ارزيابي تحمل به خشکي ژنوتيپ هاي رشد نامحدود سويا در مراحل گلدهي و دانه بندي

چکيده

کم آبي اولين عامل محدود کننده توليد سويا در مناطق نيمه خشک مي باشد. بنابراين افزايش عملکرد سويا مستلزم انتخاب ارقام مقاوم و سازگار با شرايط اقليمي خشک يا کم آب ايران مي باشد. در اين تحقيق، به منظور ارزيابي تحمل به خشکي ژنوتيپ هاي رشد نامحدود سويا ، آزمايشي به صورت فاکتوريل در قالب طرح پايه کاملا تصادفي با سه تکرار اجرا شد. فاکتورهاي آزمايش عبارت بودند از : 6 ژنوتيپ سويا و 3 سطح تنش خشکي ( شاهد ، مراحل گلدهي و دانه بندي ). شش شاخص تحمل به خشکي تحمل به خشکي شامل : ميانگين حسابي بهره وري (MP)، ميانگين هندسي بهره وري GMP)، تحمل (TOL)، شاخص حساسيت به تنش SSI)، شاخص تحمل به تنش ( STI) و ميانگين هارمونيک (HARM) بر اساس عملکرد دانه در دو محيط تنش و بدون تنش محاسبه شد. شدت تنش (SI)، براي مرحله گلدهي پايين ( 291/. ) در حاليکه براي مرحله دانه بندي بالا (429/. ) بود. بر پايه نتايج حاصل از تجزيه به مؤلفه هاي اصلي ، دو مؤلفه اول در مجموع 99/9 درصد از تغييرات موجود بين داده ها را توجيه نمودند. مؤلفه اول به عنوان مؤلفه تحمل به خشکي و مؤلفه دوم به عنوان مؤلفه حساسيت به تنش نامگذاري شدند . بر اساس نتايج همبستگي بين شاخص هاي تحمل به خشکي و عملکرد دانه در محيط تنش و بدون تنش شاخص هاي HARM,GMP,MP و STI به عنوان بهترين شاخص ها جهت انتخاب ژنوتيپ هاي متحمل شناسايي شدند. با توجه به ترسيم باي پلات در مرحله گلدهي ارقام Williamsو Hack و در مرحله دانه بندي رقم Williams به عنوان ارقام متحمل به تنش شناخته شدند .
کلمات کليدي : تنش ، سويا ، شاخص تحمل به خشکي ، عملکرد ، باي پلات

مقدمه

کشور ايران با متوسط نزولات آسماني 240 ميلي متر در زمره مناطق خشک و نيمه خشک جهان طبقه بندي مي گردد. لذا وقوع تنش خشکي در دوره رشد گياهان زراعي امري اجتناب ناپذير است (3) کرت و همکاران (13) بيان کردند ويژگي هاي خاص مناطق نيمه خشک از جمله ميزان کم نزولات آسماني ، پراکنش نامنظم آن و دماي بالا در اين مناطق سبب شده است تا آب به عنوان اولين عامل محدود کننده توليد سويا در اين مناطق معرفي گردد. نياز رطوبتي سويا در طول دوره رشد بايستي از طريق آب آبياري تامين گردد، با توجه به محدوديت آبي، امکان طولاني شدن دوره هاي آبي و يا به تعويق افتادن دو يا سه آبياري در طي مراحل حساس رشد سويا يعني مراحل گلدهي و دانه بندي بسيار محتمل است .
تاکنون رهيافت هاي متعددي براي انتخاب تحمل به خشکي در سويا بکار گرفته شده که شامل : اندازه گيري عملکرد در شرايط تنش خشکي در طي فصل رشد (20) ارزيابي ژنوتيپ ها در محيط هاي کنترل شده نظير گلخانه و آزمايشگاه (16،17) و استفاده از آبياري تکميلي براي ايجاد محيط هاي رطوبتي مختلف براي مقايسه تظاهر ژنوتيپ ها (17) بوده اند . با اين حال کارتر (19) معتقد است بسياري از رهيافت ها داراي محدوديت هاي مختلف و عدم پيشرفت ظاهري در تشخيص ژنوتيپ هاي متحمل به خشکي در سويا بوده ، لذا اين محقق ارزيابي عملکرد دانه را مطمئن ترين راه در تشخيص ژنوتيپ هاي متحمل به خشکي در سويا مي داند. در اين راستا اصلاح و انتخاب ارقام سوياي متحمل به تنش خشکي با استفاده از شاخص هاي مناسبي که قادر به شناسايي ژنوتيپ هاي متحمل به تنش باشند، همواره مورد توجه اصلاح گران بوده است . تمامي شاخص هاي تحمل به خشکي که براي غربال ارقام متحمل به تنش تعيين شده اند بر اساس عملکرد گياه در دو محيط تنش و غير تنش مي باشند.
شاخص تحمل (TOL) توسط روزيل و همبلين (15) پيشنهاد شد، که به صورت اختلاف بين عملکرد در شرايط تنش (YS) و بدون تنش YP تعيين مي گردد. مقادير زياد TOL بيان کننده حساسيت بيشتر به تنش است . بنابر اين مقادير کوچکتر TOL مطلوب و مناسب مي باشد. فرناندز (11) معتقد است اين شاخص در تشخيص ژنوتيپ هايي که در هر دو محيط تنش و بدون تنش عملکرد بيشتري دارند ( گروه A ) از ژنوتيپ هايي که فقط در شرايط تنش عملکرد نسبتا بالايي دارند . ( گروه C) ناتوان است .
فيشر ومورر (12) شاخص حساسيت به تنش (SSI) را معرفي کردند . مقادير کوچکتر SSI نشان دهنده تحمل بيشتر ژنوتيپ به تنش مي باشد، بنابراين انتخاب بر اساس SSI منجر به گزينش ژنوتيپ ها ي متحمل به تنش ولي با پتانسيل عملکرد کم مي شود . بنابر اين SSI در تشخيص ژنوتيپ هاي گروه A از گروه C ناتوان است (11). يکي از مهم ترين معايب شاخص SSI اين است که اين شاخص نسبت عملکرد در شرايط تنش به شرايط بدون تنش را براي هر ژنوتيپ در مقايسه با اين نسبت براي کل ژنوتيپ هاي موجود در آزمايش اندازه گيري مي کند . لذا دو ژنوتيپ با عملکرد بالا و پايين مي توانند مقدار SSI يکساني داشته باشند . چون اختلاف عملکرد بين شرايط تنش و بدون تنش براي هردو ژنوتيپ مي تواند يکسان باشد . ازسوي ديگر انتخاب بر اساس SSI باعث کاهش پتانسيل عملکرد در محيط هاي مناسب و بدون تنش مي شود .(10).
شاخص ميانگين حسابي بهره وري (MP) بر اساس ميانگين عملکرد در شرايط تنش (YS) وبدون تنش (YP) تعيين مي گردد . اين شاخص که توسط روزيل و همبلين (15) پيشنهاد شده است . منجر به انتخاب ژنوتيپ هايي با پتانسيل عملکرد بالا ولي با تحمل به تنش پايين مي شود . فرناندز (11) معتقد است انتخاب بر اساس MP باعث گزينش ژنوتيپ هايي با پتانسيل عملکرد بالا و انتخاب بر اساس SSI باعث گزينش ژنوتيپ هاي متحمل به تنش و با عملکرد پايين مي گردد. زينالي خانقاه و همکاران ( 6) و زارع وهمکاران (5) نيز شاخص MP را با توجه به همبستگي بالا با عملکرد در شرايط تنش و عدم تنش در مقايسه با شاخص هاي TOLوSSI شاخص بهتري در غربال ارقام متحمل به تنش خشکي در سويا معرفي نمودند.
شاخص MP بر اساس ميانگين حسابي مي باشد . بنابراين يک اريبي به سمت بالا دارد که به اختلاف نسبتا زياد بين YPوYS مربوط مي شود، در صورتيکه ميانگين هندسي (GMP) حساسيت کمتري به مقادير بسيار زياد دارد. بنابراين به نظر مي رسد GMP نسبت به MP شاخص بهتري براي جدا کردن ژنوتيپهاي گروه A از ساير گروهها باشد (11). اشنايدر و همکاران (19) پيشنهاد دادند که براي بهبود مقاومت به خشکي در گياه لوبياي معمولي به ترتيب اهميت ، انتخاب بر اساس GMP ويا انتخاب بر اساس عملکرد در شرايط تنش موثرتر مي باشد. اکوستا وآدامز (8) بيان کردند که ترتيب طبقه بندي ژنوتيپ ها بر اساس GMP با ترتيب طبقه بندي بر اساس شاخص SSI متفاوت است . بنابراين انتخاب براي تحمل به تنش زماني ارزشمند است که محيط مورد نظر داراي شرايط تنش باشد. (21) کارگر و همکاران (7) در ارزيابي شاخص هاي تحمل به تنش خشکي در ژنوتيپ هاي سويا ، شاخص GMP را در مقايسه با شاخص هاي SSI,TOLوMP شاخص بهتري در شناسايي ارقام متحمل به تنش خشکي با پتانسيل عملکرد بالا معرفي کردند .
شاخص STI بدين منظور معرفي شده است که قادر به گزينش ژنوتيپ هايي با پتانسيل عملکرد بالا و تحمل بيشتر به تنش مي باشد (11) . مقادير بالاي شاخص STI براي يک ژنوتيپ ، نشان دهنده تحمل بيشتر به تنش و پتانسيل عملکرد بالاتر مي باشد. چون شاخص STI، شدت تنش (SI) و مقادير عملکرد در شرايط تنش YS و بدون تنش (YP) را در نظر مي گيرد، بنابراين انتظار مي رود که بر خلاف SSI، قادر به تشخيص ژنوتيپ هاي گروه BوC باشد . ايزانلو وهمکاران (2) شاخص STI را در کنار شاخص GMP به عنوان برترين شاخص ها در جدا سازي ژنوتيپ هاي گروه A از ساير گروه ها شناسايي نمودند.
در اين تحقيق ضمن غربال ارقام متحمل به تنش توسط شاخص هاي تحمل و حساسيت به تنش، کارايي شاخص هاي مورد استفاده سنجيده و در نهايت برترين شاخص ها درغربال ارقام متحمل به تنش شناسايي مي شوند .

مواد و روش ها

اين تحقيق در سال 1384 بصورت آزمايش فاکتوريل با طرح پايه کاملا تصادفي در سه تکرار در گلخانه تحقيقاتي داشکده کشاورزي دانشگاه شهرکرد اجرا شد. فاکتورهاي آزمايشي عبارت بودند از : 6 رقم سويا (Hack,Williams, Century, Zone, SteelوHarcor) و سطوح تنش خشکي شامل : شاهد وتنش در مراحل گلدهي و دانه بندي . ارقام مورد استفاده در اين تحقيق رشد نامحدود بوده و در گروههاي رسيدگي 2و 3 ( گروه هاي زودرس ) طبقه بندي مي شوند . بدين صورت که ارقام CenturyوHarcor درگروه رسيدگي 2 و ارقام Steel,Williams, ZoneوHack در گروه رسيدگي 3 قرا رداشتند (4). بذور مورد استفاده از موسسه تحقيقات اصلاح و تهيه نهال و بذر ، بخش تحقيقات دانه هاي روغني در کرج تهيه گرديد . مخلوط خاک مورد استفاده ترکيبي از خاک ، ماسه و کود حيواني به ترتيب با نسبت هاي 1:2:3 بود. پس از تهيه مخلوط خاک آزمايش به منظور تعيين نقاط رطوبتي خاک آزمايش نمونه هايي از خاک تهيه و منحني رطوبتي خاک آزمايش که شامل 5 فشار مختلف است با استفاده از دستگاه صفحات فشاري 1 در آزمايشگاه خاکشناسي تعيين شدند. از آنجايي که ترسيم منحني رطوبتي خاک آزمايش بر اساس رطوبت حجمي بود ، لذا به منظور استفاده از منحني رطوبتي در اعمال تنش ، رطوبت حجمي به رطوبت وزني
تبديل شده و با استفاده از رطوبت وزني بدست آمده در فشارهاي مختلف واز طريق توزين دقيق گلدانها با ترازوي ديجيتالي تنش خشکي درسطوح مورد نظر اعمال گرديد.
به منظور کاشت بذور از گلدان هاي پلاسيتکي 16 کيلويي استفاده شد. بدين منظور ابتدا گلدان ها به طور يکسان از مخلوط خاک آزمايش پر شدند، سپس با توجه به منحني رطوبتي تعيين شده آب مورد نياز جهت اشباع گلدان ها تعيين و گلدان ها اشباع از آب شدند. پس از رسيدن به حالت ظرفيت زراعي 2 سه عدد بذر آغشته شده با باکتري مخصوص سويا 3 در مرکز هر گلدان کاشته شد، که در نهايت پس از اطمينان از سبز شدن بذور به يک عدد بوته در هر گلدان تنک شدند. در تيمار شاهد، آبياري به صورت معمول از ابتدا تا زمان برداشت انجام گرديد.
معيار ايجاد تنش بر اساس 35 درصد آب قابل استفاده بود . بدين صورت که گلدان هاي تحت تنش تا قبل از رسيدن به معيار فوق آبياري نشده و به محض رسيدن به 35 درصد آب قابل استفاده که از طريق منحني رطوبتي و با توزين گلدان ها تعيين مي شد، آبياري گلدان هاي فوق صورت مي گرفت . طول دوره تنش در هر مرحله از تنش 15 روز در نظر گرفته شد. سطوح تنش به ترتيب در مراحل گلدهي ( به محض مشاهده يک گل باز شده در يکي از گره هاي ساقه اصلي ) و مرحله دانه بندي ( يکي از چهار گره انتهايي قابل شمارش ساقه اصلي ، حامل غلاف با دانه 3 ميلي متري است ) اعمال شد.
با توجه به اينکه ارقام مورد بررسي در اين مطالعه در دو گروه رسيدگي 2 و 3 قرار داشتند، لذا به دليل تفاوت بين ارقام در دوگروه رسيدگي از لحاظ زمان گلدهي و دانه بندي اعمال تنش در مراحل فوق در زمانهاي متفاوت براي دو گروه رسيدگي اعمال شد. با توجه به تفاوت گروه رسيدگي ارقام مورد بررسي، برداشت غلاف در گروه رسيدگي 2و 3 به ترتيب در اواسط و اواخر شهريور ماه انجام شد. در پايان فصل بخش هاي مختلف هر گياه برداشت و به مدت 48 ساعت در آون با دماي 72 درجه سانتي گراد قرار داده شد وسپس وزن آنها با دقت 1./. گرم توزين گرديد . در اين تحقيق از شش شاخص تحمل به خشکي شامل : ميانگين حسابي بهره وري4، ميانگين هندسي بهره وري5 ، تحمل6، حساسيت به تنش 7 ، تحمل به تنش 8، و ميانگين هارومونيک 9 براي تعيين ميزان تحمل يا حساسيت ژنوتيپ ها استفاده شد. محاسبات آماري با استفاده از نرم افزار آماري (SAS (18 و مقايسات ميانگين با آزمون حداقل معني دار در سطح احتمال 5 درصد انجام شد.
جهت شناسايي ژنوتيپ هاي برتر در دو محيط آزمايشي و بررسي روابط بين ژنوتيپ ها و شاخص ها ، از روش ترسيمي باي پلات ، بر اساس تجزيه به مؤلفه هاي اصلي استفاده گرديد . وبدين طريق متحمل ترين ژنوتيپ ها به تنش خشکي تعيين شدند، جهت تجزيه به مؤلفه هاي اصلي و ترسيم باي پلات از نزم افزار آماري SAS استفاده شد . در نهايت به منظور تعيين بهترين شاخص هاي مقاومت به خشکي ، همبستگي رتبه بين شاخص ها و عملکرد در محيط تنش و بدون تنش با استفاده از نرم افزار SPSS تعيين شد.

نتايج و بحث

نتايج مقايسه ميانگين براي تنش در مرحله گل دهي نتايج مقايسه ميانگين شاخص هاي تحمل و حساسيت به تنش در بين ارقام مورد بررسي در مرحله گلدهي در جدول 2 آورده شده است بر اساس شاخص ها ي TOLوSSIرقم Steel کمترين مقادير ( مقادير بهينه )، را به خود اختصاص داده است و از آنجايي که هر چه مقادير حاصل از شاخص هاي TOLوSSI کوچکتر باشند، ژنوتيپ هاي مورد نظر متحمل تر مي باشند، لذا رقم Steel به عنوان متحمل ترين رقم تشخيص داده شد ولي از آنجايي که اين دو شاخص سبب گزينش ژنوتيپ هايي با عملکرد پايين در شرايط بدون تنش و عملکرد بالا در شرايط تنش مي شوند (11)، لذا نتايج حاصله دور از انظار نبود. از سوي ديگر رقم Steel از لحاظ شاخص هاي HARM,GMP,MPوSTI داراي کمترين مقادير بوده است ( جدول 1) .

اشنايدر و همکاران (19) نيز معتقد بودند ژنوتيپ هايي که عملکرد پايين دارند و از نظر زراعي نامطلوب هستند ، معمولا داراي مقادير SSI پاييني هستند. در اين پژوهش نيز رقم Steel کمترين مقادير SSI را داشت و جزء ژنوتيپ هاي با عملکرد بسيار بالا نبود . لذا با توجه به شاخص هاي HARM, GMP,MPوSTI که مقادير بالاي آنها دلالت بر تحمل ژنوتيپ هاي تحت بررسي دارد، مي توان ارقام Williams و Hack را به عنوان ارقامي با عملکرد بالا در هر دو محيط تنش و بدون تنش در اين مرحله شناسايي نمود . از سوي ديگر مي توان ارقام CenturyوZone را به دليل داشتن مقادير بالاي شاخص هاي TOLوSSI و مقادير پايين شاخص هاي HARM,GMP,MPوSTI به عنوان حساس ترين ارقام در اين مرحله معرفي نمود .
نتايج مقايسه ميانگين براي تنش در مرحله دانه بندي در مرحله دانه بندي نيز با وجود اينکه رقم Steel از لحاظ دو شاخص TOLوSSI داراي کمترين مقادير ( مقادير بهينه )، بوده است و تحمل بالايي را از خود در محيط تنش نشان داده است ، اما از آنجايي که اين رقم از لحاظ شاخص هاي HARM,GMP,MPوSTI داراي مقادير پاييني بوده است ، لذا نمي توان رقم Steel را به عنوان رقمي متحمل با عملکرد بالا در اين مرحله معرفي نمود ( جدول 1).
از سوي ديگر رقم Williams به دليل داشتن مقادير بالا شاخص هاي HARM,GMP,MPوSTI به تنهايي به عنوان متحمل ترين رقم با عملکرد بالا در اين مرحله معرفي مي شود. رائو و همکاران (14) معتقدند ممکن است در يک سطح يا يک مرحله از تنش يک رقم متحمل نشان دهد، در صورتيکه همان رقم در مرحله يا سطح ديگر تنش به عنوان يک ژنوتيپ متحمل عمل ننمايد ، لذا حساسيت رقم Hack در مرحله دانه بندي و متفاوت بودن سطح تحمل آن با مرحله گلدهي مي تواند ناشي از اين موضوع باشد . رقم Century نيز به دليل داشتن مقادير بالا شاخص هاي TOLوSSI و مقادير پايين شاخص هاي HARM,GMP,MPوSTI به عنوان حساس ترين رقم در اين مرحله شناسايي شد.

ضرايب همبستگي رتبه براي تنش در مرحله گلدهي

ضرايب همبستگي رتبه بين شاخص هاي تحمل و حساسيت به تنش و عملکرد در محيط هاي تنش و بدون تنش در مرحله گلدهي در جدول 2 نشان داده شده است. در اين مرحله عملکرد در محيط تنش و بدون تنش همبستگي مثبت و معني داري ( *702/.) را با يکديگر نشان دادند ، ضمن اينکه همبستگي بين عملکرد در محيط غير تنش با شاخص TOL مثبت و بسيار معني دار بوده است . از سوي ديگر شاخص هاي HARM,GMP,MPوSTI داراي همبستگي مثبت و بسيار معني داري را با يکديگر نشان دادند . بديهي است شاخصي که با عملکرد در محيط تنش و بدون تنش همبستگي بالا و يکساني داشته باشد به عنوان بهترين شاخص محسوب مي شود . لذا شاخص هاي HARM,GMP,MPوSTI به دليل داشتن همبستگي مثبت و بسيار معني دار با عملکرد در محيط تنش و بدون تنش به عنوان بهترين شاخص ها در غربال ارقام متحمل به خشکي در اين مرحله از تنش شناسايي شدند.
زارع و همکاران (5) و زينالي خانقاه و همکاران (6) نيز در مطالعات خود که به منظور تعيين بهترين شاخص هاي تحمل به خشکي در ارقام سويا انجام دادند ، شاخص هاي فوق را به عنوان بهترين شاخص ها در غربال ارقام متحمل به تنش خشکي معرفي نمودند.

ضرايب همبستگي رتبه براي تنش در مرحله دانه بندي

در مرحله دانه بندي عملکرد در محيط تنش وبدون تنش همبستگي مثبت و بسيار معني داري (** 809/.) را با يکديگر نشان دادند ( جدول 2) . ضمن اينکه در اين مرحله همبستگي معني داري بين عملکرد در محيط تنش و بدون تنش و شاخص هاي TOLوSSI ديده نمي شود. در اين مرحله شاخص هاي HARM,GMP,MPوSTI همبستگي مثبت و بسيار معني داري را با عملکرد در محيط تنش و بدون تنش نشان دادند ، ضمن اينکه شاخص هاي فوق همبستگي مثبت و بسيار معني داري را با يکديگر نشان دادند ، لذا در اين سطح از تنش نيز شاخص هاي HARM,GMP,MPوSTI به عنوان برترين شاخص ها در غربال ارقام متحمل به تنش شناخته شدند . احمد زاده (1) نيز در مطالعه اي که به منظور تعيين بهترين شاخص هاي مقاومت به خشکي در ارقام زودرس ذرت انجام داد، شاخص هاي فوق را به عنوان بهترين شاخص ها در غربال ارقام متحمل به خشکي معرفي نمود.

ترسيم باي پلات

اگر قصد بررسي روابط بيش از سه متغير مورد نظر باشد ( همه شاخص ها با عملکرد در شرايط تنش و عدم تنش ) اصولا باي پلات ابزار مفيدي براي تجزيه اطلاعات بوده و ارزيابي نظري ساختار يک ماتريس بزرگ دو طرفه را ممکن مي سازد . بدين منظور ماتريس مورد نظر را که از اطلاعات (جدول 1) تشکيل شده بود ، از طريق تکنيک تجزيه به مؤلفه هاي اصلي به پنج مؤلفه تقسيم شد که دو مؤلفه اول در مجموع 99/9 درصد از تغييرات موجود بين داده ها را توجيه نمودند ( جدول 3)، لذا استفاده از اين دو مؤلفه و چشم پوشي از ساير مؤلفه ها تنها موجب از دست رفتن بخش ناچيزي از تغييرات شده و تفسير نتايج براساس دو مؤلفه اول داراي کارايي بالا مي باشد . بدين لحاظ ترسيم باي پلات بر اساس دو مؤلفه اول صورت گرفت. اولين مؤلفه در مرحله گلدهي 77/44 درصد و درمرحله دانه بندي 78/02 درصد از تغييرات را در ماتريس داده ها توجيه نمود و همبستگي بالايي با عملکرد تحت شرايط تنش و بدون تنش و شاخص هاي HARM,GMP,MPوSTI نشان داد. بنابراين اين مؤلفه پتانسيل عملکرد و تحمل به تنش خشکي شناخته مي شود، ضمن اينکه اين مولفه ارقام داراي پتانسيل عملکرد بالا و متحمل به خشکي را از ژنوتيپ هايي با متوسط عملکرد پايين و حساس جدا مي کند. دومين مؤلفه به ترتيب 22/49و 21/85 درصد از تغييرا ت را در مرحله گلدهي و دانه بندي توجيه نمود وهمبستگي بالايي را با شاخص هاي TOLوSSI نشان داد، لذا اين مؤلفه را مي توان به عنوان مؤلفه حساسيت به تنش ، که ژنوتيپ هاي با عملکرد پايين در شرايط تنش و مقادير بالاي TOLوSSI را جدا مي کند ، نامگذاري نمود .
با توجه به نتايج تجزيه به مؤلفه هاي اصلي شاخص هاي تحمل و حساسيت به تنش (جدول 3)، که در ترسيم باي پلات ( بر اساس دو مؤلفه اول و دوم )، استفاده شده است، مي توان گفت که افزايش مؤلفه اول و کاهش مؤلفه دوم منجر به شناسايي ارقام متحمل با پتانسيل عملکرد بالا در محيط تنش و بدون تنش خواهد شد، بنابراين در مرحله گلدهي و بر اساس باي پلات ( شکل 1)، ارقام Williams و Hack در ناحيه پايين سمت راست ( مقادير بالاي مؤلفه اول و پايين مؤ لفه دوم )، قرار گرفته اند و به عنوان ارقام متحمل به خشکي در اين مرحله شناسايي مي شود. ضمن اينکه ارقام Century وZone به دليل قرار گرفتن در ناحيه بالا سمت راست ( مقادير پايين مؤلفه اول وبالاي مؤلفه دوم ) به عنوان حساس ترين ارقام به تنش خشکي در اين مرحله شناخته شدند.
در مرحله دانه بندي و بر اساس باي پلات ( شکل 2)، رقم williams به تنهايي در ناحيه پايين سمت راست ( مقادير بالاي مؤلفه اول و پايين مؤلفه دوم ) قرار گرفته است و به عنوان متحمل ترين رقم به تنش خشکي در اين مرحله شناسايي مي شود. در اين مرحله رقم Century به دليل قرار گرفتن در ناحيه بالا سمت راست ( مقادير پايين مؤلفه اول و بالاي مؤلفه دوم ) به عنوان حساس ترين رقم به تنش خشکي در اين سطح شناخته شد. زارع و همکاران (5) و زينالي خانقاه و همکاران (6) نيز در بررسي هاي خود به منظور غربال ارقام سوياي متحمل به تنش بوسيله باي پلات ، رقم williams را به عنوان متحمل ترين رقم در گروه هاي رسيدگي پايين معرفي نمودند. با توجه به ثبات روند تحمل به تنش رقم williams در هر دو سطح تنش ، مي توان اين رقم را به عنوان متحمل ترين رقم به تنش خشکي در اين بررسي معرفي نمود . به نظر مي رسد اين رقم مي تواند منبع مناسبي براي اصلاح ارقام سوياي متحمل به تنش باشد.
منابع
1. احمد زاده ا. 1376. تعيين بهترين شاخص هاي مقاومت به خشکي در لاين هاي برگزيده ذرت . پايان نامه کارشناسي ارشد اصلاح نباتات ، دانشکده کشاورزي ، دانشگاه تهران .
2. ايزانلو ع . ، ح . زينال خانقاه ، ع. حسين زاده و ن. مجنون حسيني . 1381 . تعيين بهترين شاخص هاي مقاومت به خشکي در ارقام تجارتي سويا . چکيده مقالات هفتمين گنگره علوم زراعت و اصلاح نباتات ايران ، کرج، مؤسسه اصلاح و تهيه نهال و بذر ،کرج .
3. خدابنده ن . و ع. جليليان . 1376 . بررسي اثر تنش خشکي در مراحل رشد زايشي بر جوانه زني و قدرت بذر سويا . مجله علوم کشاوزري ايران ، جلد 28 ، شماره 1، صفحات 18-11 .
4. خواجه پور . م . 1375 . توليد نباتات صنعتي، انتشارات دانشگاه صنعتي اصفهان.
5. زارع . ، ح . زينالي خانقاه ، و ج . دانشيان . 1383 . ارزيابي تحمل برخي از ژنوتيپهاي سويا به تنش خشکي . مجله علوم کشاورزي ايران ، جلد 35 ، شماره 4، صفحات 867-859.
6. زينالي خانقاه ح . ، ع. ايزانلوه ، ع. حسين زاده ، و ن . مجنون حسيني .1383 . تعيين شاخص هاي مناسب مقاومت به خشکي در ارقام سوياي وارداتي . مجله علوم کشاورزي ايران جلد 35، شماره 4، صفحات 885-875.
7. کارگر س. م . ع.، م . ر. قنادها ، ر . بزرگي پور ، ا . ع . خواجه احمد عطاري و ح . ر . بابايي. 1383. ارزيابي شاخص هاي تحمل به تنش خشکي در تعدادي از ژنوتيپ هاي سويا در شرايط آبياري محدود . مجله علوم کشاورزي ايران ، جلد 35 ، شماره 1، صفحات 142-129.

پي نوشت:

*دانش آموخته سابق کارشناسي ارشد دانشکده کشاورزي دانشگاه شهرکرد(نويسنده مسئول:Email: m-abdipour@yahoo.com)
**استاديار دانشکده کشاورزي دانشگاه آزاد اسلامي واحد خوراسگان ( اصفهان )
** استاديار دانشکده کشاورز ي دانشگاه شهرکرد
1-Pressure Plate
2-Field Capacity
3-Bradyhizobium Japanicum
4-Meat Productivity
5-Geometric Productivity
6-Tolerance
7-Stress Sussceptibility Index
8-Stress Tolerance Index
منبع:نشريه پژوهش در علوم کشاورزي جلد 4 شماره2
/ن