چرا به ما شیعیان علوی، حسنی و یا حسینی نمی‌گویند؟ از سوی امام علی (ع)،امام حسن (ع) و یا امام حسین (ع) و امام سجاد(ع) زحمات زیادی صورت گرفته و در روایات داریم که «إنَّ الاسلامَ بَدَؤُهُ محمدیٌّ و بَقاؤُهُ حسینیٌّ».
اما دلیل اینکه ما را شیعیان جعفری می‌نامند چیست؟ چه اتفاقی در این مقطع زمانی رخ دادو است، چرا امام صادق(ع) را رییس و موسس مذهب جعفری می‌گویند؟
درابتدای بحث اشاره می کنیم که در آن زمان شرایط دشواری بود تا جایی که که شیعه می‌رفت که نابود شود، یعنی اسلام راستین به رنگ خلفا درآید و به صورت اسلام بنی امیه ای یا بنی عباسی خودنمایی کند، امام صادق علیه السلام دامن همت به کمر زد و به احیا و بازسازی معارف اسلامی پرداخت.
از آنجا که امام صادق (ع)، به عنوان مدافع و مانع نفوذ افکار ضد اسلامی و ویرانگر در میان مسلمانان بودند. با تأسیس مکتب فکری و مذهبی جعفری بران شد تا با نوسازی و احیاگری تعلیمات اسلامی، عنوان رئیس مذهب جعفری (تشیع) مشهور گردد.
در این مقاله بر آنیم تابه بعضی از ریشه ها و زمینه های بوجود آمدن مکتب جعفری یا مذهب جعفری امام صادق علیه السلام اشاره کنیم.
مؤسس مذهب شیعه پیامبر اسلام (ص) است
مذهب شیعه در حقیقت همان اسلام محمدی است که در برابر سایر فرقه های اسلامی نام شیعه را به خود گرفته است. بنابراین غیر از پیامبر اسلام(صلی‌الله علیه و آله) کسی دیگری مؤسس مذهب شیعه نیست. این مطلب از تاریخ صدر اسلام کاملاً و بی هیچ ابهامی قابل اثبات است.
بعد از رحلت پیامبر خدا(صلی‌الله علیه و آله) مسلمانان دچار اختلاف شدند و لذا عده‌ای از صحابه بی‌هیچ مدرک و دلیلی بر خلاف دستورات پیامبر خدا(صلی‌الله علیه و آله) در روز وفات حضرت پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) حرکت کردند.
در حالیکه علی (علیه‌السلام) با سایر بنی هاشم مشغول کفن و دفن بودند، خودسرانه با توجه به اینکه قبلاً هم با رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) در مسئله امامت و خلافت به مشاجره پرداخته بود [۱].
شورایی را تشکیل داده و بعد از جدال و منازعات شدید بین معدودی از مهاجرین و انصار، مهاجرین موفق می‌شوند که ابوبکر را به دستور عمر به عنوان خلیفه تعیین کنند. [۲]
این گروه بدین گونه زمام حکومت و امور سیاسی و نظامی امت اسلامی را قبضه کردند. این دسته از مسلمین که دربرابر امام علی(علیه‌السلام) قرار گرفته بودند در ابتداء عنوان خاصی نداشتند بلکه به عنوان طرفداران عمر و ابوبکر معروف بودند.
و بنابر قول ابوحاتم رازی بعد از کشته شدن عثمان در زمان معاویه و بعد از آن به «عثمانیه» نامیده می شدند و شیعیان علی ـ علیه السلام ـ در این زمان به نام علویه معروف بودند.
تا اینکه در زمان عباسیان نام علویه و عثمانیه نسخ گردیدند و علویه بنام پیشین خود یعنی شیعه برگشتند و بر دیگران اسم اهل سنت گذاشته شد و این اسم تا امروز ادامه دارد. [۳]
چرا امام صادق(ع) را رئیس و موسس مذهب جعفری می‌گویند؟
فرصت طلایی مناسب جهت تاسیس مذهب جعفریفاصله انقراض امویان و قدرت یافتن عباسیان و نیز در دوران شکل گیری سلسله اخیر، امام صادق(ع) امکان و فرصت آن را یافت که به گسترش علم و رونق احکام الهی دست زند.
اختلافات سیاسی بین امویان و عباسیان و تقسیم شدن اسلام به فرقه‌های مختلف و ظهور عقاید مادی و نفوذ فلسفه یونان در کشورهای اسلامی، موجب پیدایش یک نهضت علمی گردید. نهضتی که پایه‌های آن بر حقایق مسلم استوار بود.
به وجود آمدن چنین نهضت علمی در محیط آشفته و تاریک آن عصر، کار هر کسی نبود، فقط کسی شایسته این مقام بزرگ بود که مأموریت الهی داشته باشد.
پس اگر امام صادق (ع) را رییس مذهب شیعه می‌نامند برای این است که تا زمان حضرت امام صادق(ع) به علت تسلّط سیاستمداران و زمامداران ستمگر، فرصت نشر علوم و معارف اسلام و تربیت شاگردان، آن طور که برای ایشان فراهم شد فراهم نگردید.
بنابراین ایشان از موقعیّت و فرصت، حداکثر استفاده را نمود، علوم و معارف اسلام را تعلیم و تدریس فرمودند و شاگردان بزرگی تربیت کردند که هر یک از علمای بزرگ اسلام به شمار می روند.
تائید و امضای مذهب جعفری توسط امامان بعد از امام صادق(ع)
از آن موقع شیعه و پیروان آن حضرت را جعفری گفتند و بعد هم این لقب بر شیعه باقی ماند و امامان بعد هم آن را منع نفرمودند، چرا که غرض همه ترویج دین و هدایت مردم بود.همه راستگو بودند و همه مردم را به یک راه ـ که یگانه راه راست است ـ هدایت فرمودند.همه امامان شیعه برای اسلام و خلق خدا خدمت کردند.
در این راه زحمات طاقت فرسایی را متحمل شدند. زحمات در قالب های مختلف، مانند قیام، صلح، سکوت و فعالیت های سیاسی و فرهنگی ظهور نمود.علت اینکه به مذهب ما "مذهب جعفری "گفته می شود، این نیست که امامان دیگر برای اسلام خدمت نکرده اند.
بلکه سبب نامیده شدن آن است که دوره زندگی امام صادق(ع) مصادف بود با اواخر حکومت امویان و اوایل خلافت عباسیان. به سبب درگیری ها و اختلافاتی که میان این دو خاندان به وجود آمده بود، فرصت خوبی برای فعالیتهای فرهنگی پدید آمد که امام صادق(ع) از آن بهره گرفت. شیعه را توسعه داد
نابودی اصول و فروع معارف اسلامی زمینه نهضت جعفری
اصل ریشه مذهب جعفری و رشد و مقدمه سازی برای نهضت مذهب جعفری را می‌توان در حکومت جایرین به نام اسلام بر جوامع اسلامی و تلاش برای تحریف و سپس به نابودی کشاندن معارف و اندیشه ی اسلامی در تمامی سطوح اصول و فروع آن دانست.
به ویژه پس از شهادت حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه‌السلام، قدرت در جهان اسلام به صورت مطلق به بنی‌امیه و سپس بنی‌العباس و ... رسید. اشخاص و دودمانی که نه تنها شیعه یا سنی مذهب نبودند، بکله اساساً مسلمان نبودند و نسبت به اسلام نیز بغض و کینه‌ی عجیب و بی‌بدیلی داشتند. (مانند وهابیت امروز).
تئوری جایگزین جعل احادیث و روایات
یکی از معضلاتی که در عالم برای مکاتب، مذاهب، ادیان و فرق به عنوان یک تهدید از آن یاد میشود تئوری جایگزین است. بعد از رسول اکرم(ص) یک مکتبی در جعل حدیث و روایات به وجود آمد و آن، منع روایت از حضرت رسول (ص) بود. این اتفاق از شب رحلت ایشان رخ داد که اوج آن در زمان پنج سال خلافت امیرالمومنین علی (ع) بود.
این اتفاق تقریبا تا یکصد سال به طول انجامید. در زمان خلافت بنی‌امیه آنها تمام مسلمین را از بیان آیات قرآنی و روایاتی که مد نظر خودشان نبود منع کرده بودند. در واقع اگر روایاتی به جز آنچه خودشان مدنظرشان بود نقل می‌شد کمترین جرمش زندان و مرگ بود.
در طول این ۱۰۰ سال ابوقریب‌ها و ابن شهاب‌ها که قلم به موضع‌های بنی امیه بودند در یک حرکت از پیش تعیین شده که مدیریت آن با مخالفین امیرالمومنین علی (ع) بود در این راستا حرکت کردند.
حکومت افراد تاثیرگذار قبایل و افرادی که باسواد بودند را جمع و از آنها می‌خواست به جعل احادیث به نفع حکومت بنی‌امیه بپردازند. هرجایی در احادیث فضایل اهل‌بیت(ع) بیان می‌شد برای مثال فضایل امام علی(ع)، آن را منتسب به معاویه و بنی‌امیه می‌کردند.
هزینه‌ی کلان و قتل عام‌های فردی یا دسته جمعی عاملی در جهت رشد مذهب جعفری
بدیهی است که آنان نمی‌توانستند کفر خود را آشکار کرده و نام کفر بر مردم مسلمان حکومت کنند، لذا ضمن تمسک به نفاق و مسلمان و خلیفة المسلمین نامیدن خود، سعی بسیار و هم جانبه‌ای در تحریف، شایع نمودن خرافات و در نهایت زدودن معارف اسلامی نمودند .
و در این راه از هیچ خیانت و جنایتی، از صرف هزینه‌ی کلان گرفته تا قتل عام‌های فردی یا دسته جمعی فروگذار ننمودند که شهادت اهل بیت علیهم‌السلام و از جمله حضرت امام صادق علیه‌السلام، از جمله نمودهای بارز آن می‌باشد.
گر این جو اسلام زدایی توسط حکام جور با شدت تمام از همان ابتدا حاکم بوده (و هنوز هم هست)، اما این جو در شرایط متفاوت دچار فراز و نشیب‌های فراوانی شد.
به ویژه پس از قائله‌ی کربلا و شهادت سیدالشهداء امام حسین علیه‌السلام، این جو به خاطر فریب اذهان عمومی و در نتیجه جلوگیری از هوشیاری و اعراض و قیام مردم، تا حدودی فروکش نمود.
اوضاع نابسامان سیاسی و حکومتی در بلاد اسلامی در مذهب جعفری
در دوره‌ی امام باقر و امام صادق علیهما‌السلام، اوضاع نابسامان سیاسی و حکومتی در بلاد اسلامی، زمینه را برای فعالیت و نشر فرهنگ اصیل اسلام ناب محمدی (ص) مساعدتر نمود.
لذا آن دو امام بزرگوار (ع) در اولین اقدام به تبیین و نشر اسلام راستین و تعلیم شاگردان عام و خاص قیام نموده و اسلام و مسلمین را از عدم دسترسی به معارف و منابع صحیح و عدم شناخت اسلام واقعی نجات دادند.
تبیین مبانی و معارف اصول عقاید در مذهب جعفری
دوران امام باقر علیه‌السلام، آغاز این فرصت بود. لذا ایشان بیشتر به تبیین مبانی و معارف اصول عقاید پرداختند، اما در دوران امام صادق علیه‌السلام شرایط مساعد تر گشت.
و ایشان ضمن اصول به تبیین و تدوین احکام و نشر آنها توسط شاگردان عام (دانشگاه امام صادق علیه‌السلام) و شاگردان خاص پرداختند. لذا آن چه که اکنون از مبانی تفسیر، معارف، فقه و اصول، حدیث و ... در اختیار شیعیان قرار گرفته است، از برکت وجود آن امام همام می‌باشد.
مشارکت عمومی شیعه و سنی در مباحث امام صادق (ع)
در دوره امامت امام صادق علیه‌السلام مسلمانان بیش از پیش به علم و دانش روی آوردند و در بیشتر شهرهای قلمرو اسلام به‌ویژه در مدینه، مکه، کوفه، بصره و ... مجالس درس و مناظره‌های علمی دایر و از رونق خاصی برخوردار شد.
بزرگان اهل سنت چون مالک بن انس، ابوحنیفه، سفیان ثوری و ... ریزه‌خوار خوان دانش بیکران او بودند. آن اندازه که دانشمندان و راویان از او حدیث نقل کرده‌اند، از سایر ائمه و دیگر خاندان اهل بیت علیهم‌السلام، نقل نشده است.
آوازه شهرت امام صادق (ع) در دانش و بینش دینی
برخورد ایشان با گروه‌های مختلف مردم سبب شد که آوازه شهرتش در دانش و بینش دینی، علم و تقوی، سخاوت وجود و کرم و ... در تمام قلمرو اسلام طنین‌انداز شود. دانشمندان علم حدیث، شمار کسانی را که از آن حضرت حدیث نقل کرده‌اند را تا چهار هزار نفر نوشته‌اند.
و مکتب علمی عظیمی به وجود آورد که محصول و بازده آن، چهار هزار شاگرد متخصص ( همانند هشام، محمد بن مسلم و ... ) در رشته‌های گوناگون علوم بودند، و اینان در سراسر کشور پهناور اسلامی آن روز پخش شدند.
هر یک از اینان از طرفی خود، بازگوکننده منطق امام که همان منطق اسلام است و پاسدار میراث دینی و علمی و نگهدارنده تشیع راستین بودند.
مناظرات امام صادق علیه‌السلام با اربابان دانش‌های گوناگون
مناظرات امام صادق علیه‌السلام با اربابان دانش‌های گوناگون چون پزشکان، فقیهان، منجمان، متکلمان، صوفیان و ... به‌ویژه مناظرات وی با ابوحنیفه مشهور و در منابع شیعه وسنی ثبت است. [4]
به عنوان مثال چگونگی گردش خون در بدن و وظائف گلبول‌ها را امام صادق علیه‌السلام دست‌کم هزار سال پیش از دانشمندان غربی بیان کرده است. [5]
عمده مبانی فقه و احکام در مذهب جعفری
اگر چه مذهب معنای عام دارد، اما در عرصه‌ی فقه، مذهب به مجموعه‌ی احکام بیان میشود و اگر چه مذاهب دیگر اسلامی حتی در بینش اصول عقاید (حتی توحید) تفاوت‌هایی دارند.
ولی عمده‌ی دسته‌بندی آنها به خاطر تفاوت در احکام (فقه) است و چون مذهب شیعه، عمده مبانی فقه و احکام خود را از امام صادق علیه‌السلام اخذ نموده است، به «شیعه جعفری» ملقب شده است و به همین دلیل ایشان را «رئیس مذهب شیعه» می‌نامند.
آزادی بیان و رفع شبهات و تحریف های دینی از اساس مذهب جعفری
وی در شرایطی که از سانسور و کنترل امویان و فاصله‌ای که بین اهل بیت(ع) و مردم پدید آورده بودند، آزاد می‌شد، کوشید تا آموزش‌هایی که از طریق پدرش و او از جدش و او از رسول خدا(ص) آموخته بود، انتشار دهد.
در چنین اوضاع و احوالی بود که امام صادق(ع) به شهرت رسید و امکان اظهارنظر پیدا کرد و توانست از یک سو آزادانه به نقد و بررسی مسائل دینی بپردازد و از سوی دیگر چهره سنت را از گرد و غبار و زنگارها و آراء نادرست و شبهه‌ناک پاک کند.
بدین گونه بود که طالبان علم از جای جای جهان اسلام به مدینه هجرت کرده و در حوزه درس او گرد آمدند و در روزگار شکوفایی علم، مذهب اهل بیت به او منسوب شد، چرا که هر شیوه‌ای را امام می‌پسندید و هر نظری که او تأیید می‌کرد، لاجرم به او نسبت داده می‌شد و گفته می‌شد «مذهب جعفر صادق(ع)». [6]
حوزه فکری و علمی و دانشگاهی در مذهب جعفری
امام با تشکیل حلقات درس و تبیین معارف و مبانی تشیع، به نشر و تبلیغ اسلام پرداخت . روایات بسیار زیادی را بیان فرمود. به همین جهت حیات مجددی در کالبد شیعه دمیده شد .
معارف و احکام شیعه بیش از هر زمانی مطرح گردید. نظم و ترتیب خاص و ارزنده ای به شیعه داده شد. بدین جهت این مذهب را به امام جعفر صادق منسوب می نمایند.
زیرا علاوه بر تحکیم مبانی آن، عمده احادیث این مذهب- نسبت به امامان دیگر - از این امام بزرگوار نقل شده است.در این دوران مبارک و فرخنده حوزه درسی امام صادق(ع) شهرتی عظیم یافت. وی رهبر فکری نهضت فرهنگی آن روزگار بود و کسانی که بعدها مذاهب فقهی را تأسیس کردند.
در حوزه امام شرکت می‌کردند، در دوران یاد شده خانه امام صادق(ع) دانشگاهی بود که به حضور عالمان بزرگ در حدیث، تفسیر، حکمت و کلام و... زینت یافته بود و در حوزه درسی وی غالباً دو هزار تن و گاه چهار هزار نفر شرکت می‌کردند. [7]
حضور عالمان بزرگ در حوزه حدیث، تفسیر، حکمت و کلام
ابن ابوالعوجاء اشاره به امام صادق(ع) می‌گوید: «این شخص از جنس بشر نیست، اگر در جهان روحانی‌ای، وجود داشته باشد که هر گاه اراده کند جهانی و یا روحانی باشد اوست،[8]
ذکر این مطلب بی مورد نیست که مؤسسین مذاهب فقهی، خود از اهل بیت علم می‌آموختند و این امر برای آنان فخر و سبب پیروزی و موفقیت بود.
ابو حنیفه از آراء امام علی(ع) استفاده کرده تا آنجا که یکی از امتیازات مذهبش عمل به سخن مشهور نبی اکرم(ص) است که فرمود: «إنا مدنیة العلم و علی بابها» و هموست که به خاطر استفاده علمی از امام صادق(ع) افتخار و مباهات می‌کند.
مالک بن انس یکی از شاگردان امام صادق(ع) بود. شافعی از او علم آموخت و احمد بن جنبل از شافعی، شافعی جز از علی(ع) از کس دیگری روایت نکرد از این رو به تشیع متهم شد، یحیی بن معین، شافعی را به رافضی بودن متهم کرده و می‌گوید:
کتابش را در سیره مطالعه کردم و در آن جز یاد علی چیزی نیافتم. خود شافعی در ضمن ابیاتی شیعه بودن خود را این گونه بیان می‌کند:
که اگر دوستی آل محمد رفض است. ای دو عالم شهادت دهید که من رافضی هستم و نیز از احمد بن حنبل از بهترین صحابی پیامبر(ص) سؤال شد او گفت: اول ابوبکر، بعد عمر و بعد عثمان، کسی پرسید پس علی؟ احمد گفت: شما از اصحاب پیامبر(ص) پرسیدید و حال آنکه علی خود محمد است. [9]
گشودن مشکلات فقهى و غیر فقهى با انبود روایات
مرحوم جعفرشهیدی می نویسد:" آن که در اخبار فقه شیعه تتبع کند ،خواهد دید روایت هاى رسیده از امام صادق (ع) در مسائل مختلف فقهى و کلامى مجموعه اى گسترده و متنوع است .
براى همین است که مذهب شیعه را مذهب جعفرى خوانده اند. گشایشى که در آغاز دهه سوم سده دوم هجرى پدید آمد، موجب شد مردم آزادانه تر به امام صادق (ع) روى آورند .
گشودن مشکلات فقهى و غیر فقهى را از او بخواهند. ... دانشمندان از هیچ یک از اهل بیت رسول خدا به مقدار آنچه از ابوعبدالله روایت دارند ،نقل نکرده اند. هیچ یک از آنان متعلمان و شاگردانى به اندازه شاگردان او نداشته اند.
روایات هیچ یک از آنان برابر با روایت هاى رسیده از او نیست. اصحاب حدیث نام راویان از او را چهار هزار تن نوشته اند. نشانه آشکار امامت او خردها را حیران مى کند و زبان مخالفان را از طعن لال مى‌سازد." [10]
روایت‌های بسیار زیادی از امام صادق(ع) درباره مسائل مختلف فقهی و کلامی نقل شده است.[11] چنانکه ابن حجر هیتمی، فقیه شافعی قرن دهم هجری نوشته است، مردم آنچنان از علم او بهره برده‌اند که آوازه جعفر بن محمد به همه شهرها رسید.[12]
عالمان برجسته‌ای مانند یحیی بن سعید، ابن جریح، مالک، سفیان بن عیینه، سفیان ثوری، ابوحنیفه، شعبه و ایوب سختیانی از او روایت کرده‌اند.[13]
به باور احمد پاکتچی، منتسب کردن مذهب شیعه به امام جعفر صادق(ع)، به دلیل شرایطی بوده است که وی در آن زندگی می‌کرده که مذاهب و مکاتب مختلف ظهور می‌کرده‌اند.
و متداول‌ترین شیوه برای متمایز کردن مذاهب از یکدیگر، انتساب آنها به کسانی بوده است که یا بنیانگذار آن بوده‌اند، یا در گسترش آن کوشیده‌اند.[14] وی از شواهدی سخن گفته است که در زمان حیات امام صادق نیز عنوان مذهب جعفری برای مذهب شیعه به کار می‌رفته است.[15]
عصر طلایی دانش و ترویج احکام زمینه ترویج مذهب جعفری
و از جانب خداوند پشتیبانی شود، تا بتواند به نیروی الهام و پاکی نفس و تقوا وجود خود را به مبدأ غیب ارتباط دهد، حقایق علمی را از دریای بیکران علم الهی به دست آورد، و در دسترس استفاده گوهرشناسان حقیقت قرار دهد.
تنها وجود گرامی حضرت صادق (ع) می‌توانست چنین مقامی داشته باشد، تنها امام صادق (ع) بود که با کناره گیری از سیاست و جنجال‌های سیاسی از آغاز امامت در نشر معارف اسلام و گسترش قوانین و احادیث راستین دین مبین و تبلیغ احکام و تعلیم و تربیت مسلمانان کمر همت بر میان بست.
بنابراین زمان امام صادق (ع) در حقیقت عصر طلایی دانش و ترویج احکام و تربیت شاگردانی بود که هر یک مشعل نورانی علم را به گوشه و کنار بردند و در "خودشناسی" و "خداشناسی" مانند استاد بزرگ و امام بزرگوار خود در هدایت مردم کوشیدند.
در همین دوران درخشان - در برابر فلسفه یونان - کلام و حکمت اسلامی رشد کرد و فلاسفه و حکمای بزرگی در اسلام پرورش یافتند.
همزمان با نهضت علمی و پیشرفت دانش بوسیله امام صادق (ع) در مدینه، منصور خلیفه عباسی که از راه کینه و حسد، به فکر ایجاد مکتب دیگری افتاد که هم بتواند در برابر مکتب جعفری استقلال علمی داشته باشد و هم مردم را سرگرم نماید و از خوشه‌چینی از محضر امام (ع) بازدارد.
صداقت امام جعفر صادق (ع) از ریشه های مذهب چعفری
امام صادق بسیار راستگو بودند و هر وعده‌ای که می‌داد خلف وعده در کار‌های ایشان نبود. او به پیمان‌های خودش همیشه عمل می‌کرد، سر وقت و زمان معین حتی با هر سختی که بود اگر وعده می‌دادند صادق‌الوعد بودند و به وعده خودشان عمل می‌کردند. پیش‌گویی‌های زیادی هم داشتند که همیشه درست بود از این بابت به ایشان صادق می‌گفتند.
کار تشکیلاتی و منظم امام صادق (ع) درمذهب جعفری
امام صادق علیه‌السلام یک تحول شگرف و جهان‌شمولانه‌ای در مذهب تشیع ایجاد کرد. اینکه امام صادق (ع) را رئیس مذهب تشیع می‌نامند از این باب نیست که قبل‌از ایشان شیعه‌ای وجود نداشت.
شیعه‌گری تقریباً از زمان بعد از حضرت محمد (ص) ایجاد شد. کسانی که پیروی از خط مشی امام علی (ع) کردند شیعه شدند و کسانی که از خلفای سه‌گانه ابوبکر، عمر و عثمان پیروی کردند سنی شدند.
اما امام صادق علیه‌السلام طبق جمله زیبایی که رهبر انقلاب گفتند مرد تشکیلات بود و یک کار تشکیلاتی و منظم انجام داد و توانست رئیس مذهب شیعیان شود.
درایت‌هایی امام صادق (ع) درمذهب جعفری
امام صادق (ع) شاگردان زیادی را در زمینه‌های مختلف از جمله تفسیر، کلام، فلسفه، فقه و اصول تربیت کردند و به آنها گفتند با دشمنان و افرادی از دین‌ها، مذاهب و مکاتب دیگر که می‌آمدند مناظره کنند،
امام جعفر صادق (ع) همه کار‌ها را بر دوش خودش نگذاشت و با تشکیلاتی که ایجاد کرد به نظام و مذهب شیعه نظم بخشید و امور را مرتب کرد و این نظم بخشیدن و تشکیلاتی کار کردن امام صادق علیه‌السلام باعث ترویج بی‌حد و مرز تشیع در چند سال شد.
مدیریت و کنترل و تخصص امام صادق (ع) درمذهب جعفری
با ماموریت‌هایی که به افراد مختلف می‌داد، ایشان همه‌کار‌ها را خودشان انجام نمی‌دادند و کار‌ها را منظم می‌کردند. امام اجازه کار تکراری کردن به صحابه را نمی‌دادند .
اگر کسی در یک زمینه‌ای فعالیت و تبحر داشت اجازه نمی‌دادند که در زمینه دیگری فعالیت داشته باشد. هر کس در موضوع خودش کار می‌کرد که هم تخصص بیشتری پیدا کند و اتلاف وقتی صورت نگیرد و هم کسی در زمینه دیگر ورود نکند .
و متخصص فقط یک نفر باشد. این کار امام صادق علیه السلام باعث شد که متخصصان و شاگردان زیادی برای ترویج تشیع پرورش پیدا کنند.
تعداد دانش آموختگان مذهب جعفری
تعداد شاگردان ایشان ۴ هزار نفر ذکر شده است، اگرچه برخی می‌گویند این عدد زیاد است، اما آنچه که مشخص است تعداد شاگردان امام صادق بسیار زیاد بود که تعدادی از آنها از زمان امام محمد باقر (ع) به زمان امامت امام صادق منتقل شدند و علاوه بر آن افراد، امام خودشان هم شاگردان زیادی داشتند.
در مجلس درس ایشان هزاران تن شرکت می کردند. برخی از آنان مانند ابوحنفیه، مالک بن انس، جابر بن حیان و زرارة بن اعین، از ارکان و بزرگان اهل سنت و شیعه به شمار می آمدند. [16]
دانش آموختگان ایرانی مذهب جعفری
امام صادق (ع) یاران ایرانی نیز داشتند از جمله جابربن‌حیان، جناب اعمش، سلیمان بن مهران، لقمان از جمله ایرانی‌ها بودند. همچنین اصحابی از خوزستان، طوس، طبرستان نیز داشتند و یاران و اصحاب زیادی در ایران بودند که بسیار به امام ارادت داشتند.
مذهب شیعه با چهار نام معروف و مشهور است
۱. یکی از نامهای این مذهب شیعه و تشیع است. معنای شیعه پیرو و یار است .از عبدالله انصاری و ابن عباس نقل شده که پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) در تفسیر آیه «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیرُ الْبَرِیةِ:[17]؛
کسانی که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، بهترین مخلوقات اند» به علی (علیه‌السلام) اشاره کرده و فرمودند «تو و شیعیانت، روز قیامت رستگار خواهید بود. »[18].
۲. اسم دیگری که برای این مذهب به کار برده میشود مذهب اهل بیت است. الدر المنثور و امثال آنها آمده که پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه و آله) فرمود: «یا ایهاالناس انی تارک فیکم امرین لن تضلوا ان اتبعتموهما و هما کتاب الله و اهل بیتی عترتی»[19]
یعنی من در میان شما دو چیز را بجا میگذارم اگر از هردوی آنها متابعت کنید هرگز گمراه نمی‌شوید و آن دو کتاب خدا و اهل بیتم عترتم هستند. البته این حدیث به صورتهای گوناگون در کتابهای شیعه و سنی نقل شده است.
۳. اسم سومی که برای این مذهب به کار میرود نام «امامیه اثناعشریه» است. یعنی مذهب امامان دوازده گانه. علت این نامگذاری برای این مذهب اینست که از میان تمام مذاهب اسلامی، بخصوص سنی ها اعتراف دارند.
در یکی از این روایات عنوان دوازده خلیفه ذکر شده است که به صورت مکرر در مسند احمد، صحیح مسلم و سنن ابی داود بیان گردیده و مضمون همه آنها چنین است که پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) فرمود: اسلام پیوسته با دوازده خلیفه که همه آنان از قریش اند، عزیز خواهد بود. [20]
۴. چهارمین و معروف ترین نام این مذهب «جعفری» منسوب به اسم امام صادق(علیه‌السلام) می باشد.
علت این نامگذاری این است که امام صادق(علیه‌السلام) با توجه به شرایط مناسب اجتماعی و کاسته شدن اختناق و فشارهای سیاسی، توانستند تعالیم اسلامی و احادیث نبوی را بیشتر از سابر امامان گسترش داده و تبلیغ نماید.
و حتی برای این هدف توفیق پیدا کرد که در شهر جدش مدینه منوره مدرسه علمیه ای تاسیس نماید و هزاران شاگرد را در آن پرورش دهد و دانشمندان زیادی را در حوزه های مختلف مانند فقه، حدیث، تفسیر، کلام، کیمیا، طبابت، جغرافیا و... تحویل جامعه اسلامی دهد.
و نیز چون در زمان حیات آن حضرت و بعد از آن مذاهب چهارگانه اسلامی از طرف مسلمانان به رسمیت شناخته شدند، مذهب اهل بیت نیز بر همین اساس در این زمان به نام مذهب جعفری در کنار مذاهب اسلامی دیگر معروف گردید.
پس مذهب شیعه توسط شخص رسول خدا(صلی‌الله علیه و آله) پایه گذاری شده است و کسی دیگری در ایجاد آن هیچ نقشی نداشته است.
نتیجه:
حضرت علیه السلام در عصری قرار گرفتند که مکاتب اربعه فقهی اهل سنت که در حال هستی بودند؛ شاخص گردیدند و دیگران بطور مستقیم و غیر مستقم در سر درس حضرت علیه السلام حاضر شده و استفاده می کردند.
در حوزه علمی امام ششم علیه السلام، چهار هزار نفر محدث و دانشمند شرکت می کردند که عده ای از بزرگان و رجال علمی اهل سنت مانند: ابو حنیفه، قاضی سکونی، قاضی ابوالبختری و... افتخار شاگردی آن حضرت را پیدا کردند.
آن حضرت تا اواخر زمان امامت خود از فرصت استفاده نمود به نشر تعالیم دینی پرداخت و شخصیت های علمی بسیاری در فنون مختلف عقلی و نقلی مانند زراره، محمد بن مسلم، هشام بن حکم، جابر بن حیان و... پرورش داد.
موفقیت علمی امام علیه السلام، احاطه و تسلط ایشان و برتریشان در احادیث و مباحث فقهی باعث احساس نیاز همگان به علم و فکر او بود .
لذا مذهب شیعه را جعفری می خوانند چرا که عمده مسائل فقه امامیه از امام جعفر صادق رسیده است
بطور دقیق تر می توان امور ذیل را منشأ این نامگذاری دانست:
1- مجال و زمینه مناسبی که سبب شد مجموعه عظیمی از معارف و تعالیم و احکام دینی در حوزه علمی امام صادق علیه السلام تبیین شود.
2- چهره شاخص و سرشناس و شناخته شده حضرت علیه السلام در میان تمام فرق و گروه های مسلمان.
3- با توجه به این که برخی از ائمه چهارگانه، شاگرد امام صادق علیه السلام و برخی شاگرد شاگردان آن حضرت علیه السلام بوده اند، پیروی شیعه از فقه و مذهب اهل بیت با نام جعفری نامی شناخته شده و معتبر، نزد پیروان مذاهب اربعه بوده است.
4- علاوه بر این که، عنوان (مذهب جعفری)، شیعیان پیرو مکتب فقهی اهل بیت را از شیعه زیدیه که از فقه اهل بیت پیروی نمی کنند جدا می سازد
پی نوشت ها:
1. هیتمی، احمد بن حجر، الصوارعق المحرقه، ص (ھ)، مصر، مکتبه القاهره، بی‌تا.
2. بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، ج ۲، ص۲۹۱، بیروت، دارصعب، بی تا.
3.. ربانی گلپایگانی، علی، فرق و مذاهب کلامی، ص ۱۶۸، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی.
4.نک مناقب: 4/305-233، کشف الغمه: 2/430-367.
5. بنگرید: توحید مفضل از امامام صادق(ع)
6. اسد حیدر، امام صادق(ع) و مذاهب چهارگانه، مترجم حسن یوسفی اشکوری، ناشر: شرکت سهامی انتشار، چاپ اول، ۱۳۶۹، ج اول، ص۲۷۹ و ۲۸۰.
7. همان، ج اول، ص ۵۹.
8. همان، ج اول، ص ۸۲.
9. ر.ک: اسد حیدر، همان، ج اول، ص ۲۹۹ و ۳۰۰.
10.رسول جعفریان، حیات فکری وسیاسی امامان شیعه، قم ، انتشارات انصاریان، 1384ش ، چاپ هشتم، ص 345.
11.شهیدی، زندگانی امام صادق جعفر بن محمد(ع)، ۱۳۸۴ش، ص۶۱.
12.هیتمی، الصواعق المحرقة، ۱۳۸۵ق، ص۲۰۱.
13.هیتمی، الصواعق المحرقة، ۱۳۸۵ق، ص۲۰۱.
14.پاکتچی، «جعفر صادق(ع)، امام»، ص۲۱۱.
15.ابن قتیبه، المعارف، ص۲۱۵ و حمیری، قرب الاسناد، ص۳۵۷، به نقل از: پاکتچی، «جعفر صادق(ع)، امام»، ص۲۱۱.
16. مهدی پیشوایی، سیره پیشوایان، قم، موسسه امام صادق (ع)،1379ش ،چاب یازدهم، ص3592. جعفر شهیدى، زندگانى امام صادق، ص61؛
17 . بینه، ۷.
1819 . حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۱۸، بیروت، دارالکتب العلمیه، چ۱، ۱۴۱۱ق.
20 . امام احمدبن حنبل، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بی‌تا، ج۵، ص۹۰، ۹۳، ۹۸ و ۱۰۰؛ مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر، بی تا، ج۶، ص۳ و ۴؛ سجستانی، سلیمان بن اشعث، سنن ابی داود، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۰ ق، ج۲، ص۳۰۹.
منابع:
https://www.hawzahnews.com/news/905514
https://bayadbedanim.tebyan.net/post/77
http://shabestan.ir/detail/News/1063431
https://www.bloghnews.com/news/3448
https://sahebkhabar.ir/news/54267590
http://aminsearch.com/doc/21689005
https://www.pana.ir/news/1090936
https://pasokhgoo.ir/node/76742
https://aghigh.ir/fa/news/35515
https://fa.wikishia.net/view
