شناسنامه تفسیر
| نام معروف | تفسیر قاسمی، محاسن التأویل |
| مؤلف | محمد جمال الدین قاسمی |
| تولد | ۱۲۸۳ق |
| وفات | ۱۳۳۲ق |
| مذهب | سنی سلفی |
| تاریخ تألیف | ۱۳۲۹ق |
| تعداد مجلدات | ۱۷ جزء در ۱۰ مجلد |
| مشخصات نشر | قاهره، داراحیاء الکتب العربیه، چاپ اول، ۱۳۷۶ق، ۱۰ جلد، قطع وزیری، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی. این چاپ در قاهره و بیروت توسط ناشران مختلف بارها افست شده است. بیروت، در احیاء التراث العربی، حروف چینی جدید با همان تحقیق یاد شده، ۱۴۱۴ق، قطع رحلی، جلد.پ |
معرفی مفسر و تفسیر
جمال الدین قاسمی دمشقی، معروف به علامه شام، از شاگردان بزرگ مفتی اعظم محمد عبده است و در فقه، حدیث و تفسیر دارای تألیفات است. قاسمی، از خاندان علم و تقوی برخاسته و نسبتش به امام حسین (علیه السلام) می رسد. وی با آنکه سنین عمرش به پنجاه نرسیده، شماره تألیفاتش، از صد عنوان، گذشته است. با آن که از اهل سنت است، از تحقیقات معتزله و شیعه امامیه و زیدیه هم غافل نیست. رشید رضا، شاگرد دیگر عبده درباره او چنین می نویسد:«او علامه شام، نادر ایام و احیاگر معارف اسلام و سنت، به علم و عمل و تعلیم و تهذیب، حلقه رابطی است بین میراث شکوهمند پیشینیان و ترقی خواهی جدید که مقتضای زمان است.»(1)
محاسن التأویل، به سبک و سیاق تفاسیر قدیم است. میان نقل و عقل جمع نموده و در تبیین قرآن، به شکل رایج مفسرین عمل میکند. در افکار و آراء، سلفی است و به همین دلیل، به آراء و اقوال پیشینیان، بسیار اهتمام دارد، چنانکه صفحه ای از تفسیرش نیست که حدیثی در آن نباشد.
قاسمی پیرو مکتب تفسیر بیانی است و در تفسیر نیز به محمد عبده توجه کامل دارد و به مسائل اجتماعی می پردازد، هر چند که تفاوت هایی هم با گرایش عبده در برجسته کردن مباحث کلامی دارد. از طبری، زمخشری، فخررازی، ابن کثیر، ابن تیمیه و حتی برخی مفسران شیعه، نقل قول می کند. اقوال معتزله و شیعه را در باب مسائل کلامی نقادی می کند و آن جا که پای مذهب اهل سنت و جماعت برسد، به شدت از عقاید آنان دفاع کرده و از دیدگاه های ابن تیمیه و ابن قیم در این زمینه استفاده میکند. قاسمی با آن که از علمای حدیث است، در این تفسیر، از تطبیق مسائل علمی و نجومی با آیات قرآن، پرهیزی ندارد.
سبک ارائه و تبیین مسائل به این شکل است که در آغاز، با اسم سوره، یادکرد مکی و مدنی، تعداد آیات هر سوره و فضیلت تلاوت شروع میکند، آن گاه با انتخاب قطعه ای از آیه، کلمه به کلمه و جمله به جمله توضیح و تفسیر می کند. در هنگام تفسیر به نکات صرفی و نحوی، لغت، بیان و وجوه و احتمالات اشاره دارد. در مجموع، تفسیر محاسن التأویل جزء تفاسیر تحلیلی و اجتماعی و سنت گرای اهل سنت محسوب می گردد.
پی‌نوشت:
1. خرمشاهی، بهاء الدین، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۹۳. تهران، انتشارات کیهان، ۱۳۶۴ش.
منبع:
شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 846-845
