فتق دیسک (herniated disk) که به صورت عمومی به آن بیماری دیسک کمر نیز گفته می‌شود، به معنای وجود مشکل در دیسک‌های بین مهره‌هایی است که با روی هم قرار گرفتن آنها ستون فقرات تشکیل می‌شود. در این مقاله به بررسی علایم دیسک کمر و عوارض آن می‌پردازیم.

ساختار دیسک ستون فقرات بدن انسان بدین صورت است که مرکز آن نرم و مشابه دونات ژله‌ای است؛ اما لایه بیرونی آن سفت و محکم است. بیماری دیسک کمر یا فتق دیسک زمانی رخ میدهد که غشاء بیرونی دیسک ضعیف شده باشد یا آسیب ببیند و در اثر آن قسمت درونی که نرم و ژله‌ای است از قسمت پارگی بیرون بزند.

فتق دیسک، اعصاب مجاور خود را تحریک میکند و باعث به وجود آمدن درد کمر، بی‌حسی و ضعف در بازوها و پاها میشود. ممکن است بسیاری از افرادی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، علائم ذکر شده را مشاهده نکنند. همچنین بسیاری از افراد مبتلا هم نیاز به عمل جراحی نخواهند داشت.

علائم دیسک کمر چیست؟

اکثرا فتق دیسک کمر در قسمت پایینی رخ می‌دهد؛ اما با این حال ممکن است در بخش ستون فقرات گردنی نیز ایجاد شوند. بیشترین علائم رایج فتق دیسک عبارتند از:

احساس درد در بازوها یا پاها
اگر فتق دیسک در کمر شما رخ بدهد، معمولا در قسمت باسن، ران و ماهیچه خود بیشترین درد را احساس میکنید. همچنین ممکن است این درد در دیگر بخش‌های پا احساس شود. البته اگر فتق دیسک در گردن شما رخ بدهد، معمولا شدت درد را در بازوها و شانه‌های خود احساس خواهید کرد. حتی ممکن است در مواقعی که عطسه یا سرفه می‌کنید یا زمانی که حالت ستون فقرات خود را تغییر می‌دهید، این درد به قسمت‌های پایینی بازو و پای شما شلیک شود.

بی حسی یا مور مور شدن
افرادی که به فتق دیسک کمر مبتلا هستند معمولا بی حسی یا مور مور شدن را در بدن خود احساس می‌کنند.

ضعف عضلانی

عضلات قسمت آسیب دیده در اثر صدمه دیدن اعصاب، به مرور ضعیف خواهند شد. این موضوع باعث کاهش توانایی شما در جابجایی یا نگهداشتن وسایل میشود. این یکی از رایج ترین مشکلاتی است که بیرون زدگی دیسک کمر ایجاد خواهد کرد.

ممکن است متوجه نشوید به فتق دیسک مبتلا شده‌اید. گاهی ممکن است بیماری فتق دیسک بدون آن که در تصویربرداری نخاع نشانه‌ای از خود بروز دهد، در افراد مشاهده شود.

* دردی که به دست یا پا هم کشیده می‌شود؛
* دردی که شب‌ها یا با انجام حرکات خاص شدت می‌گیرد؛
* دردی که بعد از نشستن یا بلند شدن بیشتر می‌شود؛
* دردی که بعد از پیاده‌روی‌های کوتاه به وجود می‌آید؛

علایم دیسک کمر شدید و پیشرفته و پارگی دیسک کمر

بیمار با دیسک کمر شدید ممکن است از درد شدید کمر و با انتشار به باسن و پاشنه شکایت داشه باشد و بی حسی پاها و بی قوتی پاها و کاهش تمایل جنسی و اختلالات ادراری مانند کاهش یا تند شدن ادرار ممکن است از علائم دیسک کمر شدید باشد.

دیسک کمر خفیف و یا دیسک کمر متوسط هم اگر درگیری زیادی روی عصب ایجاد کنند می توانند علائم فوق را ایجاد کنند.

ارتباط دیسک با درد پاها و علائم دیسک کمر در پاها

گاهی به دلیل فشاری ناگهانی که به ستون فقرات وارد می شود، دیسک نیز از جای خود خارج شده و باعث اعمال فشار بر ریشه های عصبی که از آن خارج می شود.

فشار دیسک با احساس کمردرد و سوزش در پاها ممکن است همراه باشد. علاوه بر آن ممکن است آن احساس درد دیسک کمر با احساس گزگز و بی حسی در پاها و درد پا و ساق یا رانیز همراه باشد.

درد دیسک کمر به کجا می زند

تاکید می کنم در برخی مواقع فتق دیسک کمر دردی در کمر ایجاد نمی کند ولی دیسک باعث ایجاد درد پا و درد در ناحیه ساق پا و یا ران فرد شود . بنابراین ممکن است دیسک عامل ایجاد درد پا و درد در ران و ساق پا و باسن باشد ولی منشا اولیه درد ، در کمر باشد.

چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنیم؟

اگر درد گردن دارید یا در کمر خود دردی را احساس می‌کنید که به سمت پایین و پاهای شما حرکت می‌کند و این درد همراه با احساس ضعف، بی‌حسی و یا مور مور شدن باشد، حتما باید برای درمان به پزشک متخصص اورتوپد مراجعه کنید.

علت دیسک کمر فتق دیسک کمر

بیماری فتق دیسک کمر، اغلب در نتیجه فرسودگی دیسک‌ها در دوران پیری به وجود می‌آید که به اصطلاح به آن disk degeneration به معنی فاسد شدن دیسک می‌گویند.

با بالا رفتن سن، ستون فقرات شما مقداری از محتوای آب خود را از دست می‌دهد. این موضوع باعث می‌شود انعطاف پذیری آنها کمتر شود و بیشتر در معرض پاره شدن یا پوسیدگی قرار بگیرند و پیچش و فشار کمتری را بتوانند تحمل کنند. در نتیجه، احتمال عارضه در دیسک کمر افزایش می یابد.

اکثر مردم نمی‌توانند دقیق علت به وجود آمدن فتق دیسک کمر خود را پیدا کنند. گاهی اوقات، بلند کردن اجسام بزرگ و سنگین با استفاده از ماهیچه‌های پشت خود به جای عضلات ران و پاها، میتواند سبب بروز فتق دیسک شود. با این حال به ندرت پیش میآید که سقوط و ضربه به ستون فقرات باعث بروز فتق دیسک شود.

عواملی که ممکن است خطر مبتلا شدن به فتق دیسک کمر را افزایش دهد باید کنترل شود. برخی از این عوامل را در ادامه آورده‌ایم

وزن خود را مدیریت کنید

اضافه وزن بدن، باعث فشار بیشتر روی دیسک‌ها در کمرتان می‌شود.

شغل شما چیست؟
افرادی که دارای شغل فیزیکی هستند بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به فتق دیسک هستند. اعمالی مثل بلند کردن، هل دادن، خم شدن و پیچ خوردن، تا حد زیادی احتمال مبتلا شدنتان به فتق دیسک را افزایش میدهد.

ژنتیک
ارثی بودن بیماری، یک از عوامل شایع در فتق دیسک کمر محسوب می‌شود.

عوارض جانبی دیسک کمر

طناب نخاعی شما تا بخش‌های پایینی کانال نخاعی ادامه پیدا نکرده است، بلکه در زیر کمر شما، طناب نخاعی به دسته‌ای از ریشه‌های عصبی بلند (cauda equina) متصل میشود که شبیه به دم اسب است. فتق دیسک کمر گاهی ممکن است این ریشه‌های عصبی (cauda equina) را فشرده کند. در این مواقع باید جراحی اورژانسی برای جلوگیری از ضعف یا فلج شدن دائمی، صورت بگیرد.

چنانچه در اثر مشکل دیسک کمر به مشکلات زیر دچار شده‌اید، باید به اورژانس مراجعه کنید:

وخیم تر شدن علائم
درد، بی حسی و ضعف ممکن است به قدری افزایش یابد که دیگر قادر به انجام فعالیت‌های روزمره خود نباشید.

اختلال در عملکرد روده‌ها و مثانه
افرادی که سندرم Cauda Equina دارند ممکن است به بی‌اختیاری ادرار دچار شوند.

بی حسی پهلو‌ها
این عارضه بی‌حسی می‌تواند به تدریج روی قسمت‌های پهلو‌ها، ران‌ها، کمر، پا‌ها و نواحی اطراف روده گسترش یابد و تاثیر بگذارد.

مراقبت و جلوگیری از بروز مشکل در دیسک کمر

برای جلوگیری از فتق دیسک کمر بهتر است کار‌های زیر را انجام دهید:

* ورزش کنید!
* تقویت ماهیچه‌ها و عضلات بدن به تثبیت و حمایت از ستون فقرات کمک میکند.
* حفظ حالت بدنی خوب (نحوه نشستن و ایستادن)

وضعیت بدنی خوب، فشار روی ستون فقرات و دیسک‌ها را کاهش میدهد. زمانی که برای مدت طولانی می‌نشینید، کمر خود را صاف نگه دارید. اشیاء سنگین را به درستی بلند کنید. در هنگام کار کردن بگذارید فشار بر روی پاها باشد و نه کمر.

حفظ وزن مناسب

وزن اضافی فشار زیادی بر روی ستون فقرات و دیسک‌ها وارد می‌کند و آن‌ها را نسبت به فتق دیسک آسیب پذیر می‌کند.

تشخیص دیسک کمر

در جریان معاینه، پزشک کمر را از نظر وجود درد احتمالی بررسی می‌کند. از بیمار خواسته می‌شود که دراز کشیده و پای خود را بلند کرده و در جهات مختلف حرکت دهد. این کار برای تشخیص دلیل درد انجام می‌شود.

همچنین آزمایش‌های عصبی برای بررسی موارد زیر انجام می‌شود:

* رفلکس‌ها
* قدرت عضلاتی
* توان راه رفتن
* توان احساس ضربات آهسته و لرزش

در بیش‌تر موارد انجام معاینه‌ی فیزیکی و گرفتن سوابق پزشکی برای تشخیص دیسک کمر، کافی است. اگر پزشک به موارد دیگر مشکوک باشد و یا بخواهد عصب درگیر را شناسایی کند، آزمایش‌های زیر هم انجام خواهد شد.

روش‌های تشخیصی عکسبرداری از دیسک کمر

رادیولوژی اشعه ایکس
این روش به تشخیص دیسک کمر منجر نمی‌شود، ولی اگر علت بروز کمر درد، عفونت، تومور، اختلالات ستون فقرات و یا شکستگی استخوان باشد، با رادیولوژی تشخیص داده می‌شود.

سی‌تی اسکن
در این روش چندین تصویر رادیولوژی اشعه ایکس از چند جهت گرفته شده و بعد تصاویر با هم ترکیب می‌شوند. تصاویر به دست آمده از سی تی اسکن (CT scan) جزئیات ستون فقرات و بافت‌های اطراف آن را نشان خواهد داد.

ام آر آی
در این روش با کمک امواج رادیویی و یک میدان مغناطیسی بسیار قوی، تصویری دقیق و پر از جزئیات از بافت‌ها و ساختارهای داخلی بدن گرفته می‌شود. در واقع تصاویر به دست آمده با ام آر آی (MRI) محل دقیق دیسک کمر و عصب درگیر را نشان خواهد داد.

میلوگرام
در روش میلوگرام (Myelogram) یک ماده‌ی رنگی به داخل مایع مغزی – نخاعی تزریق شده و بعد از آن تصویر اشعه ایکس گرفته می‌شود. با این روش فشار وارد شده به طناب نخاعی و یا عصب به دلیل دیسک کمر و یا دیگر بیماری‌ها مشخص خواهد شد.

تست عصب
الکترومایوگرام و بررسی جریانات عصبی به خوبی نشان می‌دهند که پالس‌های الکتریکی چگونه در بافت عصبی حرکت می‌کنند. با این روش به صورت دقیق محل عصب آسیب دیده مشخص خواهد شد.

بررسی جریان عصبی:
در جریان این آزمایش الکترودهایی روی پوست قرار داده شده و پالس‌های الکتریکی – عصبی و عملکرد عصب و عضله اندازه گیری خواهد شد. این روش پالس‌های الکتریکی عصب را با دقت اندازه گیری خواهد کرد.

الکترومیوگرافی
در جریان الکترو میوگرافی، پزشک سوزن‌های الکترود مخصوصی را به درون ماهیچه‌های مختلف فرو خواهد کرد. در این آزمایش فعالیت الکتریکی ماهیچه‌ها در هنگام انقباض و استراحت اندازه گیری خواهد شد.

درمان دیسک کمر

درمان سنتی دیسک کمر شامل تغییر شدت فعالیت‌های روزانه و جلوگیری از انجام حرکات خاص ایجاد کننده‌ی درد و مصرف داروهای مسکن ضد درد است. این درمان‌ها علایم بیماری را در بیش‌تر بیماران ظرف چند روز تا چند هفته کاهش خواهند داد.

درمان دیسک کمر، شامل طیف درمانی شامل کنار آمدن و مدارا کردن با آن در فعالیت‌های روزانه تا جراحی دیسک کمر می‌شود. این درمان‌ها معمولا به میزان ناراحتی فرد بیمار و مقدار خارج شدن دیسک از محل قرارگیری خود و ضعیف شدن آن بستگی دارد.

بسیاری از افراد با توجه به تمرینات ورزشی مختلف و مداوم و تقویت ناحیه‌ی پشت، کمر و عضلات اطراف‌ آن، دردها و آسیب‌های ناشی از دیسک کمر را تسکین می‌دهند. البته فیزیوتراپیست هم می‌تواند برای انجام تمرینات مخصوص در رفع مشکل، به فرد بیمار کمک کند.

مصرف داروهای مُسکن، بلند نکردن اجسام سنگین و قرار نگرفتن در موقعیت‌هایی که فرد را دچار درد می‌کند هم می‌توانند کمک‌کننده باشند.

هر چند تکان نخوردن و استراحت دائم برای درد نداشتن ممکن است مفید باشد اما در واقع منجر به ضعیف شدن عضلات و خشکی مفاصل خواهد شد. پس راه‌حل بهتر این است که فعالیت سبکی مثل پیاده‌روی را همیشه در نظر داشته باشید.

در صورتی‌ که درد دیسک کمر آن‌قدر شدید باشد که هیچ کدام از این درمان‌ها جواب ندهد، پزشک احتمالا مجبور به تجویز داروهای قوی‌تری خواهد شد.

* شل‌کننده‌های عضلانی برای رفع اسپاسم‌ و گرفتگی‌ عضلات؛
* مُسکن‌های حاوی مخدر برای تسکین درد؛
* داروهای مُسکن اعصاب مثل گاباپنتین (gabapentin) یا دولوکستین (duloxetine)

همگی جزو همین موارد هستند.

معمولا اگر درمان‌ها بعد از ۶ هفته جواب‌گو نباشد پزشک، جراحی را پیشنهاد خواهد کرد. در این نوع جراحی، قسمت آسیب‌دیده یا بیرون‌زده‌ی دیسک را بدون اینکه به کل دیسک آسیبی وارد شود، حذف می‌کنند تا مشکل برطرف شود که به این نوع عمل جراحی، میکرودیسککتومی (microdiscectomy) گفته می‌شود.
در بعضی موارد طی جراحی ممکن است دیسک آسیب‌دیده با نوع مشابه مصنوعی آن یا پروتز دیسک جایگزین شود. امکان دارد دیسک به‌طور کامل برداشته شده و مهره‌ها با هم مرتبط شوند. معمولا این نوع جراحی با لامینکتومی (laminectomy) (برداشتن لامینای مهره و گشاد کردن کانال نخاعی)، اتصال مهره‌های پشت و تقویت توانایی ستون فقرات همراه است.

خبر خوب این است که عموما بدن اکثر افراد مبتلا به دیسک کمر به درمان‌هایی که شامل مدارا کردن با این مشکل و اصلاح فعالیت‌های روزانه و تمرینات فیزیوتراپی است، جواب می‌دهد و بعد از ۶ هفته، درد و ناراحتی فرد بیمار به‌تدریج کم شده یا برطرف می‌شود.

داروهای دیسک کمر

داروهای مسکن
اگر درد خفیف تا متوسط باشد، پزشک مصرف داروهای مسکنی همچون استامینوفن (acetaminophen)، ایبوپروفن (ibuprofen) و یا ناپروکسن سدیم (naproxen sodium) را پیشنهاد خواهد داد.

تزریق کورتون
اگر درد با مصرف داروهای خوراکی بهبود پیدا نکند، پزشک داروهای کورتیکواستروئیدی (corticosteroid) را به درون نواحی اطراف اعصاب نخاعی تزریق خواهد کرد. برای اینکه محل دقیق تزریق مشخص شود، تصویربرداری‌های نخاعی انجام خواهد شد.

شل کننده‌های عضله
اگر بیمار به اسپاسم یا گرفتگی عضلانی مبتلا باشد این داروها تجویز خواهد شد. سرگیجه و خواب آلودگی از جمله عوارض جانبی این داروهاست.

مواد افیونی یا اُپیوئید:

مواد افیونی دارای عوارض جانبی بوده و امکان دارد بیمار به مصرف آن‌ها معتاد شود. به همین دلیل پزشکان تجویز آن‌ها برای بیماران مبتلا به دیسک کمر را با تردید زیاد انجام می‌دهند. اگر دیگر داروها درد فرد را تسکین ندهد، در دوره‌های زمانی کوتاه این داروها تجویز خواهند شد. داروهایی همچون کدئین و استامینوفن کدئین از جمله این داروها هستند. خواب آلودگی، حالت تهوع، گیجی و یبوست از جمله عوارض جانبی این داروها به شمار می‌روند.

فیزیوتراپی

برای کم کردن شدت درد فیزیوتراپی هم توصیه می‌شود. در فیزیوتراپی با کمک حرکات و ورزش‌هایی خاص درد ناشی از دیسک کمر کاهش پیدا می‌کند.

جراحی دیسک کمر

درصد کمی از بیماران مبتلا به دیسک کمر به جراحی نیاز دارند. در صورتی جراحی انجام می‌شود که درمان‌های معمول بعد از 6 هفته جواب ندهد و فرد دارای مشکلاتی همچون موارد زیر داشته باشد:

* کنترل نداشتن روی درد
* بی حسی و ضعف
* مشکلاتی در راه رفتن و سرپا ایستادن
* کنترل نداشتن روی دفع ادرار و مدفوع

در بیش‌تر موارد، پزشک قسمت برامده‌ی دیسک را خارج خواهد کرد. در موارد نادر اما کل دیسک به کمک جراحی خارج می‌شود. در این مورد مهره‌های ستون فقرات باید به کمک گرافت استخوانی به هم متصل شوند.

فرایند جوش خوردن استخوان، گاهی ماه‌ها زمان می‌برد. برای حفظ ثبات ستون مهره‌ها از اجسام فلزی مخصوصی استفاده می‌شود. در موارد نادر پزشک جراح از دیسک‌های مصنوعی و پروتزی به جای دیسک آسیب دیده استفاده می‌کند.

سبک زندگی و درمان‌های خانگی برای دیسک کمر

علاوه بر مصرف داروهای مسکن، پزشک انجام کارهای زیر را هم پیشنهاد می‌کند:

استفاده از سرما یا گرما: در ابتدا کمپرس یخ برای بهبود درد و التهاب مورد استفاده قرار می‌گیرد، بعد از چند روز اما باید از حوله‌های داغ و یا تشکچه‌های برقی برای ایجاد حس خوشایند راحتی و آسایش استفاده کرد.

پرهیز از دراز کشیدن و استراحت بیش از حد در تخت: دراز کشیدن بیش از اندازه در تخت باعث سختی مفاصل و ضعف عضلات شده و ممکن است فرایند درمان را طولانی‌تر کند. فرد می‌تواند 30 دقیقه در حالت دراز کش استراحت کرده و بعد از آن کمی قدم بزند و یا کار کوچکی را انجام دهد. از انجام کارهایی که درد را شدیدتر می‌کنند، باید خودداری کرد.

از سر گرفتن دوباره‌ی فعالیت‌های روزانه به آهستگی و به تدریج : از درد و شدت آن به عنوان یک راهنما برای از سر گرفتن فعالیت‌های روزانه استفاده کنید.

مطمئن شوید که حرکات شما آهسته و کنترل شده است. در هنگام خم شدن و بلند کردن وسایل بسیار دقت کنید.

درمان‌های جایگزین

برخی درمان‌های جایگزین و درمان‌های دارویی تکمیلی ممکن است در بهبود درد کمر موثر باشند، برای مثال:

کایروپراکتیک (Chiropractic): در این روش درمانی جایگزین، پزشک با دست روی کمر فشار وارد می‌کند و گفته می‌شود که این روش تا حد خوبی بر روی دردهای کمر موثر است و اثرات آن حداکثر تا یک ماه پا برجاست. در موارد نادر اما انجام این روش روی ناحیه‌ی گردن باعث نوع خاصی از سکته می‌شود.

طب سوزنی: با وجود اینکه اثرات این روش چندان زیاد نیست، با این همه برای رهایی از دردهای مزمن کمر و گردن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ماساژ: در این روش درمانی که از دست استفاده می‌شود، در کوتاه مدت باعث بهبود نسبی درد می‌شود و در افرادی که دارای دردهای مزمن کمر هستند، بسیار موثر خواهد بود.

درمان دیسک کمر با داروی گیاهی:

منظور درمان دیسک کمر با داروی گیاهی یعنی استفاده از داروهای گیاهی که می تواند التهاب در بدن از جمله در دیسک کمر را کاهش دهد.

1- استفاده از خرمای بدون هسته بدون هسته و با قطر حدود 2 سانتی متر موجب اثرات ضد اتهابی شدید و بسیار موثرتر از پماد های موجود در بازار می شود. انچه سخت است این است که حدود یک بسته خرمای بدون هسته به مدت 48 ساعت جهت درمان گیاهی دیسک کمر و کاهش التهاب باید روی منطقه التهاب قرار گیرد.

2- زنجبیل یکی از گیاهانی است که در درمان گیاهی دیسک کمر و آرتروز ها استفاده می شود. دم نوش آن با شدت زیاد در کاهش التهاب موثر است.

3- بید به دلیل ماده سالیسیلاتی آن در کاهش التهاب دیسک کمر تاثیر به سزایی دراد و از دیر باز به عنوان یکی از دارو ی گیاهی دیسک کمر استفتده می شده است.

مواد مضر برای دیسک کمر چیست

مواد حاوی سلانین مانند کاهو و گوجه فرنگی و سیب زمینی و مواد دارای طبع سرد در فرهنگ یرانی به خصوص شب ها می تواند درد دیسک کمر را تشدید کند. ترکیب سیاهدانه و عسل راهی برای خنثی کردن اثرات دردی این نوع ترکیبات در تحریک التهاب دیسک کمر می باشد. همچنین توصیه می کنیم از مواد لبنی که دارای SDA بالا هستند مانند دوغ و شیر و هندانه بخصوص در هنگام شب پرهیز کنید .

آماده شدن برای ویزیت پزشک

بیمار ابتدا باید به پزشک عمومی مراجعه کند، پزشک بعد از معاینه ممکن است فرد را به متخصص پزشکی – ورزشی و یا توانبخشی و یا حتی به پزشک جراح ارتوپد یا اعصاب و با متخصص مغز و اعصاب ارجاع دهد.

چه کاری باید انجام داد؟
پیش از ملاقات با پزشک خود را برای پاسخ دادن به این سوالات آماده کنید:

علایم بیماری چه زمانی شروع شده است؟
آیا اولین باری که علایم بیماری را احساس کردید، در حال بلند کردن، کشیدن و یا فشار دادن جسمی بودید؟ آیا کمر شما پیچ خورده است؟
آیا درد کمر شما را از انجام فعالیت‌هایی خاص باز داشته است؟
چه عوامل و کارهایی باعث شدت گرفتن علایم و یا بهبود آن‌ها می‌شود؟
چه داروها و یا مکمل‌های تغذیه‌ای مصرف می‌کنید؟
از پزشک چه انتظاری باید داشت؟