متحصنین در خانه حضرت زهرا(علیها السلام)
تحضن در خانه حضرت زهرا (علیها السلام) به چه منظور و توسط چه کسانی، صورت پذیرفت؟
تحصن (حضور) در خانه حضرت فاطمه علیها السلام، به منظور:1) استنکاف از پذیرش بیعت با ابوبکر،
۲) اعلان مخالفت با خلافت او [در روزهای چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه] (دومین، سومین و چهارمین روز پس از رحلت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم) ، به وقوع پیوست.(1) تاریخ، اسامی برخی از متحصنین را چنین به ثبت رسانده است.(2) عباس (3)، زبیر(4)، مقداد(5)، طلحه(6) سعدبن ابی وقاص(7)
هدف متحصنین از حضور در خانه حضرت زهرا علیها السلام
هدف متحصنین از حضور در خانه حضرت زهرا علیها السلام چه بود؟ و آنان در این هدف، تا چه حد استوار بودند؟
پس از برپا شدن سقیفه بنی ساعده و به خلافت رسیدن ابوبکر، عده ای از صحابه که به خلافت وی معترض بودند، به نشانه ابراز مخالفت سیاسی با حکومت وقت و با هدف امتناع از انجام بیعت با ابوبکر، در خانه حضرت فاطمه علیها السلام ، گرد هم آمدند. عمربن خطاب می گوید: «إنه کان من خبرنا حین توفی الله نبیه أن علیا (علیه السلام) و الزبیر و من معهما تخلفوا عنا فی بیت حضرت فاطمة علیها السلام»(8) از جمله اطلاعات ما این بود که: وقتی خدا، جان پیامبرش را گرفت؛ حضرت علی علیه السلام و زبیر و اطرافیانشان، در خانه حضرت فاطمه علیها السلام، از ما سرپیچی و کردند.آمادگی برای استمرار این تحصن (پایداری و استواری در این تحصن)، تا آن جا بود که برخی منابع، به صراحت، از برداشتن سلاح توسط تحصن کنندگان، یاد نموده اند.
کلاعی اندلسی (متوفای ۶۳۴ هـ) در کتاب «الإکتفاء» از موسی بن به (متوفای ۱۴۱هـ) [نویسنده کتاب «المغازی»] نقل می کند:« إن رجالا من المهاجرین غضبوا فی بیعة أبی بکر، منهم حضرت على (علیه السلام) و الزبیر، فدخلا بیت فاطمة بنت رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) ومعهما السلاح...»(9) مردانی از مهاجران - از جمله حضرت على (علیه السلام) و زبیر ، در مسأله بیعت با ابوبکر، خشمگین گردیدند و در حالی که سلاح به همراه داشتند، را وارد خانه فاطمه - دختر رسول خدا۔ شدند.
نقش حضرت زهرا علیها السلام در هدایت مسیر تحصن در خانه شان
حضرت زهرا علیها السلام در هدایت مسیر تحصن، چه نقشی را بر عهده داشتند؟
با بررسی نقل های به دست آمده از ماجرای تحصن در خانه حضرت زهرا علیها السلام، در می یابیم که ایشان در هدایت مسیر تحصن - که در اعتراض به خلافت ابوبکر شکل گرفته بود، نقش ویژه ای (رهبری معنوی تحصن) را بر عهده داشتند.برای مثال: ابن ابی شیبه (متوفای ۲۳۵ هـ) ماجرای تحصن را اینگونه بیان می کند: «کان على (علیه السلام) و الزبیر یدخلان على حضرت فاطمه (علیها السلام) بنت رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) فیشاورونها..» حضرت على (علیه السلام) و زبیر، نزد حضرت فاطمه علیها السلام - دختر رسول خدا۔ میرفتند و از وی راهنمایی می گرفتند..(10)
انتخاب بیت حضرت فاطمه(علیها السلام) به عنوان محل تحصن از یک سو، و مشورت متحصنین با حضرت زهرا علیها السلام از سوی دیگر، از محوریت شخصیت والای حضرت زهرا(علیها السلام) در ماجرای اعلان اعتراض سیاسی به خلافت ابوبکر، حکایت دارد.
تحصن در خانه حضرت زهرا علیها السلام در منابع اهل سنت
آیا وقوع «تحصن در خانه حضرت فاطمه علیها السلام» مورد پذیرش منابع اهل سنت نیز می باشد؟
کاوش در اسناد و مدارک تاریخ نیم قرن نخستین خلافت، هر محقق ژرف نگری را به این نتیجه رهنمون می سازد که یکی از نقاط عطف حائز اهمیت در روند تحولات سیاسی روزهای آغازین خلافت ابوبکر، ماجرای «تحصن در خانه حضرت فاطمه علیها السلام» می باشد. علامه سید مرتضی عسکری در این باره می فرماید:موضوع خودداری حضرت علی (علیه السلام) و همراهان وی از پذیرش بیعت با ابوبکر و بست نشستن آنان در خانه فاطمه علیها السلام در کتاب های سیره، تاریخ، صحاح و مسانید، ادب، کلام و شرح حال رجال و معاریف ، به حد تواتر روایت شده است و تردیدی در صحت آن نیست. ولی چون نویسندگان کتاب های مزبور، خوش نداشتند از همه اتفاقاتی که بین متحصنان و حزب پیروز رخ داده است، پرده بردارند؛ به جز آن مقدار که ناخودآگاه از قلمشان تراوش کرده است، چیزی به دست نداده اند.»(11)
نقل های مندرج در کتاب «دراسة و تحلیل حول الهجوم على بیت فاطمه علیها السلام»، ذیل شماره های: ۱-۲-۳-۵-۹-۱۰-۱۱-۱۷ - ۱۹ -۴۰ - ۳۳ - ۲۸ - ۲۷- ۵۹ همگی با ماجرای «تحصن در خانه حضرت فاطمه علیها السلام» در ارتباط بوده و هریک از آنها، به ترسیم فرازها و گوشه هایی از این رویداد مهم تاریخی پرداخته اند.
پی‌نوشت‌ها:
١- روزشمار فاطمیه ص ۶۷
2- دراسة و تحلیل حول الهجوم على بیت فاطمه ص ۱۰۲.
٣- العقد الفرید، ج ۴، ص ۲۵۹.
۴- تاریخ طبری، ج ۳، ص ۲۰۲.
5- شرح حدیدی، ج ۲، ص ۵۶.
۶-کامل ابن أثیر، ج ۲، ص ۳۲۵.
۷- تاریخ الخمیس، ج ۲، ص ۱۶۹
۸- مسند احمد، ج ۱، ص ۵۵
9- الإکتفاء، ج ۲، ص ۴۴۶
10- المصنف، ج ۷، ص ۴۳۳
11- سقیفه، علامه عسکر ،ص ۹۹.
منبع: راهنمای یاوران فاطمیه (مجموعه پرسش و پاسخ های پژوهشی)، به اهتمام: علی لباف، چاپ سوم، مرکز فرهنگی انتشارات منیر، 1390ش، صص 33-27
