ویژگی های خانواده قرآنی (بخش اول)

1. آرامش

یکی از ویژگی های خانواده قرآنی «آرامش و سکونت» است، تشکیل خانواده در جامعه ی اسلامی برای کسب آرامش در همه ی ابعاد وجودی انسان است، لذا قرآن با اشاره به نیاز مرد به همسر، زن را عامل آرامش زندگی مرد معرفی می کند: هُوَ الَّذِی خَلَقَکمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِیسْکنَ إِلَیهَا. (1) اوست آن که هر یک از شما را از یک نفس آفرید و همسرش را نیز از جنس او قرار داد تا در کنارش آرام یابد.

وَمِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکمْ مِنْ أَنفُسِکمْ أَزْوَاجا لِتسْکنُوا إِلَیهَا (2) از نشانه های او این است که برای شما از جنس خودتان همسرانی آفرید که در کنار آنها آرامش یابید.

از بررسی آیات مذکور، این نکته ی تفسیری برداشت می شود: نقش همسر، آرام بخشی است. هر کس با هر عملی که آرامش خانواده را خدشه دار کند، از مدار الهی خارج و در خطّ شیطان است. (3)

پس از نگاه اسلام ازدواج، بر پایه آرامش و سکونت است، این آرامش در همه ابعاد روحی و جسمی و اجتماعی و سایر ابعاد است. زیرا که به طور مطلق فرمود تا در کنار هم به آرامش برسید. بنا بر این از نظر اسلام اصل در زندگی خانوادگی وجود فضایی آرام است که زن و شوهر باید سعی کنند در محیط خانواده میان اعضا آرامش بوجود آید و روز به روز این آرامش بیشتر شود.

هر چند رهبری خانواده به عهده ی مرد است، ولی عواطف و احساسات قوی زن حکم می کند که نقش اصلی و مؤثرتری در تأمین آرامش و سلامت روانی خانواده بر عهده داشته باشد. همان طور که مردها از نظر جسمی از زن ها قوی ترند و کارهای سنگین بیرون از خانه بر دوش آنهاست، زن ها نیز از نظر روحی از مردها قوی ترند و به همین دلیل مسئولیت های بیشتری در خانه به زن ها داده شده است و مدیریت داخلی خانواده بر عهده ی زنان است. بر این اساس برقراری آرامش در خانه، در گام نخست به آرامش خاطر زن بستگی دارد.

عوامل آرامش در خانواده

در قرآن کریم عوامل زیادی برای ایجاد آرامش در خانواده بیان شده است که مهترین آنها در اینجا ذکر می شود:

1. ایجاد روحیه طاعت و بندگی در خانواده

قرآن کریم آرامش دل و اطمینان خاطر را در گرو نام و یاد خداوند متعال قرار داده است: أَلاَ بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ‌. (4) آگاه باشید، تنها با یاد خدا دل ها آرامش می یابد. وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَعْمَى. (5)‌ و هر کس از یاد من روی گردان شود، زندگی (سخت و) تنگی خواهد داشت و روز قیامت، او را نابینا محشور می کنیم.

خداوند متعال محیط آرام و امن خانه را مکانی محترم شمرده است، اما چنانچه این محل معبدی برای بندگی و ذکر حق واقع شود، خداوند آن را رفیع و عظیم می گرداند، تا آنجا که خطاب به رسول گرامی اش می فرماید: فِی بُیوتٍ أَذِنَ اللَّه أَنْ تُرْفَعَ وَیذْکرَ فِیهَا اسمُهُ یسبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ. (6) (این نور الهی) در خانه هایی است که خداوند اذن داده است تا بالا برده شده و نام او در آنها ذکر شود؛ در آن خانه ها در بامدادان و شامگاهان تسبیح او می گویند.

رفعت و علو حقیقی از آن خداوند متعال است و خانه ای را که محل یاد و تسبیح او باشد، نیز عظیم و رفیع می گرداند.

خانواده فاطمی نمونه کامل اطاعت خدا

وجود مبارک حضرت فاطمه زهرا (س) رضایت و محبت خداوند را شالوده و اساس زندگی خانوادگی قرار داده بود، به گونه ای که در تعیین مهریه، خرید جهیزیه، همسرداری، تربیت فرزند، محبت به فرزندان، کسب رضایت همسر، ابراز عواطف مادری، انفاق، صدقه، وقف اموال و دیگر اعمال فقط رضایت خداوند را می جست و برای به دست آوردن آن تلاش و اقدام می کرد. ایشان حتی در اولین لحظه های زندگی مشترک همسرش امیرالمؤمنین (ع) را به نماز و عبادت پروردگار دعوت می کند (7) پیامبر اکرم (ص) فردای آن شب از حضرت علی (ع) پرسید: همسرت را چگونه یافتی؟ امام علی (ع) بی درنگ فرمودند: نعم العون علی طاعة اللَّه (8) بهترین یاور برای اطاعت پروردگار.

حضرت علی (ع) نیز به دلیل روحیات و مؤانستی که با خدا و عبادت و قرائت قرآن داشتند، در تحکیم فضای بندگی خداوند متعال در خانواده سهیم بودند. ایشان اتاقی را به عبادت اختصاص داده بود. (9) ابن ابی الحدید، درباره ی عبادت های امیرالمؤمنین علی (ع) می نویسد: و اما عبادت، پس علی عابدترین و پُرنمازترین مردمان بود. از همه بیشتر روزه می گرفت و نمازهای مستحبی را بر پا می داشت و همواره ذکر می گفت... و چه گمان می بری درباره ی مردی که پیشانی اش از بسیاری سجده همانند زانوی شتر شده بود. (10)

لذا می توان گفت اولین و اساسی ترین گام زن و شوهر در تأمین آرامش در خانواده، ایجاد فضایی معنوی و در ارتباط دائم با پروردگار است تا قلب آنها با ذکر خدا اطمینان یافته، در برابر سختی ها و ناملایمات نلرزد و در تصمیم گیری ها مضطرب و مردد نشوند.

راهکار های ایجاد روحیه طاعت و بندگی در خانواده

در قرآن کریم عوامل زیادی برای ایجاد روحیه بندگی خدا ذکر شده است ولی مهمترین آنها که در سوره مبارکه دهر ذکر شده در اینجا اجمالا ذکر می شود:

1. نذر و وفا به آن

«یُوفُونَ بِالنَّذْرِ» یکی از راهکارهای ایجاد روحیه طاعت و بندگی، نذر و وفای به آن است. امام حسن و امام حسین (ع) مریض می شوند، نذر می کنند. یعنی اعتقاد به شفا دارند، اعتقاد به نذر دارند. نمی گویند هرچی هست دارو هست، قرص است نه؛ بلکه برای پایین آوردن تب حسنین نذر می کنند و به این نذر متعهد هستند. یعنی در گرفتاری های دنیوی و مادی، ارتباط با خدا قطع نشود، تا مریض شدی خودتو نباز، بلکه با نذر با توسل با دعا، با خدا ارتباط برقرار کن.

2. ترس و خوف از قیامت

(وَ یَخَافُونَ یَوْماً کَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیراً) یکی دیگر از راهکارهای ایجاد روحیه طاعت و بندگی، خوف از قیامت می باشد، خانواده فاطمی چه کسانی هستند؟ کسانی هستند که اول از همه وارد بهشت می شوند اما اینها با این همه کمالات و فضائل از قیامت می ترسند. تا بفهمانند که اگر می خواهی خانواده قرآنی داشته باشی خائف از قیامت باشید.

وقتی معاد ترسی در جامعه کم می شود، انسان مرتکب گناه می شود مرد خانه لقمه حرام در خانه می آورد.

3. دست خیر داشتن

(وَ یُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً) اطعام کردن به نیازمندان و بار از دوش یتیم و مسکین برداشتن یکی دیگر از راهکارهای ایجاد روحیه طاعت و بندگی ذکر شده است. انفاق به فقراء و مساکین، فقط وظیفه دولت یا مسئولان نیست بلکه وظیفه همه است.

4. اخلاص

(إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لاَ نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزَاءً وَ لاَ شُکُوراً) همه کارهای انسان باید در راه خدا و برای خدا باشد اخلاص بگونه ای باشد که حتی منتظر عوض و تشکر هم نباشید.

5. خدا ترس بودن

(إِنَّا نَخَافُ مِنْ رَبِّنَا یَوْماً عَبُوساً قَمْطَرِیراً) اگر خانواده ای خدا ترس باشد عابد می شود، با خدا ارتباط پیدا می کند.

پی نوشت ها:

(1) اعراف/189.
(2) روم/21.
(3) قرائتی، محسن، تفسیرنور، ج9، ص189.
(4) رعد/28.
(5) طه/124.
(6) نور/36.
(7) قاضی شوشتری، نورالله بن شریف الدین، احقاق الحق و ازهاق الباطل، ج4، ص481.
(8) مجلسی، محمدباقر، ج42، ص117.
(9) حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج3، ص555.
(10) ابن ابی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج1، ص27.