شناسنامه تفسیر
نام معروف: تفسیر الوجیز فی تفسیر القرآن العزیزمؤلف: علی بن حسین بن ابی جامع عاملی هویزی
تولد: ۱۰۷۰ ق
وفات: ۱۱۳۵ ق
مذهب: شیعه
زبان: عربی
تعداد مجلدات: ۳ جلد
مشخصات نشر: قم، مؤسسه دارالقرآن کریم، تحقیق شیخ مالک محمودی، طبع اخیر در سال ۱۴۱۲ق، قطع وزیری.
معرفی مفسر و تفسیر
اثر علی بن حسین بن ابی جامع عاملی هویزی (متولد ۱۰۷۰ق، متوفای ۱۱۳۵ ق)، تفسیری است عربی و در سه مجلد که مفسر با عبارات ساده و مختصر به تبیین و توضیح آیات بر آمده و در سال ۱۱۱۸ ق آن را به نگارش در آورده است.مؤلف این تفسیر از ادیبان و محدثان و مفسران و محققان قرن یازدهم و اوایل قرن دوازدهم هجری است که شرح حال نگاران، وی را به عنوان ادیبی برومند و محدثی سخت کوش و مفسر و فقیه و اصولی خبیر ستوده اند و از آثار وی به استواری و سودمندی یاد کرده اند.
تفسیر الوجیز، تفسیری است کامل در سه مجلد که یک دوره آیات قرآن را به کوتاهی با سبک ادبی و بیانی و اثری تفسیر کرده است. این تفسیر به دلیل اهتمام مراجع بزرگی چون آیت الله حکیم و گلپایگانی از مراجع نجف و قم بر چاپ و نشر آن نشان از اهمیت و استواری و مناسب بودن برای متنی درسی می دهد. از سوی دیگر، کثرت نسخه ها نشان از عنایت به این تفسیر در گذشته ها را می دهد، به ویژه می تواند متن درسی برای حوزه های علمیه تلقی شود.
از نظر روش، تفسیری است مزجی از عقل و نقل که مؤلف در نگارش آن گزیده گویی را پیشه ساخته و به بسیاری از وجوه و نکته های بلاغی و ادبی اشاره کرده است. وی از وجوه اعراب و قرائت ها نیز به اختصار یاد می کند، برخی از آرای تفسیری را می آورد. در نقل روایات اهل بیت(علیهم السلام)، در آن جا که تناسب با معنا باشد، یا در اثبات عقیده کلامی باشد، اهتمام میورزد. لذا موجز بودن تفسیر در بیان مطالب است نه در ایجاز در فکر و طرح مباحث تفسیری. نیمی از این تفسیر در قالب جلد اول در آغاز به امر آیت الله حکیم در تاریخ ۱۹۵۳م با تحقیق و مقدمه عبدالرزاق محیی الدین در مطبعة الزهراء بغداد نشر یافته است. اما پس از این، در قم در مؤسسه دارالقرآن کریم توسط شیخ مالک محمودی تحقیق و در سال ۱۴۱۲ق به چاپ رسیده است.
محقق این اثر، افزون بر مقابله و تصحیح متن بر اساس چند نسخه موجود در کتابخانه های قم مأخذ روایات و اقوال و آرای نقل شده مفسران را ردیابی کرده و در پانوشت ها نشان داده است. مؤلف، این اثر را در دهه پنجم عمر خود تألیف کرده و تاریخ فراغت از تألیف آن ۱۷ ربیع الاول ۱۱۱۸ق است.
در آغاز تفسیر، مقدمه ای بسیار کوتاه همراه با خطبه ای مفصل در انگیزه نگارش و روش تفسیری خود دارد، سپس به طور فشرده به یکایک آیات به طور جمله به جمله می پردازد و در ذیل هر جمله و کلام معانی و وجوه تفسیری را اجمالا اشاره میکند. در این زمینه از اعراب کلمه، قرائت سبع، اقوال مفسرین و برخی مباحث فقهی سخن می گوید. روش شروع در هر سوره بدین گونه است که با نام سوره و محل نزول و اختلافاتی که از نظر مکی و مدنی بودن سوره یا آیه رسیده آغاز میکند، آن گاه کلمه ای از آیات را ذکر و سپس توضیح مختصر می دهد. براساس شواهدی تفسیر شبر یعنی الوجیز شبر که در یک مجلد و در حاشیه قرآن به چاپ رسیده فشرده و خلاصه این تفسیر است.
یکی از ویژگی های این تفسیر مزجی بودن آن است که با رعایت گزیده گویی به بسیاری از وجوه تفسیر و نکته های بلاغی و ادبی و وجوه اعراب و قرائت اشاره میکند. در این چاپ، محققان مآخذ روایات و اقوال و آرای نقل شده مفسر را ردیابی کرده و به منبع اصلی ارجاع داده اند. تفسیر یاد شده اثری مختصر و سودمند برای حوزه های علمیه است.(1)
پی‌نوشت:
1. دائرة المعارف الشیعیة، ج ۶، ص ۳۰، ط ۵، ۱۴۱۸ هـ
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 567-569
