همدلی و کمک‌های مؤمنانه در فرهنگ اسلامی
همدلی و کمک‌های مؤمنانه یکی از مهم‌ترین و اصولی‌ترین آموزه‌های دینی و اخلاقی در فرهنگ اسلامی است که به نوعی مبین مرز میان مسلمان واقعی و غیر واقعی است؛[1] مسأله‌ای که نه تنها در ایام شیوع و گسترش پیامدهایی همچون کرونا ویروس یا همان کوید-19، بلکه در کل ایام سال که جامعه اسلامی در امنیت و سلامت به سر می‌برد مورد توجه و دقت هر یک از مؤمنین خداپرست و ولایت‌مدار قرار دارد به طوری که هر یک از آنها رسیدگی به محرومان و نیازمندان را یکی از وظایف دینی، اخلاقی و انسانی خود می‌داند و در انجام هر چه بهتر آن از یکدیگر سبقت می‌گیرند، «فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ أَیْنَ ما تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمیعاً إِنَّ اللَّهَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ؛[2] پس در کارهاى نیک بر یکدیگر پیشى گیرید. هر کجا که باشید، خداوند همگى شما را [به سوى خود باز] مىآورد؛ در حقیقت، خدا بر همه چیز تواناست». برای درک و فهم جایگاه همدلی و کمک مؤمنانه و رسیدگی به امور نیازمندان و مستمندان در فرهنگ قرآن، همین بس که خدای متعال سبک زندگی مؤمنانه را همراه با دستگیری از این قشر آسیب‌پذیر معرفی می‌فرماید: «وَ فی أَمْوالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ؛[3] و در اموالشان براى سائل و محروم حقّى [معیّن] بود».
در واقع کمک مؤمنانه و سخاوت‌مندانه از بارزترین صفات پیامبران ، معروف‌ترین اخلاق اوصیا و برگزیدگان است. در منابع دینی و روایی شخص سخاوتمند مورد توجه و محبت و ستایش الهی قرار گرفته است. از طرفی امام معصوم(علیه السلام) همواره از رویکرد مذموم و غیر اخلاقی بخل و خساست به شدت نکوهش کرده اند.[4] در منابع روایی از حضرت موسی بن جعفر(علیه السلام) نقل شده است : «السَّخِیُّ الْحَسَنُ الْخُلُقِ فِی کَنَفِ اللَّهِ لَا یَتَخَلَّى اللَّهُ مِنْهُ حَتَّى یُدْخِلَهُ اللَّهُ الْجَنَّةَ وَ مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً وَ لَا وَصِیّاً إِلَّا سَخِیّاً وَ لَا کَانَ أَحَدٌ مِنَ الصَّالِحِینَ إِلَّا سَخِیّاً وَ مَا زَالَ أَبِی یُوصِینِی بِالسَّخَاءِ حَتَّى مَضَى؛[5]سخاوتمند خوش اخلاق در پناه خداست ، رهایش نمی‌کند تا او را داخل بهشت نماید خداوند هیچ پیامبر و وصی پیامبری را مبعوث نفرمود مگر آنکه سخاوتمند بوده است . پدرم تا هنگامی که از دنیا رحلت نمود پیوسته مرا به سخاوت سفارش می فرمودند».
در جریان محاصره شعب ابی طالب، حکیم بن حزام برادرزاده خدیجه (سلام الله علیها)، شترها را می‌آورد و با آن شترها، گندم و خرما را حمل می‌کرد و با زحمت و خطر زیاد، آنها را به بنی‌هاشم می‌رساند.پیشگامان همدلی و کمک مؤمنانه
در میان موحدان و خدا پرستان عالم همواره افراد سرشناس، پیشگام همدلی و کمک مؤمنانه بوده‌اند، افرادی که دستگیری و یاری رسانی به همنوعان و نیازمندان را سرلوحه کارهای خود قرار داده و با مال و دارایی خود تلاش کرده‌اند، تا اینکه دردی از جامعه نیازمندان برطرف نمایند، یکی از برجسته‌ترین پیشگامان رزمایش مواسات و کمک مؤمنانه، ام المؤمنین، «زَوْجَهَ رَسُولِ اللَّهِ »،حضرت خدیجه کبری(سلام الله علیها) است که با عشق و بصیرت کامل در حساس‌ترین اوضاع اجتماعی و سیاسی در ایامی که جامعه اسلامی در سخت‌ترین شرایط تحریمی و محاصره اقتصادی قرار داشت به فریاد جامعه اسلامی شتافت.
کمک مؤمنانه به سبک حضرت خدیجه(س)
با شروع محاصره اقتصادی و بیرون رانده شدن پیامبر و اصحابشان حضرت خدیجه(سلام الله علیها) بدون کوچکترین تردیدی همراه با پیامبر بودند در این هنگام حضرت خدیجه (سلام الله علیها) از مال و همه چیز خود با روحی آرام و قلبی مطمئن دست برداشت و همراه با پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آل و سلم ) وارد زندگی جدید همراه با سختی و مشکلات جدید در منطقه شعب ابی‌الطالب شد. برخی منابع تاریخی همدلی و کمک مؤمنانه حضرت خدیجه(سلام الله علیها) را این چنین به تصویر کشیده‌اند: «در جریان محاصره شعب ابی طالب، حکیم بن حزام برادرزاده خدیجه (سلام الله علیها)، شترها را می‌آورد و با آن شترها، گندم و خرما را حمل می‌کرد و با زحمت و خطر زیاد، آنها را به بنی‌هاشم می‌رساند.[6]
حضرت خدیجه(سلام الله علیها) با توجه به این که از ثروت فراوانی بهره‌مند بودند بسیاری از این ثروت خود را در راه دستگیری از نیازمندان و یتمیان صرف می‌کردند و برای رونق و استحکام دین خدا از بذل مال خود در راه تقویت دین مبین اسلام از هیچ کمکی مضایقه نکردند. خانه حضرت خدیجه (سلام الله علیها) همیشه پناهگاه امنی برای یتیمان و درماندگان و آوارگان بود. خانه ایشانه به نقلی دو نشان داشت، یکی قبه سبزی که بر بام آن بود و دیگری ازدحام و آمد شد فقیران و بینوایان بر در خانه ایشان. قابل توجه است که مصارف و آذوقه مسلمانان در طول سال‌های محاصره بر عهده حضرت خدیجه کبری (سلام الله علیها) بود به نحوی که هر از چند گاهی داماد ایشان ابوالعاص، مایحتاج آنان را به شترها حمل می‌کرد و به محضر پیامبر(صلی الله علیه و اله وسلم ) و حضرت خدیجه (سلام الله علیها) می‌رساند .
پی‌نوشت‌ها:
[1]. الکافی، ثقة الاسلام کلینی ج ۲، ص ۱۶۴ ح ۵. «مَنْ أَصْبَحَ لَا یَهْتَمُّ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِینَ فَلَیْسَ مِنْهُمْ وَ مَنْ سَمِعَ رَجُلًا یُنَادِی یَا لَلْمُسْلِمِینَ فَلَمْ یُجِبْهُ فَلَیْسَ بِمُسْلِم؛ امام صادق (علیه‌السلام) به نقل از رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: کسی که صبح کند و اهمیتی به کارهای مسلمانان ندهد او از آنان نیست و کسی که صدای مردی بشنود که فریاد کمک خواهی از مسلمانان را سر دهد و پاسخش را ندهد مسلمان نیست».
[2]. سوره مبارکه بقره، آیه 148.
[3]. سوره مبارکه ذاریات، آیه 19.
[4]. فرهنگ صفات، عباس اسماعیلی یزدی، ص 187.
[5]. تحف العقول، ص412.
[6]. ابن هشام، السیرة النبویة، بیروت، ج۱، ص۳۵۳-۳۵۴.
