نگاهي به سيستان و بلوچستان، استان اسطوره و فرهنگ
سيستان وبلوچستان با دارا بودن آب وهوايي گرم وخشک و نيز بهره بردن از طبيعت بکر، آثار و ابنيه تاريخي منحصر به فرد، درياي نيلگون چابهارو دهها شاخص ديگر در آستانه تعطيلات چشم به راه مسافران علاقمند به تاريخ، تمدن وفرهنگ است.اين استان در مجاورت استانهاي کرمان، خراسان جنوبي و نيز همسايگي با کشورهاي افغانستان و پاکستان قرار داشته و از دريا نيز به کشورهاي عربي متصل مي شود. البته نبايد ازحق گذشت که بزرگنمايي برخي معضلات باعث شده تا قابليت هاي اين استان آن طور که بايد معرفي نشود. با گذر در مناطق مختلف سيستان و بلوچستان از شمال تا جنوب، مردماني خونگرم را خواهيم ديد که با گويش هاي مختلف سيستاني و بلوچ وبا چهره هايي خندان درکنار يکديگر زندگي مي کنند. مردمان سيستان وبلوچستان که به ساکنان سرزمين آفتاب لقب گرفته اند در ميهمان نوازي وانس و محبت چنان شهره خاص وعام هستند که گويي سالهاي متمادي در کنار همديگر بوده اند.
شمال سيستان و بلوچستان شهرهاي زهک، هيرمند و زابل را در خود جاي داده و مردمش مرزداران غيوري هستند که با گويش سيستاني صحبت مي کنند. اين منطقه درمجموع بيش از 450 هزار نفر جمعيت را در خود جاي داده است. وجود درياچه 4000 کيلومترمربعي هامون، چاه نيمه ها، مجتمع تفريحي - تحقيقي دانشگاه زابل در حاشيه چاه نيمه ها ، آثار تاريخي و منحصر به فرد از جمله شهر سوخته متعلق به 5000 سال قبل، دهانه غلامان تنها شهر هخامنشي ايران، کوه خواجه تنها بناي خشتي منحصر به فرد ودهها اثر تاريخي و طبيعي در کنار قابليت هاي مرزي، اين منطقه را به عنوان يکي از نقاط بکر جنوب شرق کشور تبديل کرده است. هر چند طي سالهاي اخير خشکسالي در منطقه سيستان حکمفرما شده اما با اجراي طرح هاي مختلف کشاورزي و آبخيز داري، سرسبزي و طراوت خاصي را در بخشهايي ازاين سامان خواهيم ديد. البته رودخانه هيرمند که از افغانستان به سمت مرز ايران جريان دارد هر از چند گاهي به طرف مرز ايران در منطقه سيستان جريان مي يابدوخوشحالي و شادماني مردم اين سامان را به همراه دارد.
جنوب سيستان وبلوچستان نيز شهرستانها و شهرهايي از جمله خاش، ايرانشهر، سراوان، کنارک، چابهار، نيکشهر، سرباز، راسک، بمپور، زابلي و سيب وسوران را در خودجاي داده است. جاي جاي بلوچستان نيز همچون سيستان جاذبه هاي طبيعي منحصر به فردي داردکه نظر هر بيننده و رهگذري را به سوي خود جلب مي کند .اين استان بيش از 1200 کيلومتر مرز خشکي با دو کشورافغانستان وپاکستان دارد که از اين لحاظ منطقه اي استراتژيک براي ايران زمين محسوب مي شود.
سيستان و بلوچستان طي سالهاي اخير در ابعاد مختلف تحولات چشمگيري را شاهد بوده که باعث رونق و آباداني اين سامان شده وبه لحاظ دارا بودن شرايط اقليمي ونيز اراضي حاصلخيز و وجود انواع ميوه هاي گرم ونيمه گرمسيري به هندوستان کوچک مشهور شده است. بلوچستان منطقه وسيعي است که حد شمالي آن کوير لوت وحد جنوبي آن نيز درياي عمان را شامل مي شود. بلوچ ها يکي از اقوام اصيل وشناخته شده ايراني هستند، که به زبان بلوچي که از نزديکترين خويشاوندان زبان فارسي است. سخن مي گويند. بلوچستان داراي طبيعت کوهستاني بوده واطراف آن کوههاي متعددي فرا گرفته است که از بلندي هاي استان، کوه آتشفشان نيمه فعال تفتان در خاش با ارتفاع 4000 متر خود نمايي مي کند.مناطق جنوبي سيستان و بلوچستان با توجه به مجاورت با درياي عمان و بهره گيري از بادهاي موسمي مونسو، اقليم متفاوتي دارند.
جلوه هاي زيبا و ديدني جنوب استان همچون شمال، تنوع دل انگيزي به همراه داشته وهر بيننده و شنونده اي را به سوي خود جلب مي کنند. «قلعه ناصريه» مربوط به دوره قاجاريه در ايرانشهر، «سفال کلپورگان» درسراوان، سواحل زيباي عمان در چابهار و «قلعه چهل دختران» در نيکشهر و صدها اثر تاريخي وطبيعي ديگر برغناي استان افزوده است. سواحل زيباي درياي عمان و درکنار منطقه آزاد اقتصادي وتجاري چاه بهار، اين شهرستان را به جزيره اي زيبا وديدني براي گردشگران داخلي وخارجي تبديل کرده است. وجود فرقه ها ومذاهب مختلف وهمزيستي مسالمت آميز آنان در کنار يکديگر، آداب و سنن مختلف، طبيعت بکر، تاريخ کهن وهنرهاي دستي خود سندي از تنوع و زيبايي استان است. البته نبايد از آيين ويژه مردم سيستان در جشن ها غافل بود. رقص شمشير سيستان به عنوان يکي از آيينهاي سنتي دراستان داراي شهرتي جهاني بوده وحتي گروه ويژه اين رقص براي اجرا به چند کشور خارجي دعوت و اعزام شده اند. ساز ودهل سيستان نيز که با چوب بازي همراه است ودونل نوازي بلوچي درايام مختلف از جمله اعياد وآيينهاي عروسي اجرا مي شود.
صنايع و هنرهاي دستي سيستاني ها ومردم بلوچ ازجمله هنر سوزن دوزي زنان بلوچ که سابقه اي بس ديرينه دارد در نوع خود بي نظير است. به طوري که آثار خلق شده از خلاقيت آنان به کشورهاي همجوار نيز صادر مي شود. فعاليتهاي تحقيقي و پژوهشي دانشگاه زابل طي سالهاي گذشته باعث شده تا بزرگترين مجتمع تفريحي، تحقيقي جنوبي شرق کشور با عنوان مجتمع «بقيه الله اعظم» درمحل چاه نيمه هاي سيستان ايجاد شود. اين مجتمع پنج هزار هکتاري بخشهاي مختلفي از جمله موزه تاريخ طبيعي، مرزعه پرورش شتر مرغ، باغ وحش با گونه هاي کم نظير، باغ گياهان دارويي و زينتي و نخلستان را در خود جاي داده که هر ساله صدها مسافر وعلاقمند از آن ديدن مي کنند. استان سيستان وبلوچستان همچنين در بخش محيط زيست نيز مسحور کننده گردشگران داخلي وخارجي بوده است. که کمتر از آن ياد مي شود. رودخانه سرباز در جنوب سيستان و بلوچستان در کنار تالاب هامون در نوع خود منحصر به فرد است. اثر طبيعي وملي پير گل خاش،منطقه تفرجگاهي سردريا، جنگلهاي حرا، سنجاب راه راه بلوچي، تماسح پوزه کوتاه ايراني، خرس سياه آسيايي، اثر طبيعي و ملي تفتان، هوبره، مجتمع بزرگ فرهنگي و پژوهشي چاه نيمه، غار لاديز، منطقه حفاظت شده جنگلي بيرک و جاذبه هاي طبيعي سواحل درياي عمان از جمله دهها منطقه سياحتي وجاذبه تاريخي و طبيعي و گونه هاي نادري است که سيستان وبلوچستان را به نگيني درخشان درکشور تبديل کرده است.تمساح پوزه کوتاه ايراني، جانور خاص اين منطقه است که زيستگاه اصلي آن درمنطقه باهو کلات، رودخانه سرباز و کاجو بوده و مردم محلي به آن گاندو نيز مي گويند واين حيوان بسيار خجالتي و ترسو است و به سختي مي توان آن را مشاهده کرد.وتمساح پوزه کوتاه شبها به شکار مي رود وغذاي عمده اين حيوان را ماهي ها و نيز پرندگان و پستانداران اطراف رودخانه تشکيل مي دهند.از گاندو و آن جاذبه هاي خيره کننده اش که بگذريم خرس سياه آسيايي نيز همگان را خيره مي کند. خرس سياه از دو گونه خانواده خرس ها است که درايران زندگي مي کنند. پراکنش خرس سياه درايران محدود به مناطق جنوب شرق شامل استانهاي کرمان، سيستان و بلوچستان و هرمزگان است .زيستگاه اصلي اين گونه با ارزش و کمياب نواحي کوهستاني وجنگلي است. طبق طبقه بنديهاي انجام شده اين گونه جاندار در ايران درحال انقراض بوده وامکان محو شدن ونابودي آن مي رود.
دربخش تنوع گياهي نيز اين استان درميان ديگر استانها در جايگاه مطلوبي قرار دارد. جنگل هاي حرا يا همان درختزارهاي دريايي را در نوار باريکي از پناهگاههاي ساحلي که در مصب رودخانه ها مي رويند مي توان ديد. اين جنگلهاي غرق در آب با موفقيت ويژه خود به جنگلهاي جذر و مدي يا جنگلهاي باتلاقي نيز موسوم هستندو نام عمومي ديگر آن جنگلهاي مانگرو است.
ازمهمترين جلوه ها و جاذبه هاي طبيعي سيستان و بلوچستان مي توان به قله تفتان اشاره کرد. کوه آتشفشان تفتان با بيش از چهار هزار متر ارتفاع واقع در جنوب شرقي ايران و در فاصله 50 کيلومتر شمال شرقي شهرستان خاش قرار گرفته است وجود چشمه هاي آب معدني و آب گرم متعدد دراطراف آن ويژگي هاي خاصي را به اين منطقه بخشيده است.چشمه معدني جم چين درشمال غربي کوه تفتان، چشمه آب معدني آمني درغرب تفتان ودر منتهي اليه رودخانه بيدستور، چشمه آب معدني بر آب در غرب تفتان ودر شمال روستاي تمندان و چشمه آب گرم برآيک در شمال قله با ارتفاع چهار هزار و 50 متر سبب شده تا خاش و نواحي اطراف آن يکي از خوش آب و هوا ترين نقاط استان به شمار مي آيد. همچنين بارندگي بيشترنسبت به ساير نقاط ونيز پوشش گياهي غني در اطراف آن به دليل ارتفاع زياد از ديگر امتيازاتي است که منطقه خاش از آن سود مي جويد . مجموع اين ويژگيها باعث شده تا تفتان به يکي از مهمترين جاذبه هاي طبيعي استان تبديل شود و هر ساله علاقه مندان زيادي را از اطراف به خود جلب کند که در اين ميان سهم کوهنوردان زياد است. واينک ديار آفتار در تمامي فصول سال چشم براه حضور سبز هموطنان از ديگر مناطق ايران اسلامي است.
منبع:نشريه اطلاعات هفتگي ،شماره 3429
/ن
شمال سيستان و بلوچستان شهرهاي زهک، هيرمند و زابل را در خود جاي داده و مردمش مرزداران غيوري هستند که با گويش سيستاني صحبت مي کنند. اين منطقه درمجموع بيش از 450 هزار نفر جمعيت را در خود جاي داده است. وجود درياچه 4000 کيلومترمربعي هامون، چاه نيمه ها، مجتمع تفريحي - تحقيقي دانشگاه زابل در حاشيه چاه نيمه ها ، آثار تاريخي و منحصر به فرد از جمله شهر سوخته متعلق به 5000 سال قبل، دهانه غلامان تنها شهر هخامنشي ايران، کوه خواجه تنها بناي خشتي منحصر به فرد ودهها اثر تاريخي و طبيعي در کنار قابليت هاي مرزي، اين منطقه را به عنوان يکي از نقاط بکر جنوب شرق کشور تبديل کرده است. هر چند طي سالهاي اخير خشکسالي در منطقه سيستان حکمفرما شده اما با اجراي طرح هاي مختلف کشاورزي و آبخيز داري، سرسبزي و طراوت خاصي را در بخشهايي ازاين سامان خواهيم ديد. البته رودخانه هيرمند که از افغانستان به سمت مرز ايران جريان دارد هر از چند گاهي به طرف مرز ايران در منطقه سيستان جريان مي يابدوخوشحالي و شادماني مردم اين سامان را به همراه دارد.
جنوب سيستان وبلوچستان نيز شهرستانها و شهرهايي از جمله خاش، ايرانشهر، سراوان، کنارک، چابهار، نيکشهر، سرباز، راسک، بمپور، زابلي و سيب وسوران را در خودجاي داده است. جاي جاي بلوچستان نيز همچون سيستان جاذبه هاي طبيعي منحصر به فردي داردکه نظر هر بيننده و رهگذري را به سوي خود جلب مي کند .اين استان بيش از 1200 کيلومتر مرز خشکي با دو کشورافغانستان وپاکستان دارد که از اين لحاظ منطقه اي استراتژيک براي ايران زمين محسوب مي شود.
سيستان و بلوچستان طي سالهاي اخير در ابعاد مختلف تحولات چشمگيري را شاهد بوده که باعث رونق و آباداني اين سامان شده وبه لحاظ دارا بودن شرايط اقليمي ونيز اراضي حاصلخيز و وجود انواع ميوه هاي گرم ونيمه گرمسيري به هندوستان کوچک مشهور شده است. بلوچستان منطقه وسيعي است که حد شمالي آن کوير لوت وحد جنوبي آن نيز درياي عمان را شامل مي شود. بلوچ ها يکي از اقوام اصيل وشناخته شده ايراني هستند، که به زبان بلوچي که از نزديکترين خويشاوندان زبان فارسي است. سخن مي گويند. بلوچستان داراي طبيعت کوهستاني بوده واطراف آن کوههاي متعددي فرا گرفته است که از بلندي هاي استان، کوه آتشفشان نيمه فعال تفتان در خاش با ارتفاع 4000 متر خود نمايي مي کند.مناطق جنوبي سيستان و بلوچستان با توجه به مجاورت با درياي عمان و بهره گيري از بادهاي موسمي مونسو، اقليم متفاوتي دارند.
جلوه هاي زيبا و ديدني جنوب استان همچون شمال، تنوع دل انگيزي به همراه داشته وهر بيننده و شنونده اي را به سوي خود جلب مي کنند. «قلعه ناصريه» مربوط به دوره قاجاريه در ايرانشهر، «سفال کلپورگان» درسراوان، سواحل زيباي عمان در چابهار و «قلعه چهل دختران» در نيکشهر و صدها اثر تاريخي وطبيعي ديگر برغناي استان افزوده است. سواحل زيباي درياي عمان و درکنار منطقه آزاد اقتصادي وتجاري چاه بهار، اين شهرستان را به جزيره اي زيبا وديدني براي گردشگران داخلي وخارجي تبديل کرده است. وجود فرقه ها ومذاهب مختلف وهمزيستي مسالمت آميز آنان در کنار يکديگر، آداب و سنن مختلف، طبيعت بکر، تاريخ کهن وهنرهاي دستي خود سندي از تنوع و زيبايي استان است. البته نبايد از آيين ويژه مردم سيستان در جشن ها غافل بود. رقص شمشير سيستان به عنوان يکي از آيينهاي سنتي دراستان داراي شهرتي جهاني بوده وحتي گروه ويژه اين رقص براي اجرا به چند کشور خارجي دعوت و اعزام شده اند. ساز ودهل سيستان نيز که با چوب بازي همراه است ودونل نوازي بلوچي درايام مختلف از جمله اعياد وآيينهاي عروسي اجرا مي شود.
صنايع و هنرهاي دستي سيستاني ها ومردم بلوچ ازجمله هنر سوزن دوزي زنان بلوچ که سابقه اي بس ديرينه دارد در نوع خود بي نظير است. به طوري که آثار خلق شده از خلاقيت آنان به کشورهاي همجوار نيز صادر مي شود. فعاليتهاي تحقيقي و پژوهشي دانشگاه زابل طي سالهاي گذشته باعث شده تا بزرگترين مجتمع تفريحي، تحقيقي جنوبي شرق کشور با عنوان مجتمع «بقيه الله اعظم» درمحل چاه نيمه هاي سيستان ايجاد شود. اين مجتمع پنج هزار هکتاري بخشهاي مختلفي از جمله موزه تاريخ طبيعي، مرزعه پرورش شتر مرغ، باغ وحش با گونه هاي کم نظير، باغ گياهان دارويي و زينتي و نخلستان را در خود جاي داده که هر ساله صدها مسافر وعلاقمند از آن ديدن مي کنند. استان سيستان وبلوچستان همچنين در بخش محيط زيست نيز مسحور کننده گردشگران داخلي وخارجي بوده است. که کمتر از آن ياد مي شود. رودخانه سرباز در جنوب سيستان و بلوچستان در کنار تالاب هامون در نوع خود منحصر به فرد است. اثر طبيعي وملي پير گل خاش،منطقه تفرجگاهي سردريا، جنگلهاي حرا، سنجاب راه راه بلوچي، تماسح پوزه کوتاه ايراني، خرس سياه آسيايي، اثر طبيعي و ملي تفتان، هوبره، مجتمع بزرگ فرهنگي و پژوهشي چاه نيمه، غار لاديز، منطقه حفاظت شده جنگلي بيرک و جاذبه هاي طبيعي سواحل درياي عمان از جمله دهها منطقه سياحتي وجاذبه تاريخي و طبيعي و گونه هاي نادري است که سيستان وبلوچستان را به نگيني درخشان درکشور تبديل کرده است.تمساح پوزه کوتاه ايراني، جانور خاص اين منطقه است که زيستگاه اصلي آن درمنطقه باهو کلات، رودخانه سرباز و کاجو بوده و مردم محلي به آن گاندو نيز مي گويند واين حيوان بسيار خجالتي و ترسو است و به سختي مي توان آن را مشاهده کرد.وتمساح پوزه کوتاه شبها به شکار مي رود وغذاي عمده اين حيوان را ماهي ها و نيز پرندگان و پستانداران اطراف رودخانه تشکيل مي دهند.از گاندو و آن جاذبه هاي خيره کننده اش که بگذريم خرس سياه آسيايي نيز همگان را خيره مي کند. خرس سياه از دو گونه خانواده خرس ها است که درايران زندگي مي کنند. پراکنش خرس سياه درايران محدود به مناطق جنوب شرق شامل استانهاي کرمان، سيستان و بلوچستان و هرمزگان است .زيستگاه اصلي اين گونه با ارزش و کمياب نواحي کوهستاني وجنگلي است. طبق طبقه بنديهاي انجام شده اين گونه جاندار در ايران درحال انقراض بوده وامکان محو شدن ونابودي آن مي رود.
دربخش تنوع گياهي نيز اين استان درميان ديگر استانها در جايگاه مطلوبي قرار دارد. جنگل هاي حرا يا همان درختزارهاي دريايي را در نوار باريکي از پناهگاههاي ساحلي که در مصب رودخانه ها مي رويند مي توان ديد. اين جنگلهاي غرق در آب با موفقيت ويژه خود به جنگلهاي جذر و مدي يا جنگلهاي باتلاقي نيز موسوم هستندو نام عمومي ديگر آن جنگلهاي مانگرو است.
ازمهمترين جلوه ها و جاذبه هاي طبيعي سيستان و بلوچستان مي توان به قله تفتان اشاره کرد. کوه آتشفشان تفتان با بيش از چهار هزار متر ارتفاع واقع در جنوب شرقي ايران و در فاصله 50 کيلومتر شمال شرقي شهرستان خاش قرار گرفته است وجود چشمه هاي آب معدني و آب گرم متعدد دراطراف آن ويژگي هاي خاصي را به اين منطقه بخشيده است.چشمه معدني جم چين درشمال غربي کوه تفتان، چشمه آب معدني آمني درغرب تفتان ودر منتهي اليه رودخانه بيدستور، چشمه آب معدني بر آب در غرب تفتان ودر شمال روستاي تمندان و چشمه آب گرم برآيک در شمال قله با ارتفاع چهار هزار و 50 متر سبب شده تا خاش و نواحي اطراف آن يکي از خوش آب و هوا ترين نقاط استان به شمار مي آيد. همچنين بارندگي بيشترنسبت به ساير نقاط ونيز پوشش گياهي غني در اطراف آن به دليل ارتفاع زياد از ديگر امتيازاتي است که منطقه خاش از آن سود مي جويد . مجموع اين ويژگيها باعث شده تا تفتان به يکي از مهمترين جاذبه هاي طبيعي استان تبديل شود و هر ساله علاقه مندان زيادي را از اطراف به خود جلب کند که در اين ميان سهم کوهنوردان زياد است. واينک ديار آفتار در تمامي فصول سال چشم براه حضور سبز هموطنان از ديگر مناطق ايران اسلامي است.
منبع:نشريه اطلاعات هفتگي ،شماره 3429
/ن
