وابستگی کودک به گوشی موبایل یکی از مشکلات خانواده های امروزی است. با توجه به پیشرفت فناوری های ارتباطی و اینترنت اعتیاد به گوشی باعث آسیب به روح و جسم کودک می شود. استفاده ی بیش از اندازه از گوشی همراه و خارج از حد استاندارد می تواند دلایل متعددی داشته باشد.

تعریف وابستگی به گوشی چیست؟ چه زمانی می‌توانیم بگوییم فرزندمان به گوشی وابسته شده است؟

وقتی کودکی به موبایل هوشمند یا تبلت وابسته می‌شود، ممکن است دائم خواهان استفاده از آن باشد و اگر این خواسته‌اش برآورده نشود، ممکن است عصبانی یا ناراحت شود. گاهی اوقات کودکان چنان به استفاده از این وسایل و ابزارها وابسته می‌شوند که نمی‌دانند بدون آنها چه باید بکنند و چگونه خود را سرگرم کنند.

البته گاهی هم تمایز‌ قائل‌شدن میان استفاده سالم و معمولی و استفاده بیش‌ازحد و مشکل‌ساز برای والدین دشوار می‌شود. برای کمک به حل موضوع و پی‌بردن به اینکه فرزندتان به موبایل هوشمند یا تبلت وابسته شده است یا خیر، می‌توانید سؤال‌های زیر را از خود بپرسید:
• آیا فرزند من در صورت دسترسی‌نداشتن به وسایل الکترونیکی، عصبانی، تحریک‌پذیر، مضطرب یا حتی خشن می‌شود؟
• آیا فرزندم برای آنکه از موبایل هوشمند یا تبلت استفاده کند، از شرکت در رویدادهای اجتماعی یا فعالیت‌های فوق‌برنامه خودداری می‌کند؟
• آیا مراقبت/بهداشت شخصی، دوستی‌ها، روابط خانوادگی یا کار و تکالیف مدرسه نوجوان من به‌خاطر استفاده از تلفن هوشمند تحت‌تأثیر قرار گرفته‌اند؟
• آیا استفاده از گوشی هوشمند، روال عادی خواب نوجوان من را مختل کرده است؟
• آیا استفاده از گوشی هوشمند سبب ایجاد تغییراتی عمده در عادات غذایی نوجوان من شده است؟ (تغییراتی که دلیل دیگری نداشته باشند.)

علل وابستگی کودک به گوشی

تعلق بیمارگونه به یک فرد، وسیله ی خاص، موضوع یا هرچیزی که ترک آن سخت باشد، وابستگی است. علل اعتیاد به گوشی همراه در میان خردسالان ارتباط زیادی به عملکرد بزرگتر ها در این زمینه دارد که از جمله ی این دلایل عبارتند از:

شخصی سازی:

در خانواده هایی که برای کودکان تبلت یا گوشی همراه جداگانه خریداری می شود، امکان وابستگی آنها به این وسایل بیشتر است. والدین معمولا با هدف سرگرم کردن کودکان و به این دلیل که می خواهند محبت خود را به کودک خردسال خود نشان دهند، با تهیه کردن گوشی و گذاشتن آن در اختیار کودک، او را به سمت استفاده کودک از موبایل در دراز مدت سوق می دهند.

عدم مدیریت استفاده از گوشی:

مشکل دوم زمانی به وجود می آید که والدین از کودک خود غافل هستند و اجازه می دهند فرزندشان به هر میزان که دوست دارد، وقت خود را با گوشی همراه بگذراند. درواقع آنها با این کار خود فرزندشان را منفعل بار می آوردند و خبر ندارند که این وسیله ی الکترونیکی چه ضررهایی را برای کودکشان به همراه دارد. پیشنهاد می شود مقاله اشتباهات تربیتی والدین را مطالعه کنید.

تقلید از والدین:

بسیاری از والدین خودشان نیز نسبت به مضرات استفاده زیاد از گوشی بی اطلاع هستند و یا اهمیتی به این موضوع نمی دهند و اغلب زمان بیکاری خود را به گشت و گزار در صفحات و شبکه های مجازی می گذرانند. بدون توجه به این که رفتار آنها توسط فرزندشان کپی می شود و کودک آنها نیز از طریق یادگیری و تقلید دقیقا همین کار را انجام می دهد. استفاده ی مکرر از این وسیله باعث شکل گیری عادت غلط و وابستگی به آن می شود که باید در انتظار آفات این وابستگی بود.

اشتغال والدین علت وابستگی کودک به گوشی:

از دیگر دلایل وابستگی خردسالان به گوشی، اشتغال مادران و گرفتاری والدین است که به آن ها اجازه نمی دهد با فرزندان خود وقت بگذرانند. بنابراین کودکان در اثر تنهایی سر از گوشی های موبایل در می آورند و تا آنجا پیش می روند که بدون این وسیله زندگی برایشان سخت می شود.

نشانه‌های اعتیاد به گوشی در کودکان

کودک فقط با موبایل می‌‌خوابد.
هنگام غذا خوردن گوشی در اختیار کودک باید باشد.
کودک معتاد به موبایل در صورتی که گوشی را از او بگیرید، دچار اضطراب و استرس می‌شود و واکنش شدید نشان می‌دهد.
کودک در هر شرایطی موبایل را با خود نگه می‌دارد. مثلا وقتی به پارک می‌رود یا وقتی به رختخواب می‌رود.
شارژ موبایل به سرعت تمام می‌شود.
کودک بلافاصله بعد از بیدار شدن به سراغ گوشی می‌رود.
کودک مدت زمان زیادی از شبانه روز با موبایل بازی می‌کند و سرگرم است.
حتی تلویزیون هم نمی‌تواند جایگزین موبایل برای کودک شود.

اگر فرزندمان به گوشی وابسته شد، چه راه‌هایی برای کاهش وابستگی فرزند به گوشی وجود دارد؟

راهکارهایی که در ادامه معرفی می‌شوند، برای کاهش وابستگی فرزند به گوشی مؤثر خواهند بود:

آموزش:

آشکارا درباره مزایا و مشکلات احتمالی استفاده مداوم از وسایل الکترونیکی با فرزندان صحبت کنید. سخنرانی یک‌طرفه به‌ندرت نتایج مثبتی به همراه خواهد داشت، اما اگر از فرزندتان بخواهید که مثلا درباره مزایا و معایب این کار نظرش را بگوید، این رویکرد می‌تواند باعث ایجاد گفت‌وگوهای پرجنب‌وجوش و احتمالا نتیجه‌بخش شود.

سؤال‌پرسیدن از فرزندان هم راهکار خوب دیگری برای آغاز چنین گفت‌وگوهایی است. سؤال‌هایی نظیر:
بیش‌ازحد نگاه‌کردن به نمایشگر وسایل الکترونیکی چه تأثیری روی وضع جسمی، عاطفی، تحصیلی و اجتماعی ما می‌گذارد؟
با استفاده مسئولانه از گوشی‌های هوشمند خود به چه چیزهایی می‌توانیم دست یابیم؟

برنامه‌ریزی:

با اعضای خانواده درباره تعیین محدودیت‌ها و مرزهای سالم صحبت کنید و نیز درباره اینکه چگونه و با چه راهکارهایی می‌توان به این محدودیت‌ها و مقررات پایبند ماند و در استفاده از وسایل الکترونیکی هوشمند به تعادل و کنترل مدنظر دست یافت. (راهکارهایی مثل منع استفاده از وسایل الکترونیکی هنگام صرف شام)
یادتان باشد که کودکان و نوجوانان تنها افراد مستعد استفاده بیش‌ازحد از این وسایل در خانه و خانواده نیستند.

عدم تهیه گوشی مجزا برای کودک:

یک راه مناسب و پیشگیرانه برای جلوگیری از وابستگی کودک، این است که برای او گوشی اختصاصی نخرید. بلکه در تایم های خاصی اجازه دهید، با گوشی شما بازی کند و به شما پس بدهد. به این شکل بهتر می توانید، زمان های بازی او را کنترل کنید.

به وسیله ی یک برنامه ریزی مناسب، اوقات کودک را پر کنید و به زندگی او نظم دهید تا بداند در ساعات مشخص از روز چه کارهایی انجام دهد. در این صورت در اثر استیصال و از سر بلاتکلیفی گوشی به دست نمی گیرد. بلکه طبق برنامه کارهایی که برایش تعیین شده انجام می دهد و فقط در تایمی که شما تعیین کرده اید، می تواند با گوشی بازی کند.

وضع قانون برای کاهش وابستگی کودک به گوشی موبایل:

برای استفاده از گوشی توسط کودکان خود، قانون وضع کنید و آن قانون را به روشنی برای فرزندتان شرح دهید تا کاملا بداند انتظار شما از او چیست. موضع کودک را برای استفاده از گوشی به صورت روشن بیان کنید و در ساعات خاصی اجازه استفاده از تلفن را به او بدهید نه بیشتر.

مسلم است که در ابتدا با یک قشقرق از طرف او روبرو خواهید شد و ممکن است با رفتارهای پرخاشگرانه او روبرو بشوید؛ اما از موضع خود پایین نیایید و صبوری کنید تا اوضاع تحت کنترل دربیاید. برای قانون شکنی فرزند خود پیامدهایی را درنظر بگیرید و این مورد را به او گوشزد کنیدتا بداند در صورت تخطی چه پیامدی در انتظار اوست.

استفاده از تایمر:

برای پیگیری زمان استفاده از گوشی، برای کودک خود تایمر بگذارید و به او بگویید تا زمانی که تایمر فعال است، می تواند از گوشی استفاده کند. به این طریق از زیاده روی او جلوگیری می کنید.
اگر کودکتان به شکل افراطی به گوشی وابسته شده و دائما در حال بازی های ویدئویی و غیره است که جدا کردن یکباره ی او از گوشی سخت است. این کار را مرحله به مرحله پیش ببرید و کم کم تایم هایی که فرزند شما از بازی های استفاده می کند، کاهش دهید تا او نیز به این وضعیت جدید عادت کند.

داشتن رفتار مناسب به‌عنوان پدر و مادر و الگوی فرزندان:

اگر شما در جایگاه والدین مدام به تلفن همراه چسبیده باشید و از آن استفاده کنید، در واقع به فرزندانتان یاد می‌دهید که این رفتار مناسب است. خیلی مهم است که مراقب رفتار خود و تأثیری که روی طرز فکر فرزندان می‌گذارد نیز باشید.

مراجعه به متخصص در صورت ادامه‌دارشدن رفتار ناسالم فرزندان:

این آخرین راهکاری است که در صورت بی‌نتیجه‌ماندن تمام راهکارهای توصیه‌شده می‌توانید به آن متوصل شوید.برای اینکه متوجه شویم کدام روش درمانی مناسب‌تر است، باید دلیل ایجاد و شکل‌گیری یک رفتار را به‌طور دقیق شناسایی کنیم.

ارزیابی و مصاحبه تشخیصی کامل و دقیق حتما باید به عهده متخصص گذاشته شود، چون گاهی وابستگی به وسایل الکترونیکی دلیل اصلی مشکل نیست و دلیل اصلی وجود اختلال یا مشکلی است که خود را به‌صورت وابستگی به چنین وسایلی نشان می‌دهد. پس از تشخیص، می‌توان روند مناسب درمان را پی گرفت.

عوارض وابستگی کودک به گوشی

استفاده ی بیش از حد و بیمارگونه از گوشی موبایل برای کودکان عوراض خطرناکی دارد که برخی از آنها عبارتند از:
کاهش یادگیری مطالب
کاهش مهارت های اجتماعی ـ هیجانی
بی تحرکی و چاقی
دوری از واقعیات زندگی
مشکلات عصبی و بینایی در کودکان
کاهش اعتماد به نفس

در پایان

در نهایت، به عنوان والدین، مسئولیت دارید که به طور مداوم با کودک شما درباره استفاده مناسب از گوشی صحبت کنید و از او بپرسید که چه برنامه هایی را استفاده می کند و چه محتوایی را مشاهده می کند. همچنین، شما می توانید با دیدن فعالیت های کودک خود روی گوشی، به او کمک کنید تا به طور موثری از آن استفاده کند و به گوشی وابسته نشود. با پیروی از این روش ها، می توانید به کودک خود کمک کنید تا از گوشی به طور مناسب استفاده کند و به جای اینکه وابسته به آن شود، از آن به عنوان یک ابزار مفید برای یادگیری و سرگرمی استفاده کند.