یکی از نیازهای اساسی انسان در زندگی فردی و اجتماعی نیاز به شادی است. چرا که خنده، نشاط و شادمانی در زندگی، سبب نشاط روحی شده و انسان را از افسردگی و پژمردگی رها می‌سازد.

در اسلام و سیره معصومین (ع) نیز این نیاز مهم بشری مورد توجه و تاکید قرار گرفته و تعریف و توصیه‌های خاصی در جهت تحقق آن داده شده است.
در این نوشتار برآنیم تا به مساله شادی و نشاط در اسلام و زندگی معصومین (ع) به ویژه در زندگی حضرت زهرا (س) بپردازیم.

تعریف شادی

در لغتنامه دهخدا ذیل واژه شادی آمده است: «حالت مثبتی که در انسان به وجود می‌آید و در مقابل غم و اندوه قرار دارد.»

در لغت عرب نیز درباره معنای نشاط آمده است: «نشاط در مقابل کسالت و تنبلی است که به معنای رغبت و میل به کار داشتن است و کاری را با طیب نفس و رغبت انجام دادن و با چالاکی به کار پرداختن.»[1]

شادی در دین اسلام

شادی و شادمانی در فرهنگ دینی ما، سرور نام گرفته است. صفتی پنهانی و قلبی که به خاطر دست‌یابی به ضرر و منفعت و همراه با لذت درونی انسان خواهد بود. از این رو مفهوم سِر یا ویژگی ناپیدا در آن وجود دارد و صاحب‌نظران آن را شادمانی خالص قلبی دانسته‌اند.[2]

در محتوای دین غم راهی ندارد و سراسر دین شادی آفرین و نشاط بخش است. امیرالمومنین علی (ع) شادمانی را موجب انبساط روح و مایه‌ی وجد و نشاط می‌داند[3] و اندوه را موجب تنگنای درونی دانسته که انبساط خاطر را از بین می‌برد.[4]

دین، شادی واقعی را به بشر معرفی کرده و راه رسیدن به آن را پیش روی او نهاده است. از نظر اسلام بهترین شادی، شادی معنوی است که از طریق عبادت و اطاعت الهی به وجود می‌آید. امیرالمومنین علی (ع) در این زمینه می‎‌فرمایند: «شادی مومن آنگاه است که پروردگارش را اطاعت کند و اندوهش وقتی است که گناه کند.»[5]

احساس شادی یک مومن از انفاق و نماز و روزه و... قابل مقایسه با شادی‌های زودگذر دنیوی نیست. چرا که در سبک زندگی اسلامی بدست آوردن شادی همیشگی و مطلق در زندگی دنیوی غیر ممکن است.

وجوه شادی در زندگی حضرت زهرا (س)

حضرت زهرا (س) الگوی همه‌ی عالمیان است و تمام ابعاد زندگی فردی و اجتماعی‌اش در راستای تحقق آرمانهای دینی و الهی بوده است.

از این روی، یکی از مظاهر حقیقی شادی را می‌توان در زندگی این بزرگوار مورد بررسی قرار داد. در زیر به چند نمونه بارز از شادی و نشاط در زندگی و شخصیت این بانوی عظیم‌الشان اشاره می‌کنیم:

1.شوخی و مزاح
در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: «هیچ مومنی نیست مگر اینکه در او دعابه یعنی مزاح و شوخی است.»[6]

در زندگی حضرت فاطمه (س) نیز این شاخصه‌ی شادی مشاهده می‌شود. نقل است که این بانوی بزرگوار وقتی با فرزندش حسین (ع) بازی می‌کرد به مزاح می‌فرمود: «تو به پدر من، پیامبر‌ (ص) شبیهی و به پدرت علی شباهت نداری.» طبق این نقل این سخن موجب شادی و خنده و تبسم حضرت علی (ع) می‌شد.[7]

2. استفاده از بوی خوش
یکی از مظاهر و موجبات شادی استفاده از عطر است که موجب نشاط فرد و خانواده می‌شود. در همین زمینه ام‌سلمه می‌‌گوید: «در شب عروسی حضرت زهرا (س) به او عرض کردم آیا در نزد شما بوی خوشی یافت می‌شود که برای خود ذخیره کرده باشی؟ حضرت فرمود: آری! سپس شیشه عطری آورد و مقداری از آن را به کف دستم ریخت. آنچنان بوی خوشی داشت که هرگز نظیرش را نیافته بودم.»[8]

3. نگاه روح بخش
یکی از ویژگی‌های همسرداری حضرت زهرا (س) این بوده است که موجبات شادی همسر خویش را فراهم می‌ساخت و به گونه‌ای با او تعامل می‌کرد که غم و رنج و خستگی از او دور می‌شد.

امیرالمومنین (ع) می‌فرماید: «هیچ گاه فاطمه از من نرنجید و او نیز هرگز مرا نرنجاند. در هیچ امری قدمی بر خلاف میل باطنی من برنداشت و هرگاه به صورت و رخسارش نظاره می‌کردم تمام غصه‌هایم برطرف می‌شد و دردهایم را فراموش می‌کردم.»

3. تقسیم کار منزل و شادمانی حضرت
انجام شعائر دینی و مهیا شدن زندگی در این راستا خود موجب رضایت خاطر مومن و در پی آن شادمانی او می‌شود.

در وصف سبک زندگی زهرا (س) آمده است: «امیرالمومنین علی (ع) و فاطمه (س) از پیامبر خدا (ص) درباره کارها داوری خواستند. رسول خدا (ص) حکم نمودند که فاطمه (س) کار داخل منزل را انجام دهد و علی (ع) کار بیرون از منزل را. فاطمه (س) در پاسخ این سخن پیامبر (ص) فرمود: جز خدا کسی نمی‌داند که چه اندازه من شادمان شدم که رسول خدا (ص) بار برخورد با مردان نامحرم را از دوش من برداشت و موظف به کارهای بیرون نکرد که باید در برابر مردان بایستم و با آنان برخورد داشته باشم.»[9]

4. تابوت و تبسم
روزهای آخر عمر حضرت فاطمه زهرا (س) بود که ایشان به اسما بنت عمیس فرمود: من این چیزی که با آن جنازه‌ی زنان را حمل می‌کنند نمی‌پسندم. اینکه پارچه‌ای روی جنازه می‌اندازند، در حالی که جسم آنها از زیر پارچه پیداست و هر کس آن را می‌بیند تشخیص می‌دهد که این زن است یا مرد.

اسما گفت: زمانی که در حبشه بودم مردم برای حمل جنازه چیزی را که پوشاننده بدن بود ساخته بودند. اگر می‌خواهید مثل آن را بسازم.

سپس تختی را به رو انداخت و پایه‌های آن را با چند شاخه‌ی خرما محکم کرد و پارچه‌ای روی آن کشید.( چیزی شبیه عماری ساخت) و به حضرت نشان داد. فاطمه (س) وقتی آن تابوت را دید لبخندی زد و شادمان شد. این در حالی بود که بعد از رحلت پدر بزرگوارش، خنده روی لبهایش نیامده بود.

5. تسبیحات حضرت زهرا و رضایتمندی او
یکی از مولفه‌های شادی رضایت از زندگی است. زهرای مرضیه (س) در زندگی خویش همواره در جهت کسب رضایت الهی عمل می‌کرد و به هر آنچه که برایش مقدر شده بود راضی بود. یکی از مصادیق این موضوع، آموزش تسبیحات به حضرت زهرا (س) توسط پیامبر (ص) بود. در روایت آمده است که رسول خدا (ص) در پاسخ به درخواست حضرت علی (ع) و حضرت زهرا (س) برای در نظر گرفتن خادم برای حضرت زهرا (س) در یاری رساندن کارهای سنگین روزانه فرمودند: «آیا بهتر نیست چیزی به شما تعلیم نمایم که از خادم برای شما بهتر باشد؟». سپس تسبیحات حضرت زهرا را به آنها آموخت. نقل است که حضرت فاطمه (س) پس از شنیدن این سخن رسول خدا (ص) شادمان شده و فرمودند: «من از خدا و رسولش راضی شدم.»[10]

پی‌نوشت:
[1]. لسان العرب، ابن منظور، ج7، ص413

[2]. چیستی و ماهیت شادی در قران و روایات و راهکارهایی برای شاد زیستن، محمد حسن مردانی نوکنده، فصلنامه علمی تخصصی حبل المتین، دوره اول، ش1، زمستان91،ص35-62

[3]. میزان الحکمه، محمد محمدی ری شهری، ج4، ص436

[4]. غرر آمدی، ج2، ص114، ح2024

[5]. همان، ج5، ح2449

[6]. بحار الانوار، ج73، ص602

[7]. المناقب، ج3، ص388

[8]. بیت الاحزان، شیخ عباس قمی، ص58

[9]. ترجمه جامع احادیث شیعه، ج25، ص507

[10]. من لا یحضره الفقیه، ج1، ص502