از جایی که هر جنبه از زبان بصورتی جداگانه بررسی می‌شود، استنباط این نکته که این جنبه‌ها جدای از یکدیگر هستند گمراه کننده است. در عوض، می‌توان گفت آنان رویه‌های مختلف یک سکه هستند که بین آن‌ها همپوشی‌ها و تعاملات آشکاری وجود دارد. برای مثال نظریه‌های روان شناسی زبان میان روانشناسی عصب شناختی و زبان شناختی محض پلی بسته است. بدین ترتیب، برای رسیدن به دیدگاهی متعادل در بررسی آثار و نوشته‌های موجود، تاکید بر ماهیت بهگزینی از این مدل‌ها اهمیت بسیار دارد، چرا که بیشتر آن‌ها، برحسب دیدگاه نویسنده، نشان دهنده دیدگاهی خاص است. دو مکتب فکری عمده علل اصلی اختلال‌های رشدی زبان، یکی به عملکرد شناخت و دیگری به عملکرد زبان تکیه دارد. از سویی افرادی هستند که معتقدند ریشه این اختلال‌ها در کاستی های کلی پردازش است و اثر آن‌ها بروشنی در ضعف مهارت های زبانی نمود می یابد. این نظریه ها بطور عمده با نام عملکرد شناختی معروف است، در حالی که برخی پژوهشگران تقسیم عملکرد شناختی زبانی را با صحبت درباره کاستی های خاص، برای مثال پردازش آواشناختی - شنیداری، دنبال می کنند. از سوی دیگر نظریه پردازان کوشیده اند تا یک مدل کامپیوتری موفق زبان آموزی پدید آورند. این تلاش‌ها خطوط پژوهشی جدیدی را موجب شده است که در پی یافتن برخی کاستی‌های بخش بخشی در دستگاه فراگیری زبان (LAD) است که گفته می‌شود کودکان بطور ذاتی از آن برخوردارند.

مدل پردازش اطلاعات

پیش از پرداختن به جزئیات دقیق مدل های زبانی خاص، ارائه برخی توضیحات درباره اصول پردازش اطلاعات مفید خواهد بود، زیرا این توضیحات حدود بررسی و چارچوب جایگاه خاص زبان را مشخص می‌کند. پردازش اطلاعات، در واقع می‌تواند تا بدان حد ساده و خلاصه شود که در آن تنها سه جزء اصلی وجود داشته باشد: دریافت کننده، reciver دستگاه نظارت Control system، و تاثیرگذار effector. روشن است که انسان در مقام پردازشگر، نقشی فعال دارد، بدین معنی که وی تنها پذیرنده غیر فعال اطلاعات دریافتی نیست. استلماج Stelmach (۱۹۸۲) فرضیه های مهمی ارائه می‌دهد که زیربنای پردازش اطلاعات است. نخست آن که در طی زمان دریافت اولیه محرک های ورودی و پاسخ به آن‌ها باید چندین مرحله طی شود. در واقع، ممکن است ماهیت پاسخ در زنجیره پردازش اهمیت چندانی نداشته باشد، چرا که ممکن است گزینه های مختلفی وجود داشته، و پاسخ ارائه شده در مراحل قبلی مشخص شده باشد. دوم، توالی رویدادها تغییرناپذیر است، زیرا هر مرحله می‌تواند تنها بر اساس اطلاعات دریافتی از محرک مرحله قبل عمل کند. این باور که دستگاه نظارت در غیاب دریافت کننده : وارد عمل می‌شود نمی‌تواند درست باشد. برای مثال پیش از پاسخگویی به تلفن ابتدا باید زنگ آن را شنید و تشخیص داد. سوم، هر مرحله دراطلاعات دریافتی تغییراتی پدید می آورد. پیدایش این تغییرات نیاز به زمان دارد. آخر آن که، زمانی که پردازش در یک مرحله بخصوص به اتمام رسید، اطلاعات برای مرحله بعد آماده می‌شود.

در این مدل دو سازوکار نظارتی مهم وجود دارد که به صورت بازخورد feedback و پیش خورد feed forward عمل می‌کند. بازخورد قابلیت نظارتی پیوسته‌ای است که با شروع فعالیت حرکتی تولید شده، هنگام ارائه پاسخ و در نتیجه تغذیه اطلاعات به دستگاه، کار خود را آغاز می‌کند. پیش خورد، کار پیش بینی را انجام می‌دهد. بنابراین در هر مرحله اطلاعات دریافتی با الگوی مشخص موجود در دستگاه مقایسه و بررسی می‌شود. بدین ترتیب قبل از ارائه هر پاسخی کار نظارتی روی آن انجام می گیرد. از این رو می‌توان پیش خورد را دستگاه نظارتی درونی دانست که توانایی کشف خطا را پیش از بروز آن دارد. اما اکنون به برخی از لازمه های زیستی انسان، در مدل ساده پردازش اطلاعات می پردازیم که از پیش شرط‌های اصلی برای رشد زبان است. در این بخش مسیر پردازش از دریافت اطلاعات تا ارائه پاسخ شرح داده می‌شود.

جنبه های زیستی - عصب شناختی پردازش زبان

زبان عبارت است از ترکیبی از رفتارهای روان شناختی، زبان شناختی، و فیزیولوژیکی. هنوز بخوبی مشخص نشده است که مراکز زبان در مغز تا چه انداه در برگیرنده عملکرد شناختی کلی است. مطالعات ژنتیکی اخیر درباره برخی زیرگروه های کودکان مبتلا به آسیب زبانی خاص، مانند مطالعات انجام شده توسط ون در للى Van der Lely و استول رک در مورد زمینه های زیستی مرتبط با قلمرو خاص و بخش بخشی زبان، شواهد فراوانی به دست داده اند. همچنین در مورد دیگر اختلال‌های جسمی یا سوخت و سازی بدن که از نظر ژنتیکی قابل شناسایی هستند مانند سندروم ویلیام، زبان می‌تواند تا به سطحی رشد کند که بخوبی از توانایی های شناختی کودک فراتر رود (بلوجی، و همکاران، ۱۹۹۳). برعکس، در دیگر سندروم ها مانند سندروم دان ممکن است توانایی های زبانی نسبت به توانایی های شناختی دچار پس افتادگی شود.

روان شناسی اعصاب شناختی رشته ای است که به آسیب دیدگی مغزی بزرگسالان و اشکالات زبانی ناشی از آن می پردازد. این رشته در مکان یابی مراکز مهارت های زبانی معین در مناطق مشخص مغز موفق بوده است. مک کارتی Mc carthy و وارینگتن Warrington (۱۹۹۰) می‌نویسند: برخی اوقات ذهن وسوسه می‌شود فکر کنیم مدل های نموداری خط و چهارگوش از عملکرد شناخت، نقل درست و خلاصه ای است از دستگاه ها و بخش‌های شناختی. لازم است به یاد داشته باشیم که مدل‌های معماری کارکردی صورتهایی انتزاعی هستند و نه ماهیت های واقعی که آماده و منتظرند تا برای موضع یابی مراکز مختلف شناخت به کار آیند. میان بخش‌های مختلف مغز رابطه پیچیده ای وجود دارد. پراکندگی زیاد اثرات آسیب مغزی بدین مفهوم است که هنگام استفاده از نظریه های مکان یابی باید احتیاط بیشتری به عمل آید. همچنین هنگام بررسی ضایعه شدید زبانی در نظام زبانی خوب رشد یافته فرد بزرگسال و مقایسه آن با مغز کودک که انعطاف پذیری آشکار آن، به رغم از دست رفتن مواضع حساس فرضی، حتی در صورت برداشتن کامل نیمکره، هنوز اجازه می‌دهد زبان در کودک رشد کند، این احتیاط ضروری است. طبقه بندی‌های پزشکی از اختلال‌های زبان کودک که بر مبنای ناتوانی های موجود در آسیب دیدگی مغزی بزرگسالان تهیه شده است قادر به انعکاس صحیح ماهیت اختلال‌های رشدی نیست و سایر قالب‌های نظری باید این تصویر را روشن تر کنند.

منبع: اختلال‌های رشد زبان (ویرایش دوّم)، کاترین آدمز، بتی بایرز براون و مارگات ادواردز، ترجمه: دکتر محمدتقی منشی طوسی، دانشگاه امام رضا (علیه السلام)، صص113-117، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد، 1385