تردیدی نیست که فرهنگ قدسی دین، جاده های روشن تکامل را به آدمی مینماید و چشم جان و خرد او را به آفاق روحانی آسمان می‌گشاید. از این رو، در این مکتوب بر آنیم، تا پنجره ای به سمت باغ لاهوتی دین بگشاییم و معنای ناب «فرهنگ پرستاری» را از زبان آسمان و آسمانیان دریابیم. فطرت اجتماعی بشر از آغاز آفرینش به نوعدوستی و همدلی و مهربانی با همنوعان گرایش داشته است. این نوعدوستی و احساس پیوند و تعلق خاطر به یکدیگر، همگام با زندگی اجتماعی بشر در خانواده، قبیله، و اجتماعات بزرگتر ظهور چشمگیر یافته است.
بر این اساس آدمیان از آغاز حیات تا واپسین روزهای زندگی، خود را بی نیاز از این روابط و همدلی‌ها نمی بینند و سلامت جسم و جان خود را نیازمند مراقبت، پرستاری و همدلی دیگران می یابند. ادیان الهی با بیان احکام و ارزش‌هایی که پیوندی ناگسستنی با فطرت پاک آدمیان دارد، جایگاه بلند و ارجمند این همکاریها و روابط انسانی را تبیین و ترسیم کرده اند.
اسلام، مؤمنان و جامعه ایمانی را در پیوند، احسان، و مهرورزی نسبت به یکدیگر همانند پیکر واحدی می داند که هر فرد عضوی از آن محسوب می‌شود و هر گاه یکی از عضوها دستخوش ناملایمتی قرار گیرد، قرار و آسایش را از دیگر عضوها می رباید. . امام صادق(علیه السلام) می فرمایند:
«المُؤمِنونَ فی تَبارِّهِم وتَراحُمِهِم وتَعاطُفِهِم کَمَثَلِ الجَسَدِ ، إذَا اشتَکى تَداعى لَهُ سائِرُهُ بِالسَّهَرِ وَالحُمّى » (1)
مؤمنان در احسان و نیکی به یکدیگر و مهر ورزیدن و مهربانی به هم بسان پیکری هستند که هرگاه عضوی از آن به درد آید، اعضای دیگر نیز به بی خوابی و تب با او همدردی می کنند.پدیده‌ای ارزشمند
خدمت به همنوعان در سخنان پیشوایان ما به عنوان یکی از بهترین عبادت‌ها و ارزش‌های بزرگ شمرده شده است. خداوند متعال مخلوقات و آدمیان را عیال (= افراد تحت تکفل ) خود می‌خواند و محبوبترین و ارزشمندترین آنها را کسانی میداند که با مردمان، مهربانتر و در برآوردن نیازهای آنان کوشاتر باشند. شیخ کلینی در کتاب ارزشمند «کانی» از امام جعفر صادق علیه السلام نقل میکند: قال الله عزوجل: الخلق عیالی فأحبهم إلى الطفهم بهم و آسعاهم فی حوائجهم».(2) خداوند عزوجل می فرماید: مخلوقات عیال منند چون روزی آنان به عهده من است و محبوبترینشان نزد من، کسی است که با مردم مهربانتر و در برآوردن نیازهای آنان کوشاتر باشد.در روایتی دیگر، خداوند پاداش این نوعدوستی‌ها و خدمت‌ها را به عهده خود گذارده است. امام صادق (علیه السلام) فرموده است: «ما قضى مسلمٌ لمسلمٍ حاجَةً إلاّ ناداهُ اللّهُ تبارکَ و تعالى : علَیَّ ثَوابُکَ ، و لا أرضْى لَکَ بدُونِ الجَنّةِ »(3) هیچ مسلمانی حاجت مسلمان دیگری را روا نکند، مگر این که خداوند تبارک و تعالی به او خطاب کند که: پاداش تو به عهده من است و کمتر از بهشت برایت نمی پسندم. از این رو کسانی که علاقه‌مند به کمک و خدمت به همنوعان خود و در پی تحصیل ارزش‌های والای معنوی و اخروی هستند، پرستاری و مراقبت از بیماران و نیازمندان، رضایت خاطر آنان را تأمین خواهد کرد.
مسئولیتی گران
از طرفی بی توجهی به امور مسلمانان و بی اعتنایی به نیازهای آنان، از نظر اسلام موجب خارج شدن از زمره مسلمین است. یعنی کسی که در گشایش مشکلات و نارسایی‌های جامعه اسلامی اهتمام نورزد، نمی تواند خود را مسلمان بنامد.عن الامام الصادق علیه السلام: «من لم یهتم بأمور المسلمین فلیس بمسلم»(4) امام صادق (علیه السلام) فرمود: هر کس به امور مسلمین اهتمام نورزد مسلمان نیست. بنابراین پرستاری، که یکی از نمونه‌های روشن این نوعدوستی‌ها، خدمت‌ها، برآورده ساختن نیازها و اهتمام ورزیدن به امور مسلمانان است، از ارزشمندترین وظایف الهی، انسانی، اجتماعی، و از روابط متقابل و خدا دوستانه افراد جامعه است.
بدینسان پرستاری مسئولیت با ارزشی است که محبوبیت اجتماعی و الهی را به همراه دارد و پرستار متعهد یکی از ارزنده ترین افراد جامعه محسوب می شود. همان گونه که طبابت از نظر اسلام حرفه ای نیست که هدف آن مال اندوزی باشد و رسالتی انسانی و مسئولیتی الهی است، پرستاری نیز از رسالت‌های الهی - انسانی شمرده می شود. در این زمینه بنیانگذار جمهوری اسلامی، امام راحل (قدس سره)، خطاب به پزشکان و پرستاران می فرمایند:
شما متوجه باشید که این شغل را خدای نخواسته آلوده نکنید به جهات مادی، به جهات دنیائی، که هم کار کرده باشید و هم اجر الهی نبرده باشید. شما کاری نکنید که این شغل شما الهی باشد برای خدا باشد، منافات ندارد اینکه برای خدا باشد لکن به شما هم مثلا اجری بدهند. اینها منافات با هم ندارد. شما توجه داشته باشید به اینکه با این بیماران خوشرفتاری کنید، کمک کنید آنها را دلجوئی کنید از آنها. اینها افسرده هستند، باید دلجوئی کنید. این شغل از آن شغل‌های بسیار ارزنده است.»(5)
پی‌نوشت‌ها:
١- بحارالأنوار، ج ۷۴، ص ۲۷۴
2- اصول کافی، ج ۳، ص ۲۸۵.
3- همان، ص ۲۷۹.
4- همان، ص ۲۳۹.
5۔ صحیفه نور، ج ۱۲، ص ۸۲
منبع: نگرش اسلامی به: فرهنگ پرستاری، اکبر اسدی،صص18-13، نشر مرکز تحقیقات اسلامی جانبازان، قم، چاپ دوم، 1375
