شناسنامه تفسیر
نام معروف: تفسیر احسن الحدیثمؤلف: سید علی اکبر قرشی
تولد: ۱۳۴۷ ق (معاصر)
مذهب: شیعه
زبان: فارسی
تاریخ تألیف: ۱۳۹۶ ق
تعداد مجلدات: ۱۲ جلد
مشخصات نشر: تهران، انتشارات بعثت (واحد تحقیقات اسلامی)، چاپ اول، ۱۳۶۶ش، قطع وزیری.
معرفی مفسر و تفسیر
قرشی از فضلای معاصر آذربایجانی، اهل بناب، صاحب فرهنگنامه «قاموس قرآن»، و نویسنده متعهد و پرتلاش در زمینه های مختلف علوم اسلامی است.(1) تفسیر احسن الحدیث، کتابی است ساده و روان با جهت گیری هدایتی و تربیتی که مخاطب آن توده مردم است و نگارش آن در این سطح انجام گرفته تا قرآن در سطح عموم، مورد فهم قرار گیرد و مردم با آگاهی از تعالیم انسان ساز قرآن به سوی عمل گام پیش نهند.او در مقدمه تفسیر به سیر نگارش آن اشاره میکند و می نویسد که حدود پنج سال و چهل و یک روز مشغول نوشتن کتاب قاموس قرآن بودم که بحمدالله در هفت مجلد فراهم آمد و به طبع رسید. پس از آن، تصمیم گرفتم که برای قرآن مجید تفسیری بنویسم. روز هشتم ذی القعده ۱۳۹۶ قمری، به یاری خدا این کار را شروع کردم. این تفسیر همانند بسیاری از تفاسیر، مقدمه ای در علوم قرآنی دارد که به مبادی تفسیر و تمهیدات آن اشاره دارد، مانند: توضیح درباره کلمه قرآن، معانی سوره و آیه، تقسیم سوره های مکی و مدنی و تعریف هر یک، تاریخ جمع قرآن، نزول دفعی و تدریجی، و برخی دیگر از موضوعات. آن گاه به مباحثی در جهت شناخت قرآن اشاره می کند. از آیات نام برده، حدود هزار و صد آیه در زمینه خداشناسی و استدلال به وجود حق تعالی از راه های طبیعت و عقل است. آن گاه به دسته بندی مطالب قرآن اشاره میکند. همچنین در بیان صفات عالیه خدا از قبیل: علم، قدرت، حکمت، حیات، رحمت، اراده، تدبیر جهان و امثال آن است.
هزار و سیصد آیه در رابطه با معاد و زندگی بعد از مرگ و حساب بزرگ و دقیق الهی، و محفوظ ماندن اعمال و زندگی در بهشت و جهنم است. حدود هزار و پانصد آیه در شرح احوال پیامبران، و مبارزه طرفداران حق با طرفداران باطل، و جبهه گیری اهل توحید و طاغوت ها در برابر یکدیگر، و پیکار قولی و عملی این دو جناح است که به پیروزی حق و اهل حق ختم می شود. نیز به دسته بندی و برخی نکات اختلافی توجه نشان می دهد: بنا بر مشهور، از صد و چهارده سوره قرآن، هشتاد و شش سوره در مکه و بیست و هشت سوره در مدینه نازل شده است. روش او جمع میان روش استنادی و تحلیلی در بیان مبانی تفسیر است، به عنوان نمونه در بحث ترتیب نزول سوره ها در روایات و اختلاف اقول او در آغاز می گوید که در این باره اثبات ترتیب صحیح آنها بر اساس نزول شاید مشکل باشد.
اما او قائل به توقیفیت ترتیب آیات در سوره ها و جمع قرآن در عصر پیامبر به شکل کنونی بوده است و به صراحت می نویسد: شکی نیست که ترکیب سوره ها و شروع و ختم آنها به دستور و اعلام رسول خدا صلى الله علیه و آله بوده است، چنانکه در «مجمع البیان» و «کشاف» نقل شده است. سوره ها زیر نظر آن حضرت تنظیم و درست شده است و اعلام آغاز و ختم سوره به تعیین وی بوده است. ائمه اهل بیت علیهم السلام به این ترتیب اعتراض نکرده و آن را پذیرفته اند. اگر این تدوین و ترتیب در زمان رسول خدا و زیر نظر آن حضرت انجام نگرفته بود، امامان آن را بازگو می کردند، چنان که همه کارهای خلاف خلفاء و مانند آنها را با آن همه اختناق بازگو فرمودهاند. لااقل می گفتند این مجموعه همان قرآنی است که بر پیغمبر نازل شده، لیکن ترتیب آن بعد از آن حضرت بوده است.
روش قرشی در تربیت مباحث آن است که در آغاز، آیاتی را که مطالب آن با یکدیگر مرتبط است بر می گزیند، سپس ترجمه فارسی آن را می آورد، آن گاه کلمه هایی را که نیاز به شرح و تبیین دارند، ذکر می کند. پس از این، مطالب لازم تفسیری را زیر عنوان: «شرح» می آورد. شیوه مفسر در فهم آیات، تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن با بیان معصومین (علیهم السلام) یعنی روایات اهل بیت عصمت (علیهم السلام)، لغت، دلالت عقل و استناد به گفتار مفسران مشهور است. از نکات قابل توجه این تفسیر، طرح بحث های اجتماعی و بهره گیری های هدایتی و تربیتی است. در این راستا، به تفسیر علمی گرایش نشان می دهد و اعجاز علمی قرآن و جاودانگی تعالیم قرآن و زندگی ساز بودن احکام الهی را در جای جای تفسیر همراه با توضیحات مناسب با رعایت سطح خوانندگان ارائه میدهد. این تفسیر در طرح مباحث موضوعی و ارائه بحث های مستقل معارف اسلامی کوشا است؛ همچنان که در ارائه مسائل مورد نیاز و پاسخ به شبهات و مشکلات انسان معاصر جدی است.
منابع تفسیری مؤلف از تفاسیر و کتب لغت و روایات همچون: مجمع البیان، کشاف، المیزان، المنار، مفردات راغب، قاموس و مجامع روایی اهل سنت و شیعه است که قرشی آنها را یاد میکند و جای آن را برای خواننده نشان میدهد. این تفسیر در آغاز و به هنگام ارائه جلد نخستین آن با نام «تفسیر ممتاز» منتشر گردید، سپس تغییر نام یافت و تحت عنوان «حسن الحدیث» ادامه یافت.
پی‌نوشت:
1- مجله حوزه، شماره ۳۵، آذر ۱۳۶۸ش، گفتگو با استاد سید علی اکبر قرشی
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 41-39
