آداب قبيله ي قنوت
آن به همين کيفيت خاصّه که بين اماميه رضوان الله عليهم متعارف است مي باشد؛ يعني، متقوّم است به بلند نمودن دست را در حذاء وجه، و بسط باطن کفها را طرف آسمان و خواندن ادعيه ي مأثوره يا غير مأثوره. و جايز است دعا نمودن به هر زبان، عربي يا غير آن. و عربي احوط و افضل است.
و فقها فرموده اند افضل ادعيه در آن، دعاي «فرج» است.(1) و دليل فقهي متعدبهي به نظر نويسنده نرسيده بر افضليّت؛ ولي مضمون دعا بر دالّ بر فضيلت تامّه ي آن است، زيرا که مشتمل بر تهليل و تسبيح و تحميد است که روح توحيد است؛ چنانچه بيان آن شد. و نيز مشتمل بر اسماء بزرگ الهي است از قبيل:
الله، الحليم، الکريم، العلي، العظيم، الرب؛ و نيز مشتمل بر ذکر رکوع و سجود است؛ و نيز مشتمل بر اسماء ذات و صفات و افعال است؛ و نيز مشتمل است بر مراتب تجليات حق- جلّ و علا-، و نيز مشتمل است بر سلام بر مرسلين، گرچه احتياط ترک آن است، ولي اقوي جواز است؛ و نيز مشتمل است بر صلوات بر پيغمبر و آل او عليهم السلام.
گويي اين دعاي شريف با اين اختصار مشتمل به تمام وظايف ذکريه ي صلوة است.
و از گفته ي فقها رضوان الله عليهم نيز اثبات افضليّت توان کرد، يا به واسطه ي تسامح در ادله ي سنن(2) گرچه نويسنده را در آن تأملي است و يا به واسطه ي کشف دليل معتبري، که به نظر ما نرسيده، که مبناي اجماع در نظر متأخرين است.
و از ادعيه ي شريفه که بسيار فضيلت دارد و نيز مشتمل بر آداب مناجات بنده با حق است و مشتمل بر تعداد عطاياي کامله ي الهيه است که با حال قنوت که حال مناجات و انقطاع به حق است تناسبي تامّ دارد و بعضي از مشايخ بزرگ رحمه الله بر آن تقريباً مواظبت داشت، دعاي «يا من اظهر الجميل» است که از کنوز عرش است، و تحفه ي حق براي رسول خدا است؛ و براي هر يک از فقرات آن فضايل و ثواب هاي بسيار است؛ چنانچه در توحيد شيخ صدوق رحمه الله است.(3)
بهتر در ادب عبوديت آن است که در حال قنوت، که حال مناجات و انقطاع به حق است در خصوص صلوة، که همه اش اظهار عبوديت و ثناجويي است، و در اين حالت که ذات مقدس حق- جلّ و علاّ- بالخصوص فتح باب مناجات و دعا به روي عبد فرموده و او را به اين تشريف شرافت داده، بنده ي سالک نيز ادب مقام مقدس ربوبيّت را نگاه دارد، و از ادعيه ي خود مراقبيت کند که مشتمل بر تسبيح و تنزيه حق تعالي و متضمن ذکر و ياد حق باشد؛ و چيزهايي که از حق در اين حال شريف مي خواهد از سنخ معارف الهيه و طلب فتح باب مناجات و انس و خلوت و انقطاع به سوي او باشد؛ و از طلب دنيا و امور خسيسه حيوانيه و شهوات نفسانيه احتراز کند، و خود را در محضر پاکان شرمسار ننمايد. و در محفل ابرار بي مقدار نکند.
اي عزيز! قنوت دست شستن از غير حق و اقبال تامّ به عزّ ربوبيت پيدا کردن است، و کف خالي و سؤال به جانب غنيّ مطلق دراز نمودن است؛ و در اين حال انقطاع، از بطن و فرج سخن راندن و از دنيا ياد کردن کمال نقصان و تمام خسران است.
جانا! اکنون که از وطن خود دور افتادي و از مجاورت احرار محجور شدي و گرفتار اين ظلمتکده ي پررنج و محن گرديدي، خود چون کرم ابريشم بر خود متن.
عزيز! خداي رحمن فطرت تو را به نور معرفت و نار عشق تخمير نموده، و به انواري چون انبياء و عشاقي مانند اولياء مؤيد فرموده، اين نار را به خاک و خاکستر دنياي دنّي منطفي نکن؛ و آن نور را به کدورت و ظلمت توجه به دنيا که دار غربت است مکدر ننما؛ باشد که اگر توجهي به وطن اصلي کني و انقطاع به حق را از حق طلب کني و حالت هجران و حرمان خود را با دلي دردناک به عرضش برساني و احوال بيچارگي و بينوايي و گرفتاري خويش را اظهار کني، مددي غيبي رسد و دستگيري باطني شود و جبران نقايص گردد، اذا من عادته الاحسان و من شيمته التفضل.(4)
اگر از فقرات مناحات شعبانيه امام متقين و امير مؤمنين و اولاد معصومين او عليهم السلام که امامان اهل معارف و حقايقند، در قنوت بخواني، خصوصاً آن جا که عرض مي کنند: «الهي هب لي کمال الانقطاع اليک...»(5). ولي با حال اضطرار و تبتّل و تضرّع نه با دل مرده چون دل نويسنده، بسيار مناسب اين حال است.
/خ
و فقها فرموده اند افضل ادعيه در آن، دعاي «فرج» است.(1) و دليل فقهي متعدبهي به نظر نويسنده نرسيده بر افضليّت؛ ولي مضمون دعا بر دالّ بر فضيلت تامّه ي آن است، زيرا که مشتمل بر تهليل و تسبيح و تحميد است که روح توحيد است؛ چنانچه بيان آن شد. و نيز مشتمل بر اسماء بزرگ الهي است از قبيل:
الله، الحليم، الکريم، العلي، العظيم، الرب؛ و نيز مشتمل بر ذکر رکوع و سجود است؛ و نيز مشتمل بر اسماء ذات و صفات و افعال است؛ و نيز مشتمل است بر مراتب تجليات حق- جلّ و علا-، و نيز مشتمل است بر سلام بر مرسلين، گرچه احتياط ترک آن است، ولي اقوي جواز است؛ و نيز مشتمل است بر صلوات بر پيغمبر و آل او عليهم السلام.
گويي اين دعاي شريف با اين اختصار مشتمل به تمام وظايف ذکريه ي صلوة است.
و از گفته ي فقها رضوان الله عليهم نيز اثبات افضليّت توان کرد، يا به واسطه ي تسامح در ادله ي سنن(2) گرچه نويسنده را در آن تأملي است و يا به واسطه ي کشف دليل معتبري، که به نظر ما نرسيده، که مبناي اجماع در نظر متأخرين است.
و از ادعيه ي شريفه که بسيار فضيلت دارد و نيز مشتمل بر آداب مناجات بنده با حق است و مشتمل بر تعداد عطاياي کامله ي الهيه است که با حال قنوت که حال مناجات و انقطاع به حق است تناسبي تامّ دارد و بعضي از مشايخ بزرگ رحمه الله بر آن تقريباً مواظبت داشت، دعاي «يا من اظهر الجميل» است که از کنوز عرش است، و تحفه ي حق براي رسول خدا است؛ و براي هر يک از فقرات آن فضايل و ثواب هاي بسيار است؛ چنانچه در توحيد شيخ صدوق رحمه الله است.(3)
بهتر در ادب عبوديت آن است که در حال قنوت، که حال مناجات و انقطاع به حق است در خصوص صلوة، که همه اش اظهار عبوديت و ثناجويي است، و در اين حالت که ذات مقدس حق- جلّ و علاّ- بالخصوص فتح باب مناجات و دعا به روي عبد فرموده و او را به اين تشريف شرافت داده، بنده ي سالک نيز ادب مقام مقدس ربوبيّت را نگاه دارد، و از ادعيه ي خود مراقبيت کند که مشتمل بر تسبيح و تنزيه حق تعالي و متضمن ذکر و ياد حق باشد؛ و چيزهايي که از حق در اين حال شريف مي خواهد از سنخ معارف الهيه و طلب فتح باب مناجات و انس و خلوت و انقطاع به سوي او باشد؛ و از طلب دنيا و امور خسيسه حيوانيه و شهوات نفسانيه احتراز کند، و خود را در محضر پاکان شرمسار ننمايد. و در محفل ابرار بي مقدار نکند.
اي عزيز! قنوت دست شستن از غير حق و اقبال تامّ به عزّ ربوبيت پيدا کردن است، و کف خالي و سؤال به جانب غنيّ مطلق دراز نمودن است؛ و در اين حال انقطاع، از بطن و فرج سخن راندن و از دنيا ياد کردن کمال نقصان و تمام خسران است.
جانا! اکنون که از وطن خود دور افتادي و از مجاورت احرار محجور شدي و گرفتار اين ظلمتکده ي پررنج و محن گرديدي، خود چون کرم ابريشم بر خود متن.
عزيز! خداي رحمن فطرت تو را به نور معرفت و نار عشق تخمير نموده، و به انواري چون انبياء و عشاقي مانند اولياء مؤيد فرموده، اين نار را به خاک و خاکستر دنياي دنّي منطفي نکن؛ و آن نور را به کدورت و ظلمت توجه به دنيا که دار غربت است مکدر ننما؛ باشد که اگر توجهي به وطن اصلي کني و انقطاع به حق را از حق طلب کني و حالت هجران و حرمان خود را با دلي دردناک به عرضش برساني و احوال بيچارگي و بينوايي و گرفتاري خويش را اظهار کني، مددي غيبي رسد و دستگيري باطني شود و جبران نقايص گردد، اذا من عادته الاحسان و من شيمته التفضل.(4)
اگر از فقرات مناحات شعبانيه امام متقين و امير مؤمنين و اولاد معصومين او عليهم السلام که امامان اهل معارف و حقايقند، در قنوت بخواني، خصوصاً آن جا که عرض مي کنند: «الهي هب لي کمال الانقطاع اليک...»(5). ولي با حال اضطرار و تبتّل و تضرّع نه با دل مرده چون دل نويسنده، بسيار مناسب اين حال است.
پي نوشت ها:
1- «لا اله الا الله الحليم الکريم...» وسائل الشيعه، ج4، ص906، کتاب الصلوة، ابواب القنوت، باب7، حديث4. مستدرک وسائل الشيعه، کتاب الصلوة، ابواب القنوت، باب6، حديث 4و9.
2- روايات متعددي- در حد استفاضه- وارد شده است که اگر به کسي خبر برسد (بشنود يا در جايي بخواند) که انجام عملي ثواب و پاداش دارد و او آن عمل را انجام بدهد، بدان عمل مثاب و مأجور خواهد بود اگر چه آن خبر صحيح نباشد. اين روايات به «اخبار من بلغ» معروف است؛ و مفاد مضمون آنها را «تسامح در ادله ي سنن» گويند. رجوع شود به بحارالانوار، ج2، ص256، کتاب العلم، باب 30، ص139، کتاب الايمان و الکفر، باب من بلغه ثوابّ من الله علي عمل.
3- التوحيد، باب اسماء الله تعالي، باب 29، حديث 14.
4- از عادات او نيکويي کردن است و از خوي او تفضل.
5- بار الها، کما بريدگي (از متعلقات دنيوي) براي توجه به خودت ارزانيم فرما... بحارالانوار، ج91، ص99؛ مفاتيح الجنان، مناجات شعبانيه.
/خ
