«کودک 12 ساله ای در اندونزی خودکشی کرد»، «سقوط آزاد کودک 8 ساله از پشت بام»، «ایست قلبی پسر 10 ساله پس از آخرین تماس واتساپی!». اینها عناوینی تکان دهنده و وحشتناک از خودکشی کودکان و نوجوانانی در سراسر جهان است که با ورود به چالش مومو (Momo Challenge) و طی مراحل مختلف و اجرای فرامین صاحب یا صاحبان اکانتی با نام فرضی «مومو» به کام مرگ کشانده شده اند.

خودکشی به سبک نوین

پیش تر تصور می شد که فضای مجازی، پایم رسان ها و انواع اپلیکیشن های وابسته به آن؛ در راستای سهولت ارتباطات، احیای آرامش میان فردی و دستبابی به تکنولوژی های نوین جهانی پدید آمده اند، در حالی که طی چند سال اخیر با آسیب ها، معضلات و مخاطرات گسترده و همه جانبه ای در این فضا مواجه شده ایم که این تصور را با خدشه های جدی همراه ساخته است.

در واقع، امروزه فضای مجازی با انواع بزهکاری و آسیب هایی نوظهوری همراه شده است که پیشتر تصور آنها غیر ممکن بود. از انواع ارتباطات نامشروع و خارج از چهارچوب های فرهنگی و اجتماعی گرفته تا روش های جدید اخاذی و خودکشی فردی و دسته جمعی!

بی تردید هنوز هم آثار و زوایای تلخ چالش نهنگ آبی (Blue Whale Challenge) و خودکشی کاربران شرکت کننده در آن از اذهان عمومی جهانیان پاک نشده است که امروز شاهد رواج چالش جدیدی با عنوان «مومو» شده ایم. چالشی که نقاط مشترک بسیاری با بازی نهنگ آبی دارد. ترغیب به هیجان، اطاعت بی چون و چرا، انجام رفتار مازوخیسمی (خود آزاری) و اعتیاد به ادامه بازی؛ بخشی از نقاط مشترک اصلی این دو چالش مرگبار برشمرده شده است. موضوعی که بسیاری از کاربران، بالاخص کودکان و نوجوانان را ترغیب به ورود و ادامه این چالش واتساپی می کند.

ماجرا از این قرار است که از سال 2018 یعنی پنج سال پس از آغاز چالش نهنگ آبی؛ چالشی با عنوان «مومو» از شهری در ژاپن آغاز به فعالیت کرد. چالشی که با تماس یک حساب واتساپی با شماره ای ناشناس شروع می شود و کاربری که پاسخ این تماس را می دهد، آغاز کننده چالش محسوب می شود. بر اساس گزارش های منتشر شده، چالشی که کاربر مذکور آن را آغاز می کند؛ پایانی جز مرگ اجباری نخواهد داشت!

شماره تماس گیرنده چالش «مومو» با تصویر پروفایل زنی با چشمان گشاد، دهانی منقاری شکل، خنده ای جوکر مانند و صورتی کشیده روی صفحه گوشی افراد نمایان می شود. این تصویر برگرفته از اثری هنری در «نمایشگاه وحشت توکیوی ژاپن» (خاستگاه چالش مومو) اتخاذ شده است که وجود خارجی ندارد. در این نمایشگاه، یک هنرمند ژاپنی به نام Keisuke Aiso مجسمه ای را به نمایش گذاشت که چهره یک انسا با چشمانی گشاد و بدن شبیه به پرندگان داشت که در پی گسترش مرگ بار چالش مومو و الگوبرداری از این مجسمه وحشتناک، در سال 2018 توسط خالق اثر، منهدم شد.برگزاری کلاس های آموزشی در بستر وب، به ویژه با استفاده از پیام رسان های خارجی یکی از مواردی قلمداد می شود که این فضا را برای بروز و ظهور آسیب ها و مخاطرات مجازی آماده ساخته است. این روند در حالی است که پیشتر؛ وزیر آموزش و پرورش اعلام کرده بود که کلاس های آموزشی صرفأ از طریق شبکه «شاد» صورت می گیرد اما مشاهده می کنیم که اکثر کلاس های آنلاین در پیام رسان واتساپ (WhatsApp) که منشا اصلی چالش «مومو» است برگزار می شوند و تاکنون نظارتی خاصی نیز بر این ماجرا گزارش نشده است!حائز اهمیت آن که این اثر هنری، برگرفته از موجودی افسانه های در ژاپنی می باشد که همواره نماد دزد کودکان و وحشت آفرینی برای این گروه سنی است.

باید توجه داشت که این چالش از کشور ژاپن آغاز و سپس در کشورهایی همچون؛ آمریکا، آلمان، فرانسه، اندونزی و کشورهایی در آسیا رواج یافته است که کاربران با پاسخ دادن به تماس واتساپی «مومو» با تصویری زشت و وحشتناک مواجه می شوند. در ادامه این چالش، صاحب فرضی اکانت «مومو» با ارسال تصاویر خشن، ترسناک و وحشتناک؛ مخاطب را به انجام امور خشونت آمیز همچون خودزنی و رفتارهای خشونت بار و ارسال تصاویری از این ماموریت شوم وادار می کند و اگر فرد از این دستورات امتناع و سرپیچی کند مورد تهدیدات جدی قرار می گیرد.

این روند تا به آنجا ادامه می یابد که فرد تحت فشار روانی گسترده، کنترل رفتار خود را از دست داده و دستور نهایی برای خودکشی در راستای تحقق ایدئولوژی پوچ گرایی (Nihilism) را اجرا می کند. (نخستین مورد خودکشی مربوط به این چالش از کشور آرژانتین گزارش شده است.)

از آن جایی که اکثر مخاطبان چالش «مومو» را قشر کودک و نوجوان تشکیل داده اند، با تحریک حس ماجراجویی در افراد آغاز و با محول کردن ماموریت هایی خاص و مبتنی بر شاخه های روانشناختی ادامه می یابد که خروج از آن بعضأ غیرممکن و یا با دشواری های فزاینده ای همراه است که جامعه شناسان را با نگرانی جدی از ادامه روند شیوع این چالش مرگ بار، همراه ساخته است.

ارتباط چالش «مومو» و شیوع ویروس کرونا

درست است که چالش «مومو» از ژوئیه سال 2018 راه اندازی شده است اما طی چند ماه اخیر، تعداد کاربرانی که با این چالش همراه شده اند، سیر تساعدی به خود گرفته است. بسیاری از روانشناسان و متخصصان حوزه فضای مجازی، علت افزایش گرایش کاربران فضای مجازی به «چالش مومو» را شیوع بیماری کرونا و افزایش میزان حضور افراد در این فضا عنوان کرده اند.

به بیان دیگر، پاندمی کرونا (Corona) تعطیلی مراکز آموزشی، عدم فالیت مراکز تفریحی و قرنطینه خانگی در سراسر جهان را پدید آورد که همین روند، بسترساز حضور بی رویه اقشار مختلف جوامع، به ویژه کودکان و نوجوانان در فضای مجازی و جولاندهی سودجویان در این فضا بوده است.

درست است که عمده مراکز تماس «مومو»، ژاپن و کشورهایی در آمریکای جنوبی گزارش شده اند اما مراکز هدف در اکثر کشورها از جمله ایران تعیین شده است.

متاسفانه در شهرهایی از ایران نیز گزارش هایی مبنی بر حضور و همراهی کاربران فضای مجازی با چالش «مومو» منتشر شده است که بیشترین آنها مربوط به خوزستان و خراسان رضوی می باشد که تاکنون قربانیانی نیز داشته است.

در این راستا باید متذکر شویم که برگزاری کلاس های آموزشی در بستر وب، به ویژه با استفاده از پیام رسان های خارجی یکی از مواردی قلمداد می شود که این فضا را برای بروز و ظهور آسیب ها و مخاطرات مجازی آماده ساخته است. این روند در حالی است که پیشتر؛ وزیر آموزش و پرورش اعلام کرده بود که کلاس های آموزشی صرفأ از طریق شبکه «شاد» صورت می گیرد اما مشاهده می کنیم که اکثر کلاس های آنلاین در پیام رسان واتساپ (WhatsApp) که منشا اصلی چالش «مومو» است برگزار می شوند و تاکنون نظارتی خاصی نیز بر این ماجرا گزارش نشده است!

برخی از کارشناسان فضای مجازی این چالش را ترفندی برای سرقت اطلاعات و برخی جامعه شناسان و متخصصان حوزه سایبر سایکولوژی (Cyberpsychology) ؛ آن را رفتاری بیمارگونه عنوان کرده اند. اما با گذشت قریب به 2 سال از آغاز این چالش، هنوز هم استدلالی قطعی مبنی بر چرایی راه اندازی آن بیان نشده است.

زنگ خطر حضور بی رویه فرزندان در فضای مجازی

همانطور که پیشتر گفته شد، چالش «مومو» طی چند ماه اخیر و با اوج گیری شیوع ویروس کرونا در سراسر جهان، کاربران بسیاری را به خود جلب و آنها را متحمل آسیب های روحی-روانی و بعضأ جانی کرده است. از منظری دیگر، این چالش و آسیب های مخاطره آمیز حاصل از آن؛ زنگ خطری برای عدم کنترل حضور فرزندان در فضای مجازی از سوی والدین محسوب می شود.

در واقع پدیدار شدن «چالش نهنگ آبی»، «چالش مومو» و چالش های دیگری از این دست، به والدین گوشزد می کند تا بر حضور فرزندان در فضای مجازی بیش از پیش نظارت و کنترل داشته باشند. موضوعی که بی تردید در دوران کرونا مورد غفلت و کم توجهی خانواده ها قرار گرفته و آسیب های پنهانی را بر روح و روان کودکان وارد می کند که دور از نگاه والدین و در لایه های زیرین زندگی در عصر کرونا پنهان مانده است.

آسیبی که بی شک با کمی ژرف اندیشی، آموزش و همراهی فرزندان در فضای مجازی قابل پیشگیری بوده و در صورت تغافل؛ نتایج غیر قابل جبرانی را به همراه خواهد داشت.

منابع:

1- هشدار؛ جانِ فرزندانتان را بازیچه دست مومو قرار ندهید!، خبرگزاری برنا
2- مومو؛ وسوسه ترسناک و تلخ، خبرگزاری ایرنا
3- ارسال کلیپ‌های ترسناک برای دانش‌آموزان، همشهری آنلاین
4- چالش مومو چیست؟، مشرق نیوز
5- چالش «مومو»، خبرگزاری میزان
6- خودکشی در چالش مومو از شایعه تا واقعیت، اقتصاد آنلاین