حصیربافی یکی از کهن‌ترین صنایع دستی و به عنوان منشأ نساجی شناخته می‌شود. حصیربافی یا بوریا‌بافی، بافت نی‌های نازک میان تارهای نخ پنبه‌ای یا در هم تنیدن الیاف گیاهی به کمک دست و ابزار ساده است. نخستین زیراندازهای بشری توسّط ایلامی‌ها از نی و گیاهانی که در باتلاق‌های میان رودان روییده، تهیه شده و بافته‌ای «حصیر» مانند تولید می‌کرده‌اند که اوّلین قدم در دستیابی بشر به شیوه‌های تولید قالی بوده است. با قاطعیّت می‌توان گفت نخستین زیراندازهای تهیه‌شده توسّط انسان، بافته‌های حصیری بوده و اوّلین سرپناه‌ها پس از غارنشینی به کمک حصیر و نی پدید آمده است.
کهن‌ترین اثری که از حصیربافی در ایران وجود دارد، نقشی از تمدّن آراترای شهداد، متعلق به 3500 سال پیش است. امروزه در مناطق مختلف کشورمان، به‌ویژه مناطق شمال و جنوب، هر کجا دسترسی به برگ درخت خرما، ساقه‌ی گندم، نی و ترکه امکان‌پذیر باشد، می‌توان نشانه‌هایی از حصیربافی و سبدبافی را یافت. با این حال، این صنعت در استان‌های سیستان و بلوچستان، خوزستان، کردستان، هرمزگان، بوشهر، خراسان، کرمان، یزد، فارس، مازندران، گیلان، آذربایجان شرقی و تهران از رونق بیش‌تری برخوردار است. در روستاهای تابعه‌ی گناوه، دشتستان، دشتی، تنگستان و کنگان حصیربافی رایج است.
کهن‌ترین اثری که از حصیربافی در ایران وجود دارد، نقشی از تمدّن آراترای شهداد، متعلق به 3500 سال پیش است. امروزه در مناطق مختلف کشورمان، به‌ویژه مناطق شمال و جنوب، هر کجا دسترسی به برگ درخت خرما، ساقه‌ی گندم، نی و ترکه امکان‌پذیر باشد، می‌توان نشانه‌هایی از حصیربافی و سبدبافی را یافت. با این حال، این صنعت در استان‌های سیستان و بلوچستان، خوزستان، کردستان، هرمزگان، بوشهر، خراسان، کرمان، یزد، فارس، مازندران، گیلان، آذربایجان شرقی و تهران از رونق بیش‌تری برخوردار است. در روستاهای تابعه‌ی گناوه، دشتستان، دشتی، تنگستان و کنگان حصیربافی رایج است.
کاربرد و موارد مصرف
حصیر از گذشته تا امروز مصارف متنوّع و گوناگونی چون: کیف، سبد نان، زنبیل (ساک خرید)، سبد میوه، زیرانداز، پاراوان و کلاهک آباژور داشته است.
یک سبد حصیری چطور بافته می‌شود؟
1. نوارهای حصیر را در آب گذاشته تا انعطاف‌پذیر شوند. برای بافت سبد، ابتدا از کف آن شروع می‌کنند. نوارهای حصیری را در چندین ردیف عمودی و افقی به شکلی که در هم فرو روند روی هم قرار می‌دهند.
2. با اتمام کف سبد به اندازه‌ی دلخواه، نوارهای حصیری را به سمت بالا خم می‌کنند تا بافت دیواره آغاز شود.
3. قبل از بافت دیواره، نوارهای حصیری کف را چک می‌کنند تا فاصله‌ای بین آنها نباشد و به خوبی کنار هم قرار گرفته باشند.
4. جایی که کف سبد تمام می‌شود و نوارهای حصیری تا خورده‌اند به کمک نخی محکم، با روش یکی زیر یکی رو به هم متّصل می‌شوند، سپس نوارهای حصیری چهار گوشه‌ی حصیر را به سمت بالا کشیده، در چهار گوشه‌ی سبد به کمک گیره وصل می‌کنند تا بالا بمانند.
5. سپس با نوارهای حصیری بلندتری شروع به بافت بدنه‌ی سبد می‌کنند. در حین بافت، نوارها را به سمت پایین فشار داده تا فضا‌های خالی بین نوارهای حصیر پر شود و نوار حصیری کنار هم قرار گیرد. این مرحله تا بافت کامل دیواره‌ی سبد ادامه می‌یابد.
6. وقتی ارتفاع سبد به اندازه‌ی دلخواه رسید، بافتن را متوقّف و نوارهای حصیری باقی‌مانده را به سمت داخل خم می‌کنند.
7. همه‌ی قسمت‌های سبد مجدداً بررسی می‌شود تا مطمئن شوند به درستی تنظیم شده‌اند.
8. در پایان، نوار حصیری اضافی را که در انتهای بافت خم شده بودند، کمی کوتاه کرده، با نخ کنفی، انتهای نوارها به داخل سبد دوخته می‌شود.
پی نوشت:
* https://iranantiq.com/article-760.
* http://www.beytoote.com/art/handicrafts/matting-artifice.html.
منبع: مجله باران
2. با اتمام کف سبد به اندازه‌ی دلخواه، نوارهای حصیری را به سمت بالا خم می‌کنند تا بافت دیواره آغاز شود.
3. قبل از بافت دیواره، نوارهای حصیری کف را چک می‌کنند تا فاصله‌ای بین آنها نباشد و به خوبی کنار هم قرار گرفته باشند.
4. جایی که کف سبد تمام می‌شود و نوارهای حصیری تا خورده‌اند به کمک نخی محکم، با روش یکی زیر یکی رو به هم متّصل می‌شوند، سپس نوارهای حصیری چهار گوشه‌ی حصیر را به سمت بالا کشیده، در چهار گوشه‌ی سبد به کمک گیره وصل می‌کنند تا بالا بمانند.
5. سپس با نوارهای حصیری بلندتری شروع به بافت بدنه‌ی سبد می‌کنند. در حین بافت، نوارها را به سمت پایین فشار داده تا فضا‌های خالی بین نوارهای حصیر پر شود و نوار حصیری کنار هم قرار گیرد. این مرحله تا بافت کامل دیواره‌ی سبد ادامه می‌یابد.
6. وقتی ارتفاع سبد به اندازه‌ی دلخواه رسید، بافتن را متوقّف و نوارهای حصیری باقی‌مانده را به سمت داخل خم می‌کنند.
7. همه‌ی قسمت‌های سبد مجدداً بررسی می‌شود تا مطمئن شوند به درستی تنظیم شده‌اند.
8. در پایان، نوار حصیری اضافی را که در انتهای بافت خم شده بودند، کمی کوتاه کرده، با نخ کنفی، انتهای نوارها به داخل سبد دوخته می‌شود.
پی نوشت:
* https://iranantiq.com/article-760.
* http://www.beytoote.com/art/handicrafts/matting-artifice.html.
منبع: مجله باران
