دوران کودکی و نوپایی، دورانی تکرارناشدنی، اثرگذار و حساس در روند رشد و تکامل است که هرگونه کاستی و نقصانی در آن به خسارت‌های غیرقابل جبران منجر خواهد شد. در این مقاله رشد و تکامل نوزادان را از بدو تولد تا دو سالگی بررسی می‌کنیم. به یاد داشته باشید که عملکرد کودکان در سطوح مختلف، وابسته به فاکتورهایی از قبیل سلامت جسمی و عاطفی است و نباید اختلافات جزیی سبب ایجاد نگرانی شود.
در اولین سال‌های زندگی عملکردهای اصلی کودک مانند رفتار و عواطف به شدت تحت تاثیر محیط قرار دارد. سال‌های اول بعد از تولد به خصوص سه سال اول زندگی دوره‌ای است که مغز و سیستم عصبی مرکزی کامل می‌شود و اگر والدین اطلاع کافی در این خصوص داشته باشند و محیط مناسبی برای کودک فراهم کنند، نتایج مطلوبی به دست خواهند آورد.
.png "مراحل رشد و تکامل نوزاد از بدو تولد تا دو سالگی")
چه عواملی بر رشد و تکامل تاثیر می‌گذارند؟
فاکتورهای مختلفی بر رشد و تکامل فرزند تاثیر گذار است. برخی از این عوامل را در ادامه آورده‌ایم:زمان تولد
یکی از فاکتورهای تاثیرگذار آن است که فرزندتان چقدر زود بدنیا آمده باشد. بطور کلی هرچقدر نوزاد زودتر بدنیا بیاید احتمال بروز مشکلات طولانی که بر روند رشدش تاثیر بگذارد بیشتر می‌شوند. زمان تولد نقش مهمی در روند رشد نوزادان دارد.پزشکان نوزادان زودرس را براساس سنی که در هنگام تولد دارند به چند دسته تقسیم می‌کنند:
اندکی زودرس: در هنگام تولید بین 34 تا 37 هفته سن داشته باشند
تقریبا زودرس: در هنگام تولد بین 32 تا 34 هفته سن داشته باشند
خیلی زودرس: در هنگام تولد کمتر از 32 هفته سن داشته باشند
شدیدا زودرس: در هنگام تولد 25 هفته و یا کمتر سن داشته باشند
روند رشد نوزادان دارای زودرسی اندک، به سرعت مشابه سایر کودکان می‌شود. اما کودکانی که سریع‌تر از این دسته بدنیا آمده‌اند احتمال دارد رشدی کندتر داشته باشند و با مشکلاتی مواجه شوند. شانس بروز معلولیت‌های جدی و طولانی نیز برای نوزادان شدیدا زودرس بیشتر از سایر گروه‌ها است.
وزن هنگام تولد
هرچقدر وزن نوزاد در هنگام تولد کمتر باشد احتمال بروز مشکلات جسمانی تاثیر گذار بر رشد او بیشتر می‌شود. وزن رابطه مستقیمی با مشکلات رشد دارد و در نتیجه باید تلاش کنید مشکلات وزن او را برطرف کنید تا قدرت کافی داشته باشد.کودک من هر ماه چقدر باید وزن اضافه کند؟
تولد تا 1 ماهگی: متوسط وزن گرفتن نوزاد تازه متولد شده در روز 29 گرم است و در طول یک ماه ادامه خواهد داشت.به یاد داشته باشید که بیشتر نوزادان در طول چند روز اول زندگی وزن خود را از دست می دهند, اما معمولاً این وزن را طی چند روز آینده به دست می آورند, به طوری که ظرف یک هفته تا ده روز دیگر, آن ها به وزن اولیه تولد خود باز می گردند.1 تا 4 ماهگی: نوزادان معمولاً هرماه 450 گرم تا یک کیلوگرم وزن و 30 تا 60 سانت افزایش قد دارند. در طول این مدت, نوزاد شما ممکن است به طور زنده نگاه کند; با این حال, با افزایش سطح فعالیت او, این نوزاد به زودی با توسعه ماهیچه جایگزین می شود.
تا 6 ماهگی:بیشتر نوزادان وزن هنگام تولد خود را دو برابر کرده اند.
تا 12 ماهگی:بیشتر نوزادان معمولا وزن هنگام تولد خود را سه برابر کرده و از قدنوزادی اولیه خود تا 36 سانت رشد خواهند کرد.
.png "مراحل رشد و تکامل نوزاد از بدو تولد تا دو سالگی")
تا 24 ماهگی:بیشتر نوزادان وزن هنگام تولد خود را چهار برابر کرده و از طول تولد تا 36 سانت رشد خواهند کرد.
.png "مراحل رشد و تکامل نوزاد از بدو تولد تا دو سالگی")
افزایش وزن نرمال برای نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می شوند چه چیزی است؟
این ها انتظارات متوسط برای افزایش وزن نوزادان مادر تغذیه اصلی هستند:در چند روز اول بعد از زایمان، نوزادان معمولاً وزن خود را از دست می دهند و پس از 10 روز به وزن زاد و ولد خود باز می گردند. اگر اینطور نیست، مارچاند، نوزاد و نحوه تغذیه او باید توسط یک پزشک ارزیابی شود.
در سه ماه اول کودک باید به طور متوسط 140 تا 210 گرم (5 تا 7 و نیم اونس) به دست آورد. این میانگین ها می تواند گمراه کننده باشد. یک نوزاد در پی سومین درصدی به میزان قابل توجهی کم تر از این است. این یک دلیل است که منحنی رشد راهی بهتر برای قضاوت در مورد رشد کودک است."
بین 3 تا 6 ماه سن، میانگین نرخ رشد کودک بین 105 و 147 گرم کاهش می یابد.
بین 6 تا 12 ماه نرخ رشد متوسط 70 تا 91 گرم است.
به طور متوسط، کودکان چهار یا پنج ماه وزن خود را دو برابر می کنند و یک سال آن را سه برابر می کنند.
دیگر شرایط و مشکلات جسمانی
احتمال وجود مشکلات جسمی گوناگون مانند عفونت‌ها و نارسایی‌های قلبی، ریوی و روده‌ای در نوزادان زودرس بیشتر است. پزشکان می‌توانند این بیماری‌ها را درمان کنند و برخی از آنها با رشد کودک کاملا رفع می‌شوند. با این‌حال این بیماری‌ها می‌توانند از سرعت رشد کودک شما بکاهند و فرزندتان به زمان بیشتری نیاز داشته باشد تا توان بدنی کافی را کسب کند.روند درمان در بیمارستان
اگر فرزند شما زمان زیادی را در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان سپری کرده باشد و به توجه فراوان نیاز داشته است، احتمالا به زمان بیشتری برای رشد نیز احتیاج خواهد داشت. روند رشد نوزادان که زمان زیادی زیر دستگاه هستند با مشکلات بیشتری مواجه است. البته دستگاه‌ها اقداماتی ضروری و اجتناب ناپذیر هستند.
مراحل اصلی رشد
پزشکان و والدین نوزاد با توجه به یادگیری مهارت‌های اصلی در کودک مانند خندیدن، غلت خوردن یا سینه‌خیز رفتن روند رشد او را دنبال می‌کنند. شما و پزشک مربوطه می‌توانید با مقایسه زمان رسیدن فرزندتان به مهارتی خاص با میانگین کسب شده توسط سایر کودکان عادی، به نتیجه دلخواه برسید.این را به یاد داشته باشید که سن محاسبه شده برای کسب مهارتی خاص توسط کودکان همیشه برآوردی غیردقیق است که حتی مقایسه کودکان عادی نیز با آنها گاهی ما را به اشتباه می‌ا‌ندازد. این را نیز فراموش نکنید که هنگام تماشای نمودار پیشرفت مهارت‌های کودک، باید به‌جای سن حقیقی‌اش از سن اصلاح‌شده استفاده کنید. سن اصلاح شده در حقیقت بر اساس زمان زایمان، در صورتی که به‌شکل زودرس متولد نمی‌شد، بدست می‌آید. برای به‌دست آوردن این سن باید تعداد هفته‌هایی که نوزاد زودتر متولد شده را از سن حقیقی او کم کنید. بعنوان مثال اگر فرزند شما اکنون 18 هفته سن دارد و 8 هفته زودتر متولد شده، سن اصلاح شده او 10 هفته خواهد بود.
اگر می‌خواهید برآوردی از رشد فرزند زودرس خود داشته باشید باید همیشه از با استفاده از سن اصلاح شده، مراحل پیشرفت و یادگیری مهارت‌ها را تا حدودا 2 سالگی‌اش دنبال کنید. پس از این سن اکثر نوزادان همانند سایر کودکان عادی مراحل را طی می‌کنند، از این رو می‌توانید سن شناسنامه‌ای آنها را بکار ببرید.
جهش رشد نوزاد:
نوزادان با سرعت ثابتی رشد نمی کنند. آن ها زمانی به آهستگی رشد می کنند و زمانی هم رشد سریع تری را تجربه می کنند.موج بزرگی از رشد که در مدت کوتاهی رخ می دهد، به جهش رشد معروف است.جهش در هر زمانی می تواند رخ دهد و لزوماً از یک الگوی پیروی نمی کنند. برخی از سنین کودک شما ممکن است رشد ناگهانی را در سه هفته, شش هفته, سه ماه و شش ماه تجربه کند.
در طول و بعد از جهش رشد, نوزاد شما به شیر بیشتری نیاز دارد. ممکن است نیاز به تغذیه کودک به اندازه هر یک یا دو ساعت داشته باشید.این امر اغلب با شیر مادر تغذیه می شود.
از آنجا که شیر مادر براساس عرضه و تقاضا تولید می شود, نوزاد شما اغلب در زمان رشد جهش رشد می کند و بدن شما را به تولید شیر بیشتر می دهد. خوشبختانه, این تغذیه مکرر فقط در حدود یک روز یا دو روز طول می کشد. بعد از آن, کودک شما باید دوباره به روال معمول تغذیه برگردد.
بیشترین رشد سر، در سال اول زندگی
در حالت طبیعی قد هر نوزادی باید بین 48 تا 53 سانتی متر باشد که متوسط قد برای نوزادان 50 سانتی متر است . قد نوزاد بعد از یک سالگی 50 سانتی متر رشد می کند و این رشد تا بلوغ ادامه می یابد و سالانه 5 تا 6 سانتی متربه قد کودک اضافه می شود.آخرین پارامتر مهم در رشد اندازه دور سر است که هنگام تولد، باید بین 33 تا 37 سانتی متر باشد و اگر از این اندازه کوچک تر یا بزرگ تر باشد باید کودک تحت نظر قرار گیرد زیرا ممکن است نشانه وجود تومور یا بیماری هایی در سر او باشد.
در یک سالگی دور سر کودک به 47 سانتی متر می رسد اما پس از یک سالگی رشد دور سر کند شده به صورتی که در 6 سالگی اندازه دور سر به 55 سانتی متر می رسد یعنی فقط 8 سانتی متر رشد خواهد کرد.
توصیه‌هایی به والدین درباره روند رشد نوزادان
دنبال کردن رشد و بزرگ شدن فرزندتان در طول دو سال پیش رو به همان اندازه که می‌تواند هیجان‌انگیز باشد، استرس آفرین نیز هست. برای جلوگیری از نگرانی‌های بی‌مورد چند توصیه زیر را رعایت کنید.به‌یاد داشته باشید که نوزادان زودرس با نوزادان معمولی تفاوت دارند
فرزند شما ممکن است به نسبت کودکان معمولی بهانه‌گیرتر باشد و همانند آنها واکنش نشان ندهد. احتمالا در طول شب کار سخت‌تری در پیش خواهید داشت و او، زیاد گریه می‌کند. بیشتر نوزادان در سال اول دارای این‌گونه مشکلات هستند.
.png "مراحل رشد و تکامل نوزاد از بدو تولد تا دو سالگی")
زیاد نگران طی شدن مراحل رشد نباشید
فرقی نمی‌کند فرزند شما زودرس یا عادی بدنیا آمده باشد، معمولا هیچ کودکی دقیقا بر اساس جداول رشد یکسان بزرگ نمی‌شوند. اگر فرزندتان در موعد تعیین شده مهرت خاصی را کسب نکرد معمولا چیز نگران کننده‌ای نیست.بیشتر از آن‌که به مرحله خاصی دقت کنید، پیشرفت و رشد فرزندتان را مورد توجه داشته باشید
به سن دقیقی که فرزندتان مهارت خاصی را کسب می‌کند توجه نداشته باشید، بلکه به پیشرفت و رشدی که در حال اتفاق افتادن است نگاه کنید. تمامی کودکان پیش از به زبان آوردن اولین کلمات خود من‌ومن می‌کنند. همه آنها پیش از راه رفتن ابتدا می‌ایستند. آنها در ۶ ماه ابتدایی هر ماه حدودا نیم کیلو به وزنشان افزوده می‌شود. تا زمانی که فرزند شما در حال پیشرفت و رشد باشد همه چیز بخوبی پیش می‌رود.
همیشه رشد و کسب توانایی‌های توسط فرزندتان را یادداشت کنید
هرچند پزشک رشد فرزندتان را کاملا تحت نظر دارد اما یادداشت اتفاقات و رویدادهای رخ داده در مهارت‌های کودکتان کار هوشمندانه‌ای بنظر می‌رسد. این یادداشت‌ها راهی خوب برای آگاه شدن درباره هر اتفاق غیرعادی هستند. بعلاوه با تماشای رخدادادهای پیشین به‌راحتی می‌توانید میزان پیشرفت کودک خود را بسنجید.همیشه با تیم پزشکی فرزند خود در ارتباط باشید
نوزادان نیاز به مراقبت بیشتر، مخصوصا در سال‌های ابتدایی دارند. بهترین راه برای اطمینان حاصل کردن درباره وضعیت فرزندتان و روند رشد او، داشتن جلسات منظم با پزشک مربوطه و سایر متخصصان است. این افراد می‌توانند متوجه هرگونه مشکل در حین رشد فرزند شما شوند و به این ترتیب مراقبت‌های مربوطه از کودکتان به‌عمل خواهد آمد.اگر نیاز به کمک دارید حتما آن را درخواست کنید
با پزشک خود درباره برنامه‌ای که مداخله سریع نام دارد صحبت کنید. این برنامه از طریق خدمات خاص، به کودکان و نوزادانی که با خطرات بیشتر مواجه هستند، رشدشان با تاخیر مواجه شده یا معلولیت دارند، کمک می‌کند.رشد جسمى
وزن طبیعى یک نوزاد هنگام تولد بین دو و نیم تا چهار کیلو در نوسان است. حداقل وزن طبیعى دو و نیم کیلو و حداکثر آن، چهار کیلو شناخته شده است. قدّ یک نوزاد نیز بین ۴۶ تا ۷۵ سانتى‌متر متغیّر است. در سال اول زندگى وزن طفل سه برابر و قدّ او به اندازه یک سوم قد زمان تولد افزایش مى‌یابد. رشد جسمانى درسال دوم نیز ادامه دارد ولى سرعت آن آهسته‌تر است. رشد جسمانى هر نوزاد به عوامل توارث و محیطى بستگى دارد. کودکانى که تغذیهٔ نامناسب دارند عموماً ضعیف‌تر و لاغرتر و از نظر قامت کوچکتر از اطفال دیگر مى‌باشند. ورزش و تمرین نیز نقش مهمى در رشد جسمانى دارند.رشد عاطفى
نوزادان طبیعى از پایان ۲ ماهگى لبخند مى‌زنند. این لبخند زدن با دیدن چهرهٔ مادر آغاز مى‌شود. او به مادر خود لبخند زده، از خود صداهائى تولید مى‌نماید (غان و غون). مادر او را نوازش مى‌کند، به او لبخند مى‌زند و به صداهاى او پاسخ مى‌دهد و به این وسیله واکنش فعال‌ترى را در فرزند خود برمى‌انگیزد. در سه یا چهار ماهگى کودکان افراد آشناى خانواده را مى‌شناسند و آنها را به دیگران ترجیح مى‌دهند زیرا با شنیدن صداى آنها و دیدن چهرهٔ آنها بیشتر غان و غون مى‌کنند و لبخند مى‌زنند. از حدود شش یا هشت ماهگى نوزاد مادر خود را شناخته، او را از دیگران متمایز مى‌داند. چنانچه مادر او را تنها بگذارد هیجان و ترس را در او مشاهده مى‌کنیم. 'غریبى کردن' در بچه‌ها از حدود هشت ماهگى تا پایان یک سالگى به‌صورت چشمگیرى افزایش مى‌یابد. البته باید گفت که شدت و ضعف ترس‌ها به نحوهٔ برخورد با کودک و پرورش او نیز مربوط مى‌شود.از سنى که کودک مادر خود را مى‌شناسد (۸-۶ ماهگی) چنانچه، مادر کودک خود را ترک نماید و براى مدت طولانى سراغ او نیاید کودک دچار اضطراب شدیدى مى‌شود که به این حالت 'اضطراب جدائی' مى‌گویند. اضطراب جدائى شامل سه مرحلهٔ زیر مى‌باشد:
۱. مرحلهٔ اعتراض:
در این مرحله، کودک به نبودن مادر خود اعتراض دارد و اعتراض خود را با گریه کردن و سر و صدا نمودن نشان مى‌دهد.۲. مرحلهٔ یأس و ناامیدى:
کودک درمى‌یابد که به اعتراض او پاسخى داده نشد و مادر برنگشته است بنابراین مأیوس گشته، در حالت ناامیدى و غمگینى فرو مى‌رود. اشتهائى او کم مى‌شود، غذا نمى‌خورد، وزن او کاهش مى‌یابد و در خواب او نیز اشکالاتى به‌وجود مىآید.۳. مرحلهٔ بى‌توجهى:
در این مرحله کودک دچار نوعى افسردگى شده، چندان عکس‌العمل از خود نشان نمى‌دهد. انگار نسبت به همه چیز حالت بى‌توجهى پیدا نموده است. در این مرحله اگر مادر او بازگردد دو عکس‌العمل ممکن است ظاهر شود یا اینکه به بى‌توجهى خود ادامه دهد و یا اینکه حالت چسبندگى شدید به مادر نشان داده، حتى براى یک لحظه نیز او را ترک نکند. اضطراب جدائى از مادر از سن شش یا هشت ماهگى شروع مى‌شود و بین ۱۴ تا ۱۸ ماهگى به اوج خود مى‌رسد و سپس به‌تدریج کاهش مى‌یابد. اغلب کودکان وقتى به سن ۳ سالگى مى‌رسند و در غیاب والدین خود مى‌توانند با افراد بزرگسال و یا با سایر کودکان خود را مشغول نموده، احساس امنیت نمایند.حال که اطلاعاتى در زمینه اضطراب جدائى و مراحل مختلف آن کسب نمودیم، لازم است بدانیم: تمایل کودک به برقرارى یک رابطهٔ نزدیک با افراد خاص و احساس امنیت بیشتر در حضور این افراد 'وابستگی' نامیده مى‌شود. تحقیقات انجام گرفته در این زمینه نشان مى‌دهد که وابستگى نوزاد به مادر و یا هر فردى که مسئول مراقبت اولیه از او است نقش بسیار مهمى را در مورد احساس امنیت کودک بازى مى‌کند. این وابستگى در این سنین طبیعى است و لازم است که این نوع وابستگى همراه با احساس امنیت باشد. مادرانى که به وابستگى عاطفى کودکان خود بى‌توجه هستند در کودکان احساس ناامنى عاطفى را ایجاد مى‌نمایند. این وابستگى کودک را از احساس امنیت مورد نیاز براى کاوش و جستجو در محیط زندگى خود برخوردار مى‌سازد. اساس و پایهٔ برقرارى رابطه با دیگران مربوط به روابط نزدیک و احساس امنیت در دو سال اول زندگى مى‌شود.
رشد اجتماعى
نوزادان در پایان دوماهگى در مقابل مادر و افراد آشنا شروع به لبخند زدن مى‌نمایند و این نشانهٔ شروع یک رفتار عاطفی-اجتماعى مى‌باشد. در پایان چهارماهگى دست‌هاى خود را در مقابل مادر بلند مى‌نمایند و تمایل به بغل رفتن را ابراز مى‌دارند. تمایلات اجتماعى در نوزادان به‌تدریج به‌وجود مىآید مثلاً نوزاد هنگام تولد نسبت به وجود خود و جهان خارج آگاهى ندارد و به این ترتیب نمى‌تواند بین خود و محیط تفکیک قائل شود. به‌تدریج کودک درمى‌یابد که براى برطرف کردن نیازهاى خود، احتیاج به وجود فردى به اسم مادر دارد. از این مرحله است که نسبت به محیط اجتماعى خود آگاهى کسب مى‌کند. چنانچه مادر ضمن شیردادن، با ملایمت و مهربانى رفتار نماید و با کودک صحبت کند اولین تجربه اجتماعى کودک با محیط، دوستانه خواهد بود و تصوّر مى‌کند که همه مردم مثل مادر خود خوب هستند و نوعى احساس اعتماد در او به‌وجود مىآید و در غیر این‌صورت پاسخ‌هاى او به رفتار مادر به‌صورت ترس و خشم و واکنش‌هاى نامناسب و بى‌اعتمادى نسبت به محیط بروز خواهد کرد. پاسخگوئى به عوامل محیطى از پایان دو ماهگى ظاهر مى‌شود. مثلاً وقتى کودک گریه مى‌کند چنانچه او را در آغوش بگیرند و ساکت خواهد شد؛ در هشت ماهگى چهرهٔ او با مشاهدهٔ افراد دیگر تغییر مى‌کند و در دوازده ماهگى اصواتى در پاسخ گفتگوى بزرگسالان ادا مى‌نماید. لبخند زدن که در پایان ۲ ماهگى ظاهر مى‌شود نوعى رفتار عاطفی-اجتماعى مى‌باشد و چنانچه این رفتار کودک با محبت پاسخ بیابد تقویت مى‌گردد..png "مراحل رشد و تکامل نوزاد از بدو تولد تا دو سالگی")
میان هیجده ماهگى تا دو سالگى کنترل رفتار طفل دشوار مى‌شود. منفى‌گرائى و لجبازى نیز در کودک دیده مى‌شود و این رفتارها آغاز تمایلات غیراتکائى و مستقلانه کودک مى‌باشد. به‌طور کلى باید تأکید شود که روابط اجتماعى کودک با محیط خانواده ارتباط دارد. در روابط اجتماعى کودکان تفاوت‌هاى فردى نیز وجود دارد.
رشد اخلاقى
همراه با افزایش سن، مفهومى که کودکان از درست و غلط دارند تغییر مى‌کند. توانائى تشخیص مسائل اخلاقى و تمایز بین رفتار بد و خوب به رشد شناختى و ذهنى کودکان بستگى دارد. البته به غیر از عوامل شناختی، عوامل دیگرى مثل الگوها و سرمشق‌هائى که والدین ارائه مى‌دهند در رشد اخلاقى کودکان دخالت دارند. تا سن دو سالگى کودکان اعمال را برپایهٔ اجتناب از مجازات و یا رسیدن به پاداش ارزیابى مى‌نمایند. در سنین پائین، با رشد زبانى کودکان، آنچه را که اجتماع مى‌پسندد و یا نمى‌پسندد نقش مهمى در تشخیص و تمایز رفتار خوب و بد ایفاء مى‌نماید. مثلاً وقتى مادرى به کودک خود مى‌گوید 'اگر خواهر کوچکت را بزنی، من خیلى عصبانى مى‌شوم' در واقع به او مى‌فهماند که کتک زدن کار بدى است.رشد ذهنى
به عقیدهٔ پیاژه، روانشناس معروف سوئیسی، رشد ذهنى کودکان از بدو تولد تا ۱۲ سالگى از مراحلى (۱) عبور مى‌نماید. فرض بر این است که ترتیب رسیدن به مراحل مختلف در همه کودکان تا حدودى یکسان است ولى زمینهٔ فرهنگی، عوامل اجتماعى و اقتصادى نیز در رشد ذهنى کودکان بسیار مؤثر است. از بدو تولد تا ۲ سالگى مرحله حسی-حرکتى نامیده مى‌شود. در این مرحله کودک به این شناخت مى‌رسد که بین خود و اشیاء تمایز قائل شود. اعمال عمدى را آغاز مى‌کند، مثلاً نخى را مى‌کشد تا شیئى متحرک به حرکت درآید و یا جغجغه‌اى را تکان مى‌دهد تا سر و صدا ایجاد کند. به مفهوم 'پایدارى اشیاء' دست مى‌یابد و متوجه مى‌شود که اشیاء حتى وقتى از حیطه حسى او دور مى‌شوند باز هم موجودیت خود را حفظ مى‌کنند.منبع: سایت دکتر دکتر
سایت ویستا
سایت نمناک
