سوره لقمان
سوره لقمان سی و یکمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء ۲۱ جای دارد. این سوره به مناسبت ذکر نام لقمان و نصایح او به فرزندش، به این نام برگزیده شده است.معانی نام سوره
نام یکی از بندگان عالم پروردگار.ویژگیهای سوره
دارای پنج علم از علوم خداوند: (هنگامه رستاخیز – نزول باران – آنچه در رحم مادران است – سرنوشت فردی انسان – چگونگی و محل موت هر انسان).موضوعات مطرح شده
عظمت و اهمیت قرآن – مواعظ و نصایح آموزنده – حقوق والدین – وسعت جهان – خداشناسی.فضیلت قرائت و خواص سوره لقمان
در فضیلت این سوره از پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله و سلم روایت شده: هر که این سوره را قرائت کند در روز قیامت لقمان رفیق و همراه او خواهد بود و ده برابر تعداد کسانی که امر به معروف و نهی از منکر کرده اند به او حسنه داده می شود.1امام باقر علیه السلام فرموده اند: هر کس که هر شب سوره لقمان را قرائت نماید خداوند سی فرشته را مأمور حفظ و نگهداری او از ابلیس و سپاهیان او می کند و اگر صبحگاه نیز این سوره را قرائت کند، تا شب در امان و حفظ الهی خواهد بود.2
آثار و برکات تلاوت سوره لقمان
1. درمان بیماری های داخلی
از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله وسلم نقل شده است: اگر سوره لقمان را بنویسند و پس از شستن نوشته، از اب ان بنوشد هر گونه بیماری درونی داشته باشند، از بین خواهد رفت و هر مرد و زنی که خونریزی در یکی از اندام خود دارد اگر نوشته سوره لقمان را بر آن موضع قرار دهند خونریزی قطع می شود.3از امام صادق علیه السلام نیز روایت شده: اگر سوره لقمان را بنویسند و سپس شسته و از آب آن به مرد و زنی که در درون درد و ناراحتی دارد بنوشانند. عافیت می یابد و از تب ها و هر گونه آزار دهنده و بیماری از او برطرف می شود.4
2. عزل کردن حاکم ستمگر
هر کس این سوره را در منزل حاکمی بگذارد در همان سال معزول می شود و هر که آن را بنویسد و با خود دارد از درد شقیقه و تب ایمن شود.شأن نزول و محتوای سوره لقمان
برخی سوره‌های قرآن شأن نزول خاصی ندارند و می‌توان گفت هدف از نزول آن‌ها تبیین و توضیح محتوای سوره برای مردم است. سوره مبارکه لقمان دارای 34 آیه و براساس ترتیب کتاب قرآن کریم سی و یکمین سوره می باشد. این سوره را به آن جهت لقمان می گویند که نام حضرت لقمان در تمام قرآن دو بار آن هم در همین سوره آمده و خداوند در این سوره موعظه‌ها و نصیحت‌های لقمان به فرزندش را با سبک و شیوة زیبایی بیان کرده است.به همین خاطر، به دلیل تجلیل از مقام معنوی و علمی لقمان و بزرگی سخنان حکمت‌آمیز او، این سوره به نام وی نامگذاری شده است.
سوره لقمان نکات آموزنده فراوانی را در بر دارد که مهمترین آن‌ها عبارتند از:
1. اشاره به حروف مقطعه و رمزی.
2. اشاره به عظمت و اهمیت قرآن و نقش سازنده و اهداف بزرگ آن.
3. این سوره انسان‌ها را به طور کلی به دو دسته و گروه تقسیم می کند، یک گروه، نیکوکاران و صالحان و گروه دوم، گمراهان و مستکبران، سپس قسمت هایی از اعمال، صفات و نشانه‌های آنان را توضیح می دهد، بعد عاقبت کار هر دو گروه را در دنیا و آخرت ترسیم می کند.
4. در قسمتی دیگر از آیات این سوره، به این نکته اشاره شده که زمین و آسمان‌ها بدون تکیه‌گاه و بدون ستون و با پایه‌های نامرئی در میان فضا معلق هستند، این واقعیت در آیه 10 این سوره آمده که از یک راز بزرگ علمی، یعنی نیروی جاذبه، پرده برداشته و یکی از جنبه‌ها و ابعاد اعجاز و معجزات قرآن به شمار می رود.
5. در قسمتی دیگر از این سوره به موعظه‌ها و نصیحت‌های آموزنده و حکمت آمیز حضرت لقمان نسبت به فرزندش که در ضمن آیه 12 تا 19، سخنان حکیمانه و مهم و آموزنده‌ای از زبان آن دانشمند حکیم آمده است.
6. حقوق والدین و لزوم اطاعت از فرمان آنان و خدمت و حفظ حرمت آن‌ها و رعایت حدود شرعی و حقوق پدر و مادر قسمتی دیگر از این سوره می‌باشد.
7. در بخشی دیگر از سوره لقمان، دربارة وسعت و بزرگی جهان خلقت و آفرینش که بی نهایت گسترده و بزرگ می باشد و نیز دربارة اسرار و پدیده‌های شگفت انگیز که غیر قابل شمارش هستند و همچنین دربارة کتاب بزرگ هستی که با قلم پر قدرت خداوند متعال نگاشته شده و صفحات آن بی شمار و در هر ورقش معرفت کردگار و در هر سطرش کلمات بی شمار به چشم می خورد، سخن گفته شده است.
8. در قسمتی دیگر از این سوره آیات و نشانه‌های توحید، خداشناسی، قدرت و عظمت و بزرگی خداوند متعال، دلایل و برهان‌های وجود خداوند، بیان شده است.
9. در بخش دیگری از سوره مذکور به یک نکته اشاره شده که انسان تا گرفتار دام مصیبت و بلاست، عاجز و درمانده، روی نیاز به سوی خدا می‌کند و تمام امیدش به او است؛ ولی همین که رهایی یافت، خدا و لطف او را به دست فراموشی می سپارد و به نا شکری و نا فرمانی می پردازد.
10. در بخشی دیگر از این سوره خداوند متعال برخی از صحنه‌ها، اموال و اوضاع وحشت انگیز روز قیامت را بیان می کند که انسان در این دنیای فانی و زودگذر از آن صحنه‌ها و اوضاع غافل است.
11. در قسمت پایانی سوره، به پنج علم از علوم که اختصاص به خداوند متعال دارند و غیر از او کسی از آن اطلاع ندارد اشاره می‌شود که آن‌ها عبارتند از:زمانی برپایی روز قیامت، نزول باران و تعداد قطرات و آثار و خصوصیات آن، آنچه در رحم مادران قرار دارد؛ فردا چه سرنوشتی در انتظار انسان است؛ انسان در کجا و چگونه خواهد مرد.
از نکات یاد شده معلوم می شود غرض از این سوره دعوت به توحید و ایمان به معاد و عمل به احکام و دستورات دین است. پس این سوره نازل شد تا اصول عقاید و کلیات اسلام را بیان فرماید. همچنین آیاتی از این سوره دربارة بعضی از مشرکین نازل شده، که مردم را از راه خدا و شنیدن قرآن منع می کردند. و این سوره در برابر گفته‌ها و داستانهای سر گرم کننده آنان، مقداری از داستان لقمان و مواعظش را آورده است.
موضوعات مطرح شده:
1. بیان عظمت قرآن و ذکر صفاتی از نیکوکاران.
2. اعطای مقام علم وحکمت به لقمان.
3. ذکر سخنان حکیمانه لقمان به فرزندش درباره خدا و دین و برخورد انسانی با مردم و میانه روی در رفتار.
4. دلایل توحید و علم گسترده و بی پایان خداوند.
5. اشاره به مساله معاد و حسابرسی آن.
پینوشت
1)مجمع البیان، ج8، ص74
2)ثواب الاعمال، ص110
3)تفسیرالبرهان، ج4، ص359
4)همان.
منبع: سایت رواق الحجاج
