمانان برود و از آن جا بخرد و ذبح کند.( حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۱۶، ص ۳۰۸.)
چنانکه پیداست از لحن این دو روایت، تحریم و حتی کراهت این امر استفاده نمی شود، اما به طور کلی از لحاظ اخلاقی مورد پسند نیست و شاید پیامدهای روحی که برای انسان به وجود می آورد و او را از لحاظ روانی و عواطف قلبی آسیب می رساند، باعث این دستور اخلاقی و موضع گیری معصومان علیهم السلام شده باشد، همانگونه که از روایت نخست استفاده می شد که صاحب حیوان پس از ذبح حیوان مورد تربیت و مأنوس خود، تحت تأثیر عواطف قرار گرفته بود و حالت خوبی نداشت و رعایت این عواطف انسانی نسبت به حیوانات و حیات آنها در دراز مدت، برای انسان ارزشمند است و باید حفظ و تقویت شود تا با انسانها نیز با عواطف و درک انسانی بیشتر معامله نموده و از هرگونه حرمت شکنی و قساوت قلب خودداری شود. این نکته از حدیث امام امیرالمؤمنین نیز استفاده می شود. ایشان می فرماید: اتقوا الله فی خولکم فقیل له: ما ذلک؟ قال: الشاة و البقر و الحمام از خداوند بترسید در مورد بردگان (أماء و عبید) و در این مورد سؤال شد که چیست؟ فرمود:گوسفند، گاو و کبوتر. در مورد این سه نوع حیوان در آینده بیشتر بحث خواهد شد.
د- عدم ذبح از روی قهر
در روایات اسلامی ذبح حیوانات و پرندگان تنها در موارد نیاز و ضروری مجاز شمرده شده و هیچگونه انگیزه ای، جز رفع ضرورت و بهره وری مشروع در آن نباید دخالت داشته باشد، از این لحاظ ذبح آنها از روی قهر، منع و موجب صدقه دانسته شده است.نگهداری حیوانات
معصومان علیهم السلام افزون بر حقوق و حرمتی که برای حیوانات و پرندگان در نظر گرفته اند و مسلمانان را به رعایت آنها سفارش فرموده اند، در مورد نگهداری برخی از گونه های آنها خود پیشقدم شده اند. سیره آن بزرگواران نشان میدهد که آنان در منزلشان اقدام به نگهداری حیوانات می کردند.معصومان علیهم السلام افزون بر نگهداری حیوانات مختلف، دیگران را نیز به نگهداری آنها تشویق می کردند و از راه های مختلف سعی می نمودند تا مردم از این مهم غفلت نورزند و به عنوان رویکردی فرهنگ و دینی، دست کم در نگه داری برخی از آنها بکوشند. امام علی علیه السلام از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می کند که آن حضرت فرمود:
علیکم بالغفم و الحزب فإنهما یغدوا بخیر و روحانی بخیر بر شما باد به نگهداری گوسفند و زمین کشاورزی، زیرا این دو به خیر آغاز می شوند و به خیر و برکت پایان می یابند. در جای دیگر نیز آن حضرت ضمن تشویق به نگهداری گوسفند می افزاید: البته مشروط بر آنکه صاحب گوسفندان، نماز خود را به جا آورد و از دادن زکات غفلت نورزد. سپس سفارش به نگهداری گاو می کند و آن را از جهات مختلف دارای خیر و برکت می شمارد.( حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۸، ص ۳۹۳.)
امام صادق علیه السلام نیز اهمیت نگهداری گوسفند را این گونه مهم می داند: هیچ خانواده ای نیست که به سوی آنها سی عدد گوسفند رو بیاورد، مگر آنکه فرشتگان بر آنها فرود می آیند و خانواده یاد شده را تا صبحگاهان محافظت می کنند.( همان، ص ۳۷۹ و کلینی، کافی، ج ۶، ص ۵۴۸)
منبع: محیط زیست و بهداشت، عبد المجید ناصری داوودی، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، قم، 1391
.JPG)
