ابن سنان از ابی عبدالله علیه السلام نقل می کند که از آن حضرت در باره سخن خداوند متعال که می فرماید: (و من دخله کان آمنا ) سؤال کردم که آیا منظور خانه کعبه است یا حرم (مکه)؟ امام فرمود: هر انسانی که داخل مکه (حرم) شود و به آن پناهنده گردد از غضب الهی در امان خواهد بود، و هر چیزی از جانوران وحشی و پرندگان به آنجا پناه ببرد از تهاجم و آزار در امان خواهد بود تا خارج شود. آن حضرت در پاسخ به سؤال معاویة بن عمار از پرنده اهلی که داخل حرم شده است، می فرماید: دست بدان نزنید، زیرا خداوند فرموده است: « من دخله کان آمنا» همین طور امام در مورد شکاری که شکارچی آن را با خود در حرم ببرد و صید هنوز زنده باشد، فرمود: وقتی آن را داخل حرم نمود، نه تنها خوردن، بلکه امساک و نگهداری آن نیز بر او حرام است و باید آزادش کرد. در مورد پرنده ای که انسان در حرم با آن برخورد کند نیز می فرماید: اگر بالهایش سالم باشد باید راهش را باز کرد و متعرض نشده جمیل بن دراج نقل می کند که از ابا عبدالله علیه السلام در مورد کشتن پرستو و اذیت آن در حرم پرسیدم، فرمود:«نکشید...». (حر عاملی، همان، ج ۱۶، ص ۲۴۷ )

نشان ندادن صید

نه تنها قتل جانوران مکه و شکار آنها شدید تحریم شده است، بلکه بنا به نگرش معصومان علیهم السلام نسبت به حرم الهی، یکی از اموری که مسلمانان باید بدان اهتمام ورزند، عدم راهنمایی دیگران بر صیدها و جانوران شکاری مکه است، چنانکه در روایت آمده است که محرم نباید کسی را به سوی صید راهنمایی کند و در صورت ارتکاب چنین عملی اگر آن صید به قتل برسد، باید فدیه بدهد. در روایات دیگر، رم دادن و پر کندن صید نیز در حرم تحریم شده و در صورت وقوع چنین کاری، فدیه واجب می شود. همین طور کندن پرهای کبوتر حرم نیز منع شده است:

اگر کسی پرهای کبوتری را کند باید با همان دست که پرهای پرنده یادشده را کنده است به مسکین صدقه بدهد، زیرا با همان دست، کبوتر حرم را آسیب رسانده است.(حرعاملی، وسائل الشیعه، ج ۹، ص ۱۷۶ ٣. و، ج ۴، ص ۲۳۵ - ۲۳۶.)

درمان جانوران بیمار و مجروح

یکی از مقررات حرم آن است که در صورت برخورد با جانور زخمی و بیمار نه تنها نباید آن را به قتل رساند یا ذبح کرد، بلکه رها نمودن و به حال خود واگذاشتن آن نیز تجویز نشده است. این حکم در مورد کسانی نیز صادق است که به آنان از سوی دیگران حیوانی هدیه می شود و به طور اتفاقی دچار بیماری و مشکلی باشد یا بشود. زراره نقل می کند که از امام صادق علیه السلام در مورد کسی سؤال شد که در حرم کبوتری بال بریده به او هدیه داده شده است؟ امام در پاسخ فرمود: آن کبوتر را پرستاری کند و به شیوه نیکو به آن رسیدگی نماید و دانه بدهد تا بالهایش سالم و مساوی گردد، آنگاه آزادش کند.۱ آن حضرت در مورد برخورد کسی با پرنده ای در حرم نیز می فرماید: اگر بال های آن پرنده سالم باشد باید رهایش کند و اگر سالم نیست باید پرستاری و مرتب کند و دانه و آب بدهد و هرگاه بال هایش درست شد، آزادش نماید.( حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ۹، ص199)

تحریم مصرف

با توجه به اهمیت حرم امن الهی و حفظ حرمت و معنویت آن از سویی، و رعایت مسائل زیست محیطی آن از سوی دیگر، حتی مصرف کبوتران ذبح شده آن نیز حرام شده است: على بن جعفر در کتابش آورده است که از برادرش موسی بن جعفر علیه السلام پرسیده است: اگر مردی در زمانی که در احرام نیست اقدام به شکار کبوتر حرم و ذبح آن کند و سپس آن را وارد حرم نماید می تواند آن را مصرف کند؟ حضرت فرمود: مصرف کبوتران حرم در هیچ حالتی جایز نیست. امام صادق علیه السلام در مورد مصرف کبوتران حرم حکم مشابه دارد، چنانکه منصور بن حازم نقل می کند از امام صادق علیه السلام در باره کبوتری که در زمان حلیت ذبح شده است، سؤال کردم. فرمود:

نباید محرم آن را بخورد، وقتی وارد مکه شد آن را شخص محل در مکه می تواند بخورد، اما اگر کبوتر را زنده وارد حرم کرده باشد و سپس در حرم آن را ذبح کند، کسی آن را نباید بخورد، زیرا پس از اینکه وارد حوزه امنیتی شده، ذبح گردیده است.

محدودیت ذبح در حرم

در کنار مقررات سخت زیست محیطی که برای شکار در حرم و مصرف جانوران شکار شده و رها نمودن یا وارد نمودن جرح بر آنها، وارد شده است، مسئله ذبح حیوانات در مکه نیز به شدت محدود شده است. ابوبصیر از امام صادق علیه السلام روایت میکند که فرمود: لایذبح بمکة إلا الإبل و البقر و الغنم و الدجاج؛ در مکه، جز ذبح شتر، گاو، گوسفند و مرغ جایز نیست.

دفن جانوران شکاری

با همه دستورهای أکید معصومان علیهم السلام مبنی بر عدم صید حیوانات مکه سپس ممنوعیت ذبح آنها، اگر کسی دست به صید آنها زد یا ذبح کرد نباید از آن بخورد، چنانکه اگر با جسد آنها روبه رو شد یا کبوتران بیمار و مجروح حرم مردند، نباید مسلمان از کنار آن رد شود و جسد آنها را به حالش رها کند، بلکه به منظور پیشگیری از مشکلات زیست محیطی باید به تکلیف خویش، یعنی دفن آنها عمل کند. در واقع باید یادآور شد که دفن حیوانات شکاری، به عنوان آخرین وظیفه زیست محیطی است که به منظور رعایت بهداشت محیط حرم و اجرای برنامه‌های زیست محیطی در نظر گرفته شده است.

منبع: محیط زیست و بهداشت، عبد المجید ناصری داوودی، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، قم، 1391