هیپوکندریا یا خود بیمار انگاری
هیپوکندریا یا اختلال اضطراب بیماری یعنی ترس مکرر و دائم از مبتلا بودن و یا مبتلا شدن به یک بیماری خطرناک که اصطلاحا به آن خود بیمار انگاری نیز میگویند. این افراد علائم جسمانی را سوء تعبیر میکنند. به عنوان مثال یک سردرد ساده را نشانهی تومور مغزی میدانند.همچنین گاهی هیچ علامت جسمانی ندارند اما تصور میکنند که بیمارند و علائم هنوز بروز پیدا نکردهاند. حتی ممکن است در مورد یک بیماری مطلبی بخوانند و تصور کنند که احتمالا به آن بیماری مبتلا هستند. اضطراب بیماری دو نوع فرعی دارد:
1) نوع فرعی تیمار جو
این افراد به صورت افراطی از دارو و خدمات درمانی استفاده میکنند و هزینه زیادی برای خدمات پزشکی پرداخت میکنند. حرف پزشکان و نتیجه آزمایشها و عکسهای رادیولوژی و... هیچ وقت این افراد را قانع نمیکند و همیشه مطمئن هستند مشکلی وجود دارد.2) نوع فرعی تیمار گریز
این افراد به ندرت از خدمات درمانی استفاده میکنند، زیرا برای این افراد ملاقات با پزشکان، انجام آزمایش، رادیولوژِی و... منجر به اضطراب غیر قابل تحملی میشود.1چه علت هایی برای خود بیمار انگاری مطرح است؟
هیپوکندریازیس علاوه بر افراد در جمعیت عمومی، میتواند در کارکنان بخش درمانی و یا دانشجویان پزشکی نیز دیده شود. به طوری که فرد با ورود به هر بخش تصور میکند به بیماری های آن بخش بیمارستان مبتلا شده است!اگر چه علت به وجود آمدن این ترس ناشناخته است ولی چندین علت مهم میتواند در پس زمینه بیماری هیپوکندریازیس فرد باشد:
استرس های بزرگ در زندگی
وجود یک بیماری روانشناختی دیگر مثل وسواس یا افسردگی اساسی و یا اسکیزوفرنی
احتمال سوء استفاده جنسی یا عاطفی در دوران کودکی
خاطرات بد از بیمار شدن در دوران کودکی که خود را به صورت ترس از بیمار شدن در بزرگسالی نشان میدهد.
وجود نشانه های مهم از بیماری ها در فرد. به عنوان مثال فردی که دچار درد در ناحیه قفسه سینه میشود تصور میکند دچار سکته قلبی شده است در حالی که شرح حال ویژگی های درد و گرفتن نوار قلب یا انجام آزمایش های مختلف بیماری قلبی واقعی را رد میکند. و یا فراموشی های گذرا موجب میشود شخص به این فکر بیفتد که احتمالا به بیماری آلزایمر دچار شده است.
به همین دلیل درصورتی میتوانیم به بیمار برچسب هیپوکندریازیس بزنیم که قبل از آن بررسی های پزشکی برای یافتن بیماری واقعی انجام شده و نتیجه آنها منفی باشد.2
علائم
فرد خودبیمارانگار دائما از احتمال ابتلا به بیماری در هولوهراس است و حتی حالات طبیعی بدن (مثلا قاروقور شکم) یا علائم جزئی (مثلا یک جوش پوستیِ بیاهمیت) را نشانهٔ ابتلا به عارضهای جدی تلقی میکند. ازجمله سایر علائم اختلال اضطراب بیماری میتوان به موارد زیر اشاره کرد:دغدغهٔ فکری در مورد احتمال ابتلا به بیماری؛
نگرانی از بابت اینکه مبادا فلان علائم، هرقدر هم جزئی، نشانهٔ ابتلا به عارضهای جدی باشند؛
احساس فوریِ زنگ خطر در مورد وضعیت سلامتی؛
آسودهخاطر نبودن حتی وقتی در معاینات یا آزمایشهای پزشکی مورد خاصی تشخیص داده نمیشود؛
نگرانی شدید در مورد احتمال ابتلا به بیماری خاصی که در سابقهٔ خانوادگی فرد وجود دارد؛
نگرانی شدید از بابت احتمال بیمارشدن تا جایی که روی عملکردهای روزمرهٔ فرد اثر بگذارد؛
مراجعهٔ مداوم به پزشک برای معاینات بالینی؛
خودداری از مراجعه به پزشک بهدلیل ترس از تشخیص بیماری؛
پرهیز از مردم، اماکن و فعالیتهای گوناگون بهدلیل ترس از بیمارشدن؛
حرفزدنِ مداوم از وضعیت سلامتی و بیماریهای احتمالی؛
جستوجوی مکرر در فضای مجازی برای آگاهی از علائم بیماریها.3
درمان خودبیمارانگاری
از آنجاکه افراد مبتلا به هیپوکندریا ممکن است مبتلا به افسردگی، اضطراب یا روانپریشی هم باشند، این مشکلات او هم باید مورد ارزیابی و درمان قرار گیرند.علائم هیپوکندریا ممکن است با داروهای ضدافسردگی برطرف شوند. متخصصینی که متوجه شباهتهای این اختلال با اختلال وسواس فکری-عملی شدهاند، دریافتهاند که درمانهای اختلال وسواس فکری-عملی مثل داروهای مهارکنندهی انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI ها) مانند فلوکستین یا ونلافاکسین میتواند برای این افراد مفید باشد.
شواهدی وجود دارد که بعضی درمانها میتواند به بیماران مبتلا به هیپوکندریا کمک کند: شناختدرمانی، رفتاردرمانی، درمان رفتارشناختی و کنترل استرس.
درمانگرها به بیماران کمک میکنند که کمتر روی علائم خود تمرکز کنند و درعوض درمورد اینکه چطور استرس، اضطراب و افسردگیشان ناراحتی روانیشان را بیشتر میکند، حرف بزنند.
درمانگرها توضیح میدهند که اعمالی که بیماران برای از بین بردن اضطرابشان انجام میدهند معمولاً همه چیز را بدتر میکند (حس کردن داشتن توده، تحقیق کردن درمورد بیماری). آنها همچنین به بیماران تکنیکهای پرت کردن حواس و ریلکسیشن را آموزش میدهند.
اطمینانبخشی پزشک اگر به درستی انجام گیرد میتواند به این بیماران کمک کند. هیپوکندریا به قدری شایع است که اکثر پزشکان عمومی با این اختلال آشنایی دارند و میدانند چطور باید با بیماران آن برخورد کنند. شکایتهای این بیماران از مشکلات خود هیچوقت تمام نخواهد شد، به همین دلیل ویزیتهای مداوم پزشک که طی آن بیمار از مشکلات خود صحبت کند و شکایتهای او توسط پزشکی جدی گرفته شود، میتواند به کاهش اضطراب این بیماران کمک کند. اگر پزشک از دیدن بیمار سر باز بزند، اضطراب بیمار شدیدتر خواهد شد.
اکثر افراد مبتلا به این اختلال تمایلی به مراجعه به متخصصین روانپزشکی ندارند، به همین دلیل بهتر است این خدمات در کنار خدمات پزشکی برای آنها در نظر گرفته شود.
پزشکان و درمانگرها میبایست علائم جسمی بیمار را جدی تلقی کنند، زیرا این علائم در بیمار واقعی هستند. ولی جدی انگاشتن این علائم به معنی انجام آزمایشات و معاینات غیرضروری نیست. پزشکان با داشتن برخوردی جدی و محترمانه نسبت به شکایتهای بیمار از مشکلات خود، خودداری از انجام آزمایشات افراطی و توصیه نکردن روشهای درمانی که میتوانند برای بیمار خطرناک باشند، میتوانند به مبتلایان هیپوکندریا کمک کنند.4
تشخیص
تشخیص اختلال اضطراب بیماری از راه معاینهٔ بالینی و هر آزمایشی که پزشکِ معالج صلاح ببیند صورت میگیرد. پزشک معالج بسته به تشخیصی که میدهد، شاید نیاز ببیند که بیمار را به روانپزشک یا روانشناس ارجاع دهد.بنابراین، احتمالا لازم است که در مورد مسائلی همچون علائم، استرسها، سابقهٔ خانوادگی و ترسها و نگرانیهای بیمار گفتوگو شود و بیمار به پزشک معالج توضیح دهد که همهٔ اینها چگونه روی زندگی روزمرهاش تأثیر گذاشتهاند.
احتمالا بیمار باید پرسشنامهای هم برای خودارزیابی روانشناسی پر کند. شاید پزشک معالج دربارهٔ سابقهٔ مصرف مواد مخدر هم پرسشهایی مطرح کند.
بهاینترتیب، معلوم میشود که آیا مشکل بیمار در زیرمجموعهٔ اختلالاتی همچون اختلال علائم جسمی بهتر میگنجد یا اختلال اضطراب فراگیر. در اختلال علائم جسمی (یکی از اختلالاتِ مرتبط با اختلال اضطراب بیماری) شکایت فرد بیشتر بهدلیل وجود علائم جسمیِ ناراحتکنندهای ازجمله درد و سرگیجه است تا نگرانی دربارهٔ ابتلا به بیماریهای هولناک.3
چه زمان باید به متخصص مراجعه کرد
افراد مبتلا به هیپوکندریا تمایل بسیار زیادی برای مراجعه به متخصصهای پزشکی دارند. ولی علاقهای به مراجعه به متخصصین رواندرمانی ندارند، زیرا میترسند که دیگران تصور کنند بیماریشان مسئلهای ذهنی بوده است. بااینوجود، درمان سریعتر توسط یک متخصص سلامت روان میتواند برایشان مفید باشد.4پینوشتها
1.www.honarehzendegi.com
2.www.seebmagazine.com
3.www.chetor.com
4.www.yjc.ir