آب زاينده رود کجا مي رود؟

در حالي که هنوز بحث در مورد افتتاح تونل سوم کوهرنگ براي انتقال آب به زاينده رود ادامه دارد، مردم شرق اصفهان در خشک سالي امسال حتي يک قطره آب نداشتند که زمين هاي تفديده و تشنه شان را نجات دهند. به گفته ي بسياري، تا زماني که انتقال بي رويه ي آب از رودخانه وجود دارد و چشم مسئولان بر معضلات کشاورزان بسته است، نمي توان به آباداني زمين هاي خشک کشاورزان به خصوص در ناحيه ي شرق اصفهان اميدوار بود. حال که بيشتر باغات اين منطقه خشک شده اند و زمين هاي کشاورزي نيز چيزي براي به بار نشاندن محصولاتشان ندارند، اکثر مردم اين منطقه يا حاشيه نشين شهرها شده اند و يا اگر هم مانده اند با ترک هايي که بر لب هايشان نشسته قدرت سخن گفتن در اين باره را ندارند. با اين که همه ي مسئولان، انتقال آب زاينده رود به استان هاي ديگر را تکذيب مي کنند، اما تابلوهاي انتقال آب در قسمت هايي از مسير رودخانه شاهدي جدي بر اين ادعاست که آب زاينده رود به کجا مي رود.
نبود کارشناسي صحيح در بخش کشاورزي و امور آب منجر به وارد آمدن خسارات بزرگ به بخش کشاورزي اصفهان گرديده و باعث شده است که در اين مناطق خانواده ها در تأمين مايحتاج زندگي خود با مشکل روبه رو شوند. اين در حالي است که به گفته ي مسعود دايي، بازرس انجمن خبرگان کشاورزي شهرستان اصفهان، افتتاح تونل سوم کوهرنگ نيز باعث برطرف شدن مشکل خشک سالي اصفهان نخواهد بود.
به گفته ي برخي، زاينده رود جز آن که منبع آبياري زمين هاي کشاورزي در استان اصفهان است، شهر يزد را هم سيراب مي کند و در آينده با اتمام تونل سوم کوهرنگ، پيش بيني مي شود استان کرمان را نيز سيراب کند. اگر چه عده اي معتقدند، هم اکنون نيز کرمان در حال سيراب شدن از زاينده رود است.
بازرس انجمن خبرگان کشاورزي شهرستان اصفهان در اين رابطه تصريح مي کند: آب زاينده رود، سهم کساني است که حق آبه دار هستند و در قديم سهم آب را خريداري کرده اند، اما با گذشت زمان و افزايش تعداد کارخانه هاي صنعتي در حاشيه ي زاينده رود و بهره برداري از آن ها باعث شد که از سهم حق آبه داران در اين کارخانه ها استفاده شود و همين امر اعتراضاتي را به دنبال داشته باشد.
وي با بيان اين که مسئولان استان، آب کشاورزي را به صنعت اختصاص داده اند، اظهار داشت: در حال حاضر نيز که زاينده رود خشک است، اما از فولاد مبارکه به سمت بالادست که حرکت کنيم، آب تا حدودي وجود دارد.
بازرس انجمن خبرگان کشاورزي شهرستان اصفهان همچنين تصريح کرد: پمپاژ آب اصفهان به شهرهايي همچون يزد، رفسنجان، کاشان و شهرهاي ديگر از جمله علل ايجاد مشکل آب و خشک سالي در اصفهان است.
اين گفته ي دايي در حالي مطرح مي شود که حاج رسوليها، رييس شوراي اسلامي شهر اصفهان، ضمن اظهار بي اطلاعي از تغيير مسير آب زاينده رود و اعتراضاتي که ايجاد شده است مي گويد: سهميه بندي و حق آبه مربوط به سال ها قبل است و سهميه بندي آب زايند رود در رابطه با صنعت، کشاورزي و شرب، کاملاً روشن است.
رييس شوراي اسلامي شهر اصفهان توضيح مي دهد که اگر پروژه ي خدنگستان به بهره برداري برسد، سالانه بالغ بر 70 ميليون مترمکعب به ظرفيت آب زاينده رود اضافه خواهد شد که در اين صورت سهم استان اصفهان 400 ميليون مترمکعب خواهد بود.

با وجود همه ي توضيحاتي که مسئولان اصفهاني درباره ي خشکي زاينده رود مي دهند، کارشناسان اعتقاد دارند که آب زاينده رود نمي تواند به زمين هاي باير و کويري دوردست فرستاده شود، در حالي که زمين هاي مرغوب و آباد اصفهان تشنه اند. در حال حاضر با توجه به گفته هاي کشاورزان، اين آب به ارتفاعات بالاي 2 هزار و 500 متر از سطح دريا برده مي شود که اين امر هيچ گونه توجيه اقتصادي ندارند و تنها و به تضييع حق و تضعيف کشاورزي در اصفهان ختم مي شود. در اين رابطه ناصر حاجيان، فارغ التحصيل رشته ي هيدرولوژي و مهندسي آب مي گويد: آب بر اساس قوانين مربوط به همان حوضه ي آبريز و مناطقي که پتانسيل آن را دارند و آباد شده اند بايد برسد و تقسيم بندي شود.
غلامحسين حيدرپور معاون بهره برداري آب منطقه اي استان اصفهان نيز علت خشک سالي هاي اصفهان و به خصوص رودخانه ي زاينده رود را شرايط بي باران 2 سال اخير دانست و گفت: طي 150 سال اخير اين خشک سالي بي سابقه بوده است و ما اکنون 2 ميليارد مترمکعب آب وارد نشده به رودخانه داريم و به همين نسبت از سهميه ها کم مي شود.
وي، عامل اصلي و اساسي کمبود آب در حوضه ي زاينده رود را همين مسأله برشمرد و گفت: بايد 3 ميليارد و 200 ميليون مترمکعب آب وارد زاينده رود مي شد، اما اکنون تنها يک ميليارد و 200 ميليون مترمکعب وارد شده است.
حيدرپور همچنين از تشکيل ستاد بحران حفظ باغات خبر داد و بيان کرد: ما در حال حاضر 50 درصد در حجم ذخيره ي آب پشت سد نسبت به متوسط درازمدت با کاهش مواجه هستيم و اميدواريم با افتتاح و بهره برداري از تونل کوهرنگ اين مشکلات پايان پذيرد.
حيدرپور، در حالي از حل شدن مشکل آب در اصفهان سخن مي گويد که قبل از افتتاح تونل کوهرنگ، پمپاژ آب به مناطق ديگر صورت گرفته و بنا به سياست دولت هاي گذشته، قبل از افتتاح اين تونل، پمپاژ به مناطق مختلف انجام شده است؛ اين در حالي است که تسريع در روند احداث تونل سوم کوهرنگ و کوتاهي مسئولان در جذب بودجه ي لازم براي اين طرح و برخي از بودجه هاي اختصاص يافته به اين پروژه تنها به منظور تخصيص مبالغي براي کارگردان و بخش تأسيسات بوده است.
اين مباحث در حالي مطرح مي شود که دايي، بازرس انجمن خبرگان کشاورزي شهرستان اصفهان با انتقاد از مسئولان دولتي که در زمينه ي تأمين زندگي کشاورزان در شرايط سخت گفته بودند به کارهاي ديگر اقدام کنند، اظهار مي دارد: کساني که صدها سال است به اين فعاليت مشغول هستند و در اين زمينه نيزتخصص دارند براي تأمين زندگي و خانواده خود بايد به چه کاري مشغول شوند؟
اما پيامدهاي خشک سالي و انتقال آب زاينده رود به استان هاي ديگر به همين جا ختم نمي شود. به گفته ي مديرکل محيط زيست استان اصفهان، اولين پيامد زيست محيطي خشک سالي زاينده رود اين است که از سد نکوآباد به پايين، حيات را از دست داده ايم و به صورت برنامه ريزي شده فقط به باغات آب رساني مي شود، به طوري که حيات رودخانه در خطر است و عملاً 3 تا 5 سال زمان نياز است تا زاينده رود مجدداً احيا شود.
هم اکنون به گفته ي بسياري از کشاورزان و شاهدان عيني، آب زاينده رود در بالادست و غرب اصفهان در فلاورجان تا پل زمان خان با افزايش روبه رو است اما در شرق اصفهان از زاينده رود خبري نيست و اين موضوع، حيات اصفهان را به خطر مي اندازد.

ناسيوناليستي برخورد نکنيد

درحالي که مردم و کارشناسان از نابودي حيات زاينده رود و در نتيجه اصفهان صحبت مي کنند، فتح ا... معين، عضو شوراي اسلامي شهر اصفهان با اشاره به اين که حق مسلم مردم اصفهان با زنده بودن زاينده رود محقق مي شود، معتقد است: هيچ مسئولي راضي نيست رودخانه، اين گونه از دست برود، البته نبايد ناسيوناليستي هم برخورد کرد چون برخي تصميمات گرفته شده، فرابخشي و فرااستاني است.
اين عضو شوراي اسلامي شهر اصفهان افزود: يک سري حق آبه در زاينده رود جريان دارد که از طريق کانال ها جدا مي شود و در زمان خشک سالي بايد درصدي از سهم آب در اين کانال ها کاهش يابد اما متأسفانه اعمال نمي شود و به همين خاطر ما با مشکل مواجه مي شويم.
اما با وجود اين که معين نيز از حل مشکل آب زاينده رود با بهره برداري از تونل سوم کوهرنگ صحبت مي کند، هنوز بسياري معتقدند که به دليل نبود کارشناسي دقيق و تخصيص مديريت آب به صورت سنتي به افرادي خاص و نيز موارد ديگر، در صورت افتتاح اين تونل هم، مشکل آب زاينده رود و بخش کشاورزي رفع نخواهد شد.
*روزنامه ي نصف جهان، دريا قدوسي پور، 88/5/22
منبع:ماهنامه فني – تخصصي دانش نما 175 - 174
/ن