در این فصلنامه مقالاتی که به بررسی نقش قرآن و معارف به طرق مختلف در شکل گیری و پیشرفت تمدن اسلامی پرداخته باشند مورد پذیرش قرار گرفته است.
اساتید، پژوهشگران و علاقه‌مندان می توانند جهت مطالعه و همچنین ارسال مقالات خود از طریق درگاه الکترونیکی این مجله به آدرس: qcc.quran.ac.ir اقدام فرمایند.
این فصلنامه دارای دسترسی آزاد است. فایل PDF متن تمام مقالات منتشر شده در سایت نشریه و در ادامه این نوشتار موجود است می‌توانید به صورت رایگان آن را دانلود نمایند.
مقالات این نوبت به شرح ذیل می باشد:
مقاله اول: واکاوی فهم تمدنی از «زندگی اخلاقی» در قرآن (با تکیه بر اندیشه جوادی آملی)
تألیف: زهرا آبیارمقاله دوم: استناد رسول خدا(صلّی الله علیه و آله) به آیات قرآن در رویدادهای تاریخی
تألیف: منصور داداش نژادمقاله سوم: نقش تلفیق برداشت های موسّع تفسیری و فقهی از آیه‌ی «أوْفُوا بِالْعُقود» در توسعه نظام قراردادها در تمدّن اسلامی
تألیف: محمد مهدی الشریف و داریوش کیوانی هفشجانیمقاله چهارم: تجلی و تجسد در مطالعه تطبیقی نقوش سنگ‌مزارات آرامستان تخت‌فولاد با ارامنه جلفای اصفهان بر مبنای قرآن کریم و انجیل
تألیف: بهاره جهانمرد و شهریار شکرپورمقاله پنجم: بررسی تألیفات قرآن پژوهان اصفهان و تأثیر آن بر حیات فکری این شهر
تألیف: سید احمد سجادی جزیمقاله ششم: فعالیت های بانوان شیعه قرن چهارم هجری در تثبیت و تعمیق علوم و فرهنگ تمدن اسلامی
تألیف: خدیجه احمدی بیغشدر ادامه، ابتدا مشخصات فصلنامه، سپس چکیده مقالات ارایه می‌گردد. جهت دریافت نسخه کامل و رنگی فصلنامه، بر روی عنوان و یا تصویر فصلنامه و جهت دریافت هر مقاله به صورت مجزا، بر روی تصاویر و یا عناوین مقالات کلیک نمایید.
مشخصات فصلنامه
عنوان: فصلنامه علمی «قرآن، فرهنگ و تمدن»
صاحب امتیاز: دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم - دانشکده علوم قرآنی اصفهان(دولت آباد)
مدیر مسئول: حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید احمد سجادی جزی
سردبیر: دکتر محمد علی چلونگر
مدیر داخلی: سید مصطفی طباطبایی
اعضای هیئت تحریریه:
- دکتر محمد علی چلونگر: استاد گروه تاریخ و ایران شناسی دانشگاه اصفهان.- دکتر نصراله شاملی: استاد گروه عربی دانشگاه اصفهان.
- دکتر محمد نقیب: استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم.
- دکتر نعمت الله صفری فروشانی: استاد مجتمع تاریخ، سیره و تمدن اسلامی وابسته به جامعه المصطفى العالمیه.
- دکتر رحمان عشریه: دانشیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم.
- دکتر زهره اخوان: دانشیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم.
اعضای هیئت تحریریه بین الملل:
دکتر عمار عبودی محمد حسین نصار: استاد گروه تاریخ دانشگاه کوفهدکتر هادی عبد النبی محمد التمیمی: استاد دانشگاه اسلامی نجف اشرف
مترجم عربی: صبیح فرجی علوی
مترجم انگلیسی: سعید حجارپور
صفحه آرا: نجمه عکاف زاده
طراح جلد: زینب ناجی
آدرس دفتر فصلنامه:
اصفهان، دولت آباد، خیابان طالقانی، خیابان حسام الدین، دانشکده علوم قرآنی، تلفن: 0۳۱۴۵۸۵۰۷۷۱ داخلی: ۱۰۹
ایمیل فصلنامه:
qcc@quran.ac.ir
شیوه نامه نگارشی مقالات در سایت فصلنامه به نشانی www.qcc.quran.ac.ir
چکیده مقالات شماره ششم فصلنامه علمی «قرآن، فرهنگ و تمدن»
واکاوی فهم تمدّنی از «زندگی اخلاقی» در قرآن (با تکیه بر اندیشه آیت الله جوادی آملی)
نویسنده: زهرا آبیار(1)
چکیده:
زندگی اخلاقی از جمله ارکان فرهنگ تمدن ساز است که در پیدایش و بقای جوامع نقش مهمی دارد. امروزه با توجه به رشد گسترده‌ی معضلات اخلاقی در جوامع، پرداختن به این مهم امری ضروری به نظر می رسد. علاوه بر این، قرآن کریم به عنوان برنامه‌ی جامع حیات تمدنی بشر، زندگی اخلاقی کنشگران خود را به نحوی به تصویر می کشد که بتواند در جهت اعتلا و رشد اخلاقی جوامع نیز مؤثر باشد. نظر به اهمیت این مسئله، محقق در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی، فهم تمدّنی از زندگی اخلاقی قرآن را در پرتو آرای آیت الله جوادی آملی تبیین نموده است. فهم تمدنی در آرای آیت الله جوادی آملی، از یک سو بر ارکانی چون حیات طیّبه، توحید محوری، عقلانیت، عدالت و اخلاق استوار است و از سویی دیگر در پیوند با تقوا تبیین می شود، به نحوی که در رأس اخلاق، تقوا قرار دارد، قرآن کریم با القای غیر مستقیم و بیان مصادیقی از زندگی اخلاقی چون: بی‌طرفی اخلاقی، عینیت بخشی به الگوهای تراز، توصیف ارزشی کنشگران، توجه به شخصیت اخلاقی، سزادهی بجا و پرهیز دادن از استضعاف بینشی، به توصیف جنبه هایی از زیست اخلاقی می پردازد. از نگاه آیت الله جوادی آملی زمانی فرد شخصیت رشد یافته‌ی اخلاقی و زندگی اخلاقی خواهد داشت که بتواند در پرتو بینش توحیدی و توجه به عقلانیت، عدالت و حیات طیّبه، دست به عمل بزند. نقش زندگی اخلاقی در تمدن سازی بدین صورت است که اخلاق از یک سو هویت ساز است، به نحوی که اگر فرد با برخورداری از ایمان توانسته باشد زیست اخلاقی را طی کند نه تنها از «دیگری» متمایز می شود؛ بلکه شعاع اثرگذاری و تمایز او در سطحی فراتر از روابط انسانی خواهد بود و از سویی دیگر این زندگی در مرحله‌ی بعد، تمدن ساز هم خواهد بود؛ زیرا اگر اصول اخلاقی در جامعه به مرحله‌ی زندگی نرسد، از دیدگاه آیت الله جوادی آملی سقوط فردی، سقوط جامعه و تمدن را در پی دارد.واژگان کلیدی: فهم تمدنی، زندگی اخلاقی، آیت الله جوادی آملی، قرآن.
بررسی و تحلیل موارد استناد رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلم) به آیات قرآن در رویدادهای تاریخی
نویسنده: منصور داداش نژاد(2)
چکیده:
بخشی از گزارش های مندرج در کتاب های سیره رسول الله صلّی الله علیه و آله، ناظر به آیات قرآنی تکمیل و توسعه یافته اند، بدین گونه که راویان هنگام گزارش سیره نبوی، تلاش کرده اند آن را مطابق و همسو با قرآن گزارش کنند و توضیحات خود را ذیل اطلاعات قرآنی و برای تکمیل و توسعه آن تدوین نمایند. از این رو منابع تاریخ و سیره در بر دارنده مواردی از استناد به آیات قرآن در حوادث تاریخی است. تعدادی از این موارد حاکی از استناد رسول خدا صلّی الله علیه و آله به آیات قرآنی در رویدادهای تاریخی است. نوشته حاضر، به روش تاریخی با بررسی و تحلیل موارد استناد رسول الله به آیات قرآنی و ریشه یابی گزارش ها، ضمن به دست دادن الگویی برای توسعه متون مربوط به این نتیجه رسیده است که گزارشهای معطوف به استناد رسول خدا به آیات، به مرور تکمیل و توسعه یافته اند. هدف از ضمیمه شدن آیات به گزارش های تاریخی، توضیح، تقویت و تأیید اصل خبر بوده است.واژگان کلیدی: قرآن، رسول الله صلّی الله علیه و آله، سیره نویسان، روایات تاریخی.
نقش تلفیق برداشت های موسّع تفسیری و فقهی از «أوفوا بالعقود» در توسعه نظام قراردادها در تمدّن اسلامی
نویسندگان: محمد مهدی الشریف(3) و داریوش کیوانی هفشجانی(4)
چکیده:
خداوند در فراز نخست آیه‌ی 1 سوره‌ی مائده می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید به عقود خود وفا کنید.» در باب مفهوم لفظ و عقوده در این آیه میان مفسران قرآن کریم اختلاف دیدگاه وجود دارد، برخی با تفسیر مضیق این آیه، عقود را منحصرا به مواردی همچون «عهود مسلمانان و مشرکان» یا امیثاق‌های اهل کتاب برای تصدیق ثبوت حضرت محمد صلّی الله علیه و آله، یا «عهود پذیرش خلافت حضرت علی علیه السلام» یا «احلاف» یا «محرمات و واجبات» عطف نموده اند. گروهی دیگر با برداشتی موسّع از آیه مورد بحث، آن را شامل جمیع «احکام الهی»، «قراردادهای اجتماعی»، «اعمال حقوقی» و «عهود انسان با خداوند» دانسته اند. هم‌سوی با مفسران، فقیهان نیز از «أوفوا بالعقود» دو برداشت مضیق و موسّع داشته اند: برخی وجوب وفای به قراردادها را تنها شامل عقود رایج در عهد شارع مقدس انگاشته و گروهی همه قراردادها را مشمول وجوب یاد شده قلمداد کرده اند. نگارندگان با عنایت به عموم لفظ عقود، برداشت های تفسیری و فقهی موضع را صحیح‌تر دانسته‌اند؛ مضافا نشان داده‌اند همنشینی این دو برداشت، به وضوح نظام قراردادهای تمدن اسلامی را کارآمد نموده و در طول تاریخ توسعه داده است، زیرا از رهگذر اعتباربخشی به قراردادهای نوین و اثرگذاری بر قوانین موضوعه، تسهیل روابط اجتماعی و تقویت رفاه عمومی را در پی داشته است.واژگان کلیدی: أوفوا بالعقود، عقود، قراردادهای نوین، توسعه، تمدّن اسلامی.
تجلی و تجسد در مطالعه تطبیقی نقوش سنگ مزارات آرامستان تخت فولاد با ارامنه جلفای اصفهان بر مبنای قرآن کریم و انجیل
نویسندگان: شهریار شکرپور(5) و بهاره جهانمرد(6)
چکیده:
سنگ مزارهای آرامستان تخت فولاد و ارامنه جلفای اصفهان پس از گذشت قرن‌ها به بستری برای هنرآفرینی حجاران، خوشنویسان و هنرمندان تبدیل شده‌اند و اعتقادات مذهبی دو دین آسمانی اسلام و مسیحیت، باورهای قرآنی و انجیل، تعامل ارامنه و مسلمانان در اصفهان و روند تحولات هنر تصویری پیرامون آن را به نمایش می‌گذارند. نقش مایه‌های گیاهی، جانوری، فرشتگان و مشاغل از جمله بیشترین تزیینات این سنگ مزارها است که پیوند عمیق و ناگسستنی هنرمندان و حجاران ایرانی و ارمنی را با مفهوم مرگ و حیات پس از آن و اعتقادات مذهبی، جلوه‌گر می‌سازند. در این مقاله، تلاش شده است با جمع آوری اطلاعات به صورت مطالعات میدانی، اسناد و منابع کتابخانه‌ای، و با روش توصیفی- تحلیلی، پردیس نگاره‌های سنگ مزارهای مسلمانان با ارامنه در چهار گروه مورد مطالعه تطبیقی قرار گرفته و تلاش می‌شود شباهت و تفاوت‌های موجود میان نقوش سنگ مزارهای تخت فولاد و ارامنه جلفای اصفهان بر مبنای نظریه تجسد و تجلی مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. بر اساس مطالعات انجام یافته مشخص گردید که بیشترین و متنوع‌ترین نقوش به کار رفته مشابه میان سنگ مزارات این دو آرامستان، نگاره‌های گیاهی است که شیوه اجرای آنها در بیشتر موارد به روش ترکیبی از طبیعت گرایانه و انتزاعی است. نقوش سنگ مزارات آرامستان جلفا با رویکرد تجسد(به صورت شمایل گرایی)، با تاکید بر حضور نمادین مسیحیت (صلیب یا خاچکار) در کنار نگاره‌های انسانی جلو‌گر شده، اما در اکثر مزارات تخت فولاد، با رویکرد تجلی (شمایل گریزی اسلام)، با وجود کتیبه‌های بسیار و دوری از نقوش انسانی، به ویژه تصویر زنان تجلی یافته است؛ که ریشه در تفاوت‌های بنیادین مبانی هنر اسلامی (قرآن) و مسیحیت (انجیل) دارد.واژگان کلیدی: نقوش سنگ مزار، حجاری، تجلی، تجسد، آرامستان جلفای اصفهان و تخت فولاد.
بررسی تألیفات قرآن پژوهان اصفهان و تأثیر آن بر حیات فکری این شهر از سده اول تا پایان سده پنجم)
نویسنده: سید احمد سجادی جزی(7)
چکیده:
اصفهان به عنوان یکی از جایگاه‌های تمدّن اسلامی همواره مورد توجه فرهیختگان و سیاحان و حتی عالمان دینی بوده و زادگاه اندیشمندان، محدثان، راویان حدیت، مفسران و قاریان متعددی است که با بررسی در ادوار و سده‌های آغازین اسلام پی می‌بریم برخی از دانشمندان فنون قرآنی از این خطه بوده و یا در این حوزه علمی کسب معلومات و علم کرده و فیوضات ربانی و قرآنی را به قلوب و استماع دانش پژوهان رسانده‌اند که در پنج سده اول تاریخ اسلام، شاهد حضور حدود چهل دانشمند هستیم که تألیفاتی در تفسیر و علوم قرآن داشته که بررسی دوران زندگانی و خدماتی آنان نکات زیبایی را در تاریخ و تمدن قرآنی شهر اصفهان بازگو خواهد کرد؛اینکه تالیفات این قرآن پژوهان در سده‌های مختلف چه بوده و با چه هدفی نگاشته شده و چه تأثیری بر حیات فکری مردم اصفهان داشته است، سوال اصلی این پژوهش است که سعی شده با مطالعات کتابخانه‌ای و تحلیل‌های تاریخی به این سوال پاسخ داده شود.
ترویج علوم قرآنی، آموزش صحیح قرائت قرآن، ترویج مفاهیم شیعی با توسل به تفسیر آیات قرآن از جمله اهداف قرآن پژوهان اصفهان در پنج سده نخست به شمار می رود.
لازم به ذکر است اولا برخی از قرآن شناسان آن سده‌ها هیچ‌گونه تألیفی نداشته‌اند که در این مقاله نیز نامی از آنان برده نشده است و ثانیا منظور از اصفهان منطقه و شهر کنونی و روستاهای مجاور و نزدیک است.
واژگان کلیدی: قرآن، تاریخ اصفهان، تفسیر قرآن، مفسران ایرانی، رجال اصفهانی.
فعالیت‌های بانوان شیعه قرن چهارم هجری در تثبیت و تعمیق علوم و فرهنگ در تمدّن اسلامی
نویسنده: خدیجه احمدی بیغش(8)
چکیده:
این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی درصدد پاسخ به این پرسش است که زنان شیعه‌ی قرن چهارم هجری، یعنی دوران طلایی اسلام، چه نقشی در گسترش علوم فرهنگ تمدّن اسلامی داشته‌اند. از آنجا که فرهنگ سازی محدود به قشر خاصی نیست، زنان به عنوان نیمی از اجتماع، در ایجاد آن نقش آفرین هستند. بانوان با توجه به جایگاه تربیتی خویش و آموزه‌های تشیع در تمامی ابعاد گوناگون علمی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسیی تاریخ شیعه، به عنوان ادامه دهنده و تجلی اسلام راستین بعد از پیامبر صلّی الله علیه و آله، همواره در تثبیت و تعمیق علوم اسلامی و اشاعه‌ی فرهنگ شیعی نقش مؤثر داشته و در برخی مراحل سرنوشت ساز شدند. سده‌ی چهارم هجری - که هم زمان با حکومت های شیعی، از جمله: آل بویه، فاطمیان و حمدانیان و هم دوره با خلافت اهل سنت درحکومت عباسیان بود - فعالیت‌های گسترده‌ی مثبت مستقیم یا غیر مستقیم بانوان شیعه در گسترش علوم اسلامی را شاهد هستیم، مهم‌ترین نقش زنان این قرن در عرصه‌های علمی، سیاسی، اجتماعی فرهنگی و به شیوه‌ها و قالب‌های متعدد بوده است.
واژگان کلیدی: بانوان، سده چهارم هجری، قرآن، علوم اسلامی، گسترش، فرهنگ، تمدّن اسلامی.
پی‌نوشت‌ها:
1. دکتری تخصصی دین پژوهی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران.
2. دانشیار گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، ایران.
3. دانشیار گروه حقوق دانشگاه اصفهان، ایران.
4. دکترای حقوق خصوصی از دانشگاه اصفهان، ایران.
5. استادیار دانشکده هنرهای صناعی اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران.
6. دانشجوی دکتری هنرهای اسلامی دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران.
7. سطح چهار حوزه علمیه قم، فقه و اصول، قم، ایران.
8. سطح چهار تفسیر تطبیقی، موسسه آموزش عالی حوزوی کوثر، تهران، ایران.
