عوامل شادی ­بخش در زندگی از منظر اسلام (بخش اول)

 در متون دینی، دو مؤلفه «دیدار با دوستان» و «گفتگو با دیگران»، از عوامل ایجاد نشاط هستند.
 

چکیده : در این مقاله عوامل نشاط‌ آفرینی؛ به‌عنوان مهم‌ترین منابع ایجاد نشاط، از منظر آموزه ­های اسلامی مطرح‌شده است؛ بخش عمده‌ای از احادیث به موضوع روابط اجتماعی، نگاهی عمیق داشته، شادی بخشی را پیامد روابط اجتماعی سالم، همچون دیدار دوستان و گفتگو با آن‌ها، می‌داند.

تعداد کلمات 1101 / تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

برخوردار بودن از زندگی بانشاط، آرزویی دیرینه در زندگی انسان‌هاست. وجود برخی مشکلات در زندگی و نداشتن راهکاری مناسب برای رفع آن، بستر زندگی کسالت‌آور را فراهم می‌آورد؛ اما به‌واقع، این‌گونه زندگی کردن، در شأن انسان هدف‌دار و باانگیزه نیست. پس چه باید کرد؟ چه راهکارهایی را باید عملیاتی نمود تا بتوان روحیه‌ای بانشاط داشت؟ چگونه باید موانع را کنار زد تا بتوان نشاط را به زندگی بازگرداند؟
این مقاله، سعی دارد موضوع نشاط را با توجه به آموزه‌های دینی، موردبررسی قرار دهد. همچنین عوامل نشاط در زندگی، موردپژوهش قرار می‌گیرد. نشاط، از موضوعات مرتبط با موضوع کلی شادکامی (happiness) است. شادکامی از فرمول ذیل برخوردار است:
شادکامی = شادی + رضامندی - تنیدگی[1]
نشاط، نقش مهمی را در زندگی انسان‌ها ایفا می‌کند و به‌عنوان بخشی از شادی، دارای اثری ویژه است. آنچه در پی می‌آید، پژوهشی در موضوعات «نشاط» و «کسل» است که با عنوان کلی «شادکامی»، بررسی‌شده است.
 

آموزه‌های دین، مطمئن‌ترین مسیر برای رسیدن به اطلاعات صحیح در مورد ماهیت انسان و پیچیدگی‌های اوست و منابع روایی، جنبه‌های مختلفی از حالات، احساسات و عواطف انسان را موردبررسی قرار داده‌اند. یکی از این جنبه‌ها، وجود حالتی همچون نشاط است. نشاط چیست؟ چه عواملی از درون و برون، بر انسان تأثیر می‌گذارند تا شاهد احساسی همچون نشاط باشیم؟ چه چیز، تحرک و تکاپو و انبساط خاطر را از ما می‌گیرد و مانع به وجود آمدن نشاط می‌گردد؟ وجود منظومه‌ای از روایات، به این‌گونه سؤالات، پاسخ خواهند داد.
باوجود زاویه نگاهی که به این مجموعه از روایات شده، دسته‌بندی ذیل به دست آمد، اگرچه هر پژوهشگری، می‌تواند ترتیب منطقی دیگری را ارائه نماید. مجموعه هفتاد حدیث، موردبررسی قرار گرفت که از این مجموعه، در بخش اول، عوامل نشاط به‌عنوان مهم‌ترین منابع ایجاد نشاط، معرفی‌شده‌اند. از مجموع ۲۹ حدیث، دسته‌بندی چندگانه‌ای برای این عوامل به دست آمد. روابط اجتماعی، بهداشت، ورزش، تغذیه، لذت‌های عینی و مسائل معنوی، از این دسته عوامل‌اند.
 

اینک با توجه به سه حوزه لغوی، روایی و روان‌شناختی، نشاط را این‌گونه می‌توان تعریف نمود: نشاط، نوعی انبساط درونی است که ابعاد جسمانی و روانی انسان را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد.
 

لحظه‌ای را تصور کنید که دارای تحرک، تکاپو و جنب‌وجوشی هستید که برخاسته از انبساط خاطر شماست. از این وضعیت، شادمانید که به ناگاه، دچار خمودگی و سستی می­شوید. چه منبعی موجب به وجود آمدن این حالت نشاط‌ آفرین می‌شود؟ چه عواملی باعث ایجاد این حس در شما می‌گردد؟ چه مؤلفه‌هایی دست‌به‌دست هم می‌دهند تا در یک‌سوی پیوستار، نشاط شکل گیرد و در سوی دیگر، سستی و کسالت به وجود آید؟

بخشی از احادیث، به بیان این موضوع پرداخته‌اند که به‌صورت مجموعه‌هایی که در ذیل آمده است، مطرح می‌گردند.

فارابی، بنیان‌گذار فلسفه سیاسی در اسلام، معتقد است که انسان، بالذات اجتماعی است و اجتماعی بودن برای بقای وی، ضروری است. ازنظر وی، آنچه انسان را به تکاپو می‌اندازد و به زندگی گروهی می‌کشاند، نیازهای طبیعی اوست. انسان‌ها، بدون یاری یکدیگر، نمی‌توانند نیازهای خود را برآورند و این امر، جز از طریق روابط اجتماعی، امکان‌پذیر نیست.[2]
در متون دینی، دو مؤلفه «دیدار با دوستان» و «گفتگو با دیگران»، از عوامل ایجاد نشاط هستند که در گروه روابط اجتماعی، قرار می‌گیرند.

به همین جهت، احادیث این قسمت، خود به دو بخش تقسیم می‌شوند:

در این احادیث، دیدار هرچند اندک دوستان، زمینه را برای به وجود آمدن نشاط، فراهم می‌کند. امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرماید:
«ملاقات الإخوان نُشرَة و تلقیح للعقل و إن کان نزراً قلیلاً؛[3]
دیدار دوستان، مایه نشاط و پرورش‌دهنده خرد است، اگرچه اندک باشد.»
 

در حدیثی دیگر، گفتگو با دیگران، عامل ایجاد نشاط، شمرده‌شده است. امام صادق (علیه‌السلام) نیز می‌فرماید:
«النشرة فی عشرة أشیاء ...و محادثة الرجال؛[4] نشاط، در ده چیز است: ...و گفتگو با اهل نظر».

 در روایات یادشده، گفتگویی ساده و دیداری هرچند اندک، نشاط‌آفرین دانسته شده است؛ چراکه در این‌گونه روابط، ردوبدل شدن پاسخ‌های مثبت بین طرفین، نوعی پاداش محسوب شده، باعث تقویت رابطه و نهایتاً ایجاد خلق مثبت می‌گردد. عوامل روابط اجتماعی، احتمالاً از مهم‌ترین عوامل شادکامی و دیگر جنبه‌های سلامت است. بودن با دوستان و کسانی که دوستشان داریم، باعث ایجاد خلق مثبت می‌شود. این عامل -که منبع اصلی وقایع مثبت زندگی است، برای فعالیت درمانی خوشایند انتخاب می‌شود.[5] اما آیا هر رابطه اجتماعی‌ای باعث نشاط می‌گردد؟
امروزه، در روابط اجتماعی، شاهد پدیده‌ای با عنوان «مجاورت بدون صمیمیت» هستیم. انسان‌ها در کنار یکدیگرند؛ اما محبت و صمیمیتی در میان آنان وجود ندارد.
انس با دیگران، یکی از نیازهای جدی بشر است. ما نه برای تأمین نیازهای مادی زندگی، بلکه برای تأمین نیازهای عاطفی‌مان، نیاز به انس گرفتن با دیگران داریم. بنابراین، انس و صمیمیت، یکی از عوامل مهم در رضایتمندی و شادکامی است.[6]

یکی از مسائلی که اسلام بر آن تأکید نموده و به آن اهمیت داده، ورزش است. برخی از ورزش‌ها در متون حدیثی ما از عوامل نشاط، شمرده‌شده‌اند. پیداست که این‌گونه تحرکات و تکاپوها، باعث پیدایش حالت نشاط می‌گردد. تمرین‌های ورزشی، آسان‌ترین و قوی‌ترین راه ایجاد خلق مثبت تحت شرایط تجربی است و تأثیر آن، به‌قدری واضح است که تمرین ورزشی، گاهی «ضدافسردگی» توصیف‌شده است و در درمان افسردگی‌ها، مورداستفاده قرار می‌گیرد. اثر آن‌هم تا حدودی به تأثیر فیزیولوژیک یک ورزش بر ترشح اندورفین‌ها و ایجاد احساس قدرت و کنترل، مربوط می‌شود، درحالی‌که به نظر می‌رسد که بدن، کار خودش را انجام می‌دهد. ورزش، جنبه اجتماعی نیز دارد؛ زیرا معمولاً همراه با دیگران، انجام می‌شود.[7]

احادیث مربوط به فعالیت‌های ورزشی، در دودسته جای گرفته است:

امام صادق (علیه‌السلام) در بیان مهم‌ترین عوامل نشاط‌ انگیزی، به قدم زدن و پیاده‌روی اشاره می‌فرماید:
«الرکوب نشرۀ؛[8]  سواری و سوارکاری، باعث نشاط است.»
 پیاده‌روی، شنا و سوارکاری، مجموعه منابع ورزشی نشاط‌ آفرین هستند که در احادیث، بدان‌ها پرداخته‌شده است و ورزش‌هایی که به تقویت جنبه‌های جسمانی و روحانی کمک نماید، مورد تأکید اسلام است.

ادامه دارد...
 
منبع: کتاب شادی و شادکامی از دیدگاه اسلام
نویسنده: سید مهدی خطیب
 

پی نوشت : 
[1]. Happiness = Joy + satisfaction – stress.
[2]. روانشناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی، ص ۱۲.
[3]. الأمالی، طوسی، ص ۱۹۴، ح ۱۴.
[4]. المحاسن، ص ۱۴، ح ۴۰.
[5]. روانشناسی شادی، ص ۳۴۱.
[6]. رضایت از زندگی، ص ۱۸۷.
[7]. روانشناسی شادی، ص ۵۸.
[8]. نهج البلاغه، حکمت ۴۰۰.