شناسنامه تفسیر

نام معروف: تفسیر القرآن الکریم و اعرابه و بیانه
مؤلف: شیخ محمد على طه الدره حمصی سوری
متولد: ۱۳۴۶ ق / ۱۹۲۶م
وفات: ذی القعدة ۱۴۲۸ق ، موافق با پنجم کانون اول ۲۰۰۷م
مذهب: سنی اشعریات
زبان: عربی
تعداد مجلدات: ۱۶ جلد
مشخصات نشر: دمشق و بیروت، دار الحکمة، ۱۴۰۲ق- ۱۴۱۲ق، چاپ اول، قطع وزیری.

معرفی مفسر و تفسیر

شیخ محمد على طه دره، از نویسندگان سوری معاصر است که بیشتر آثار او در زمینه ادبیات عرب و اعراب و قرائت قرآن و از قاریان این کشور است و تفسیر او در حقیقت جلوه ای از گرایشات فرهنگی و تخصصی مؤلف در زمینه قواعد زبان عربی و قرائت است. او را به سیبویه زمان تشبیه کرده اند. وی در سال ۱۹۲۶م در روستای تلذهب از منطقه حوله استان حمص به دنیا آمد و منتسب به قبیله صبیحات و نام جد وی الدره است. خود در شرح احوال و علت نام گذاری او چنین می نویسد که وقتی مادرم حامله بوده در خواب شخصی زیبا و متشخص و خوش بو را می بیند که خود را امام علی معرفی میکند و به مادرم می گوید که تو دارای فرزندی پسر هستی که اسم او را علی بگذار و مادر از باب تیمن و تبرک به پیامبر و ایشان، نام محمدعلی را برمی گزیند. وفات شیخ بعداز ظهر روز چهارشنبه ۲۶ ذی القعده ۱۴۲۸ق، موافق با پنجم کانون اول ۲۰۰۷م است که در شهر حمص است. مؤلفات شیخ آنها که به چاپ رسیده و خطی های آن به شرح زیر است: فتح الرحمن الرحیم فی إعراب القرآن الکریم، که در ده مجلد است. فتح القریب المجیب إعراب شواهد مغنی اللبیب، که در چهار مجلد و کتاب فتح رب البریة إعراب شواهد جامع الدروس العربیة در دو مجلد و فتح الکبیر المتعال إعراب معلقات العشر الطوال، در پنج مجلد فتح الوهاب فی القواعد والإعراب و فتح الکریم الواسع إعراب شواهد جمع الجوامع سیوطی و رساله ای صغیر در احکام حج و حجاج در زمان حاضر است.

این تفسیر، از جهتی شاید نمونه ای از تفسیرهای ادبی معاصر و دقت در ترکیب و توضیح آن بر اساس نکات ادبی باشد که افزون بر شامل بودن تمام قرآن و در برگیرندگی توضیح و تبیین اعراب قرآن کریم، تفسیری بسیار فشرده و ساده دارد. اگر تفسیر بحرالمحیط را که یکی از تفاسیر ادبی مشهور قرن هشتم است در نظر بگیریم، این تفسیر بسیار خوش خوان است و برای محصلی در جستجوی اعراب و تجزیه و ترکیب کلمات قرآن، قابل استفاده تر است. در این اواخر کتاب های بسیاری در زمینه اعراب قرآن، نگاشته شده که مشهورترین آنها عبارتند از: اعراب القرآن محی الدین درویش، الجدول فی اعراب القرآن محمود الصافی، دراسات الاسلوب القرآن الکریم عظیمه المطعنی و در این اواخر المعجم فی اعراب القرآن از محمد فهیم ابوعبیه.

تفاوتی که این اثر با کتاب های یاد شده دارد، همراهی تفسیر با بحث های ادبی و اعراب کلمات است. البته شبیه همین روش در کتاب «اعراب القرآن المجید و تفسیره» دنبال شده است.

روش مفسر در شروع هر سوره این گونه است که نام سوره را ذکر می کند، به جایگاه نزول و سبب نزول اشاره می کند، درباره فضیلت سوره و آیه اگر نقلی وارد شده باشد یادآور می شود و تعداد کلمات و حروف وترتیب نزول سوره را مشخص می کند. آن گاه وارد در تفسیر آیه می شود. در این جا، وی کلمه به کلمه وارد شرح و بیان می شود. ابتدا لغت و اعراب و صرف و نحو کلمه را بیان می کند که بیشترین تفصیل شیخ محمدطه در کتاب در همین قسمت است. سپس به توضیحات و نکات تفسیری اشاره دارد؛ مطلبی که بسیار فشرده و در حد اطلاع و تطبیق با قواعد و اعراب کلمات است.

وی از منابع بسیاری در زمینه تفسیر، لغت و اعراب استفاده میکند. از منابع مهم تفسیری این کتاب، تفسیر کشاف زمخشری، انوارالتنزیل بیضاوی و تفسیر جلالین و شرح آنهاست و در زمینه اعراب قرآن، کتاب اعراب القرآن کبری و اعراب مشکل القرآن مکی بن ابیطالب از منابع وی به شمار می رود.

مؤلف، به مسأله قرائت ها نیز توجه خاصی دارد و معمولا به مناسبت اعراب کلمات به این موضوع هم می پردازد، گرچه همیشه از قرائت مشهور حمایت میکند. در مجموع می توان گفت تفسیری است که برای طلاب مبتدی بسیار مفید و کارساز است. زیرا در آگاهی رساندن به ادبیات عرب و تجزیه و ترکیب کلمات قرآنی بسیار موفق است.

منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 429-427