مشخصات

کشور	ایران
استان	خراسان شمالی
شهرستان	گرمه
بخش	مرکزی
جمعیت	۲۵۵۰۰ نفر
مساحت	۲۴۰۷ کیلومتر مربع
زبان گفتار	کردی، تاتی و ترکی
مذهب	شیعه
ارتفاع از سطح دریا	۲۱۱۸ متر
شرایط آب و هوا	گرم و خشک نیمه بیابانی
پیش شماره تلفن	۳۲۵۰
شناسه ملی خودرو	ایران ۲۶ ق
ره آورد	کلاه کرکی (کلاه گوشی)، گلیم، چوخه، چادرشب، حلوا جوزی، سمنو، تسمک و ...

شهرستان گرمه در جنوب غربی استان خراسان شمالی واقع است که از شمال به شهرستان مانه و سملقان، از جنوب و شرق به شهرستان جاجرم، از طرف جنوب و غرب به سمنان و از شمال غرب با استان گلستان هم‌مرز می‌باشد. گرمه دارای ۲۴۰۷ کیلومتر مربع وسعت است؛ و مرکز آن شهرگرمه تا مرکز استان ۱۶۵ کیلومتر فاصله دارد. شهرستان گرمه دارای اقلیم سرد و خشک و نیمه بیابانی و در قسمت‌های شمال و شمال غرب، معتدل کوهستانی و در قسمت‌های جنوبی دارای آب و هوای گرم و خشک نیمه بیابانی می‌باشد. شهرستان گرمه در حال حاضر دارای ۱ بخش مرکزی و ۷ دهستان است و برابر آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۹۵) دارای ۲۵۵۰۰ نفر جمعیت می‌باشد. از لحاظ نژادی و قومی و قبیله‌ای از اقوام کرد، ترک و تات تشکیل شده‌است، در حال حاضر تمامی اقوام از کرد، ترک و تات با برادری و صلح و صفا در کنار یکدیگر زندگی کرده و بطورکلی از لحاظ اجتماعی دارای جوامع پویا، هماهنگ و زنده، هستند. در شهرستان گرمه بطورکلی سه زبان کردی، تاتی و ترکی رایج است. همچنین تمامی مردم شهرستان گرمه مسلمان و شیعه مذهب می‌باشند. مهم‌ترین صنایع دستی شهرستان کلاه کرکی (کلاه گوشی)، گلیم، چوخه و چادرشب می‌باشد کلاه گوشی گرمه ای است. از محصولات کشاورزی این شهر میتوان به انار، انگور، بادزند پیاز، تخمه آفتابگردان دشت الو بخارا سیب و گلابی دشت اشاره کرد. شهرستان گرمه به لطف موقعیت راهبردی خود بر سر راه‌های کاروان رو هماره مورد توجه قرار داشته و از دوران پیش از تاریخ تا ادوار متاخر اسلامی به‌طور پیوسته نقش بارزی را در تکامل فرهنگی خطه خراسان ایفا کرده‌است.

این شهرستان شامل بخش‌های زیر می‌ باشد:

بخش ها:

مرکزی

شهرها:

ایور، درق

دهستان:

دهستان گلستان و دهستان بالادشت

روستاها:

ارمودلو، چاه منیرآباد، چهارچوبه، سنجت‌ آباد، گل من دره، قزل‌ حصار بالا، مفتاح‌ آباد،مشمی، کرکی، قزلق و ....

جای‌ های دیدنی شهرستان گرمه

روستای هدف گردشگری دشت

این روستا در ۸۰ کیلومتری شمال غرب گرمه، در مسیر جاده بجنورد- گرگان واقع شده است. آب و هوای این منطقه از نوع معتدل کوهستانی است و به دلیل نفوذ هوای مرطوب دریای مازندران مراتع سرسبز و در بخشهایی پوشش تنک جنگلی دارد. محیط مناسب دشت در دوره باستان نیز جمعیتهای بومی را به خود جذب کرده و امروزه آثار آن به شکل قلعه، سردابه، تپه و محوطههای باستانی نمود یافته است. روستای دشت یکی از روستای هدف گردشگری خراسان شمالی قلمداد میشود.

دشت لاله های واژگون خمبی

دشت لاله های واژگون خمبی یکی دیگر از جاذبه های گرمه است. عمر این گیاه بسیار کوتاه است. گل‌دهی آن از اوایل اردیبهشت آغاز می‌شود و در فصل بارش پایان می یابد. لاله واژگون از گیاهان علفی پیازدار و چندساله است که تا کنون 15 گونه آن در ایران شناسایی شده است. گونه زرد کم‌رنگ متمایل به لیمویی این گل‌ها موسوم به لاله زاگرسی بین 50 تا 80 سانتی متر ارتفاع دارد. وسعت دشت، سه هزار و 400 هکتار بوده و پوشش گیاهی زیبا و ارزشمند لاله های واژگون، اشک مریم زرد و نیز نزدیکی به دیگر جاذبه های قطب سیاحتی گرمه از این منطقه، تفرجگاه بسیار مناسبی ساخته است.

غارهای کفترک

غارهای کفترک، در منطقه ای به همین نام در 20 کیلومتری غرب شهر درق قرار دارند. بزرگترین این غارها در دامنه کوهی به نام قره میغ واقع شده است. دهانه این غار تنگ و باریک است بطوری که تنها یک نفر می تواند وارد آن شود. رسوبات آهکی در میلیون ها سال ستونها و قندیل های اعجاب انگیز ایجاد کرده است که انتهای آن دست نیافتنی به نظر می رسد. غارهای منطقه کفترک از جاذبه های دیدنی جهت حضور غارنوردان و گردشگران طبیعت در شهرستان گرمه است.

مسجد جامع ایور

مسجد جامع ایور یکی دیگر از آثار مذهبی – تاریخی شهرستان ایور است که بر اساس کتیبۀ داخل بنا در سال 1171 هجری ساخته شده است. مسجد با مصالح خشت و گل ساخته شده و سقف آن با گنبدهای کوچک ضربی پوشش یافته که پایۀ آنها بر روی هفت ستون و شش نیم ستون مدور بزرگ قرار گرفته است. در کتیبه سنگی بنا بانی مسجد رحیمبک و معمار آن قنبر علی آقا خراسانی ذکر شده است.

محوطه باستانی قلعه دهی

این محوطه بقایای یک قلعه خشتی و گلی با پلان مستطیلی به مساحت حدود نیم هکتار است. دروازه اصلی این قلعه در ضلع شرقی قرار داشته و حصار آن در بخش های مختلف برج و بارو داشته که اکنون در اثر فرسایش به تلی از خاک بدل شده است. بررسی های باستان شناختی و مطالعه سفالینه های پراکنده در محوطه نشان می دهد این قلعه طی قرون 8-6 هجری مسکونی بوده و زندگی در آن جریان داشته است.

رباط قره بیل

کاروانسرا یا رباط قره بیل یکی دیگر از کاروانسراهای تاریخی شهرستان گرمه است که به احتمال فراوان قدمت بنای اولیه آن به قرون 5-4 هجری میرسد و در متون تاریخی از آن به نام رباط املوتلو یاد شده است. بعدها در دورۀ تیموری و زمانی که شاهراه کهن گرگان – نیشابور برای دسترسی به مشهد احیا می شود، به دستور وزیر با تدبیر دربار تیموری، میر علیشیر نوایی، رباط هایی در طول این مسیر ساخته شده و یا رباط های قدیمی مرمت می شود. در این فرایند رباط قره بیل نیز توسعه یافته و با الحاق بخش هایی جدید احیا و مورد استفاده مسافران قرار میگیرد. این کاروانسرا با مصالح سنگ، ساروج، گچ و آجر بنا شده و پلان چهارگوش با دو حیاط بزرگ و کوچک دارد. در گرداگرد حیاط بزرگ غرفه های متعددی احداث شده که پوشش سقف آنها گنبدی است و زیر سقف با کاربندی های زیبای گچی تزئین شده است.

آرامگاه باغ مزار

آرامگاه باغ مزاریکی از آثار منحصر به فرد قرن هفتم هجری در شهرستان گرمه است که مشخص نیست چه شخصیتی در آن دفن شده است. این بنا با مصالح آجر و ملات گچ ساخته شده و در زمان آبادانی در مرکز باغی قرار داشته است. پلان بنا از نوع چهارطاقی گنبد دار است که از داخل مربع و از خارج هشت ضلعی است. چهار گوشۀ بنا با طاق نماهای تزئینی متشکل از دو بازوی بلند با تاج پیش آمده نما سازی شده که هر بازو یکی از پایه های طاق ایوان را شکل می دهد. شیوه آجر چینی خفته راسته در طاق نماها، فیلپوش ها و نما سازی گنبد در منطقه بی نظیر است. شاکلۀ کلی بنا حاکی از آن است که اینجا مدفن شخصیت بزرگ و تأثیرگذاری در منطقه بوده است که امید می رود در آینده با مطالعات تاریخی و باستان شناختی بازشناسی شود.

حوض انبار بینی دنباله

این حوض انبار با لاشه سنگ و ملات گل آهک ساخته شده و از دو بخش اصلی شامل دهلیز ورودی و مخزن آب تشکیل شده که با قوس نیم دایره و گنبد کلاخودی ساده پوشش یافته است. بنای حوض انبار که از جمله بناهای عام المنفعه ی دوره قاجار در منطقه به شمار می رود برای نگهداری آب باران در مسیر یک راه قدیمی ساخته شده و مدت ها آب مورد نیاز مسافران و چوپانان محلی را تأمین می کرده است. چندین نمونه از این حوض انبارها در مسیر راه وجود دارد که امروزه با ورود تجهیزات حمل و نقل پیشرفته به عرصه ی زندگی بشر و منسوخ شدن نظام ارتباطی کاروانی، کاربری اصلی خود را از دست داده اند.

رباط عشق

رباط یا کاروانسرای عشق یکی از چندین رباط تاریخی شهرستان گرمه است که در دورۀ تیموری بر سر شاهراه ارتباطی گرگان و نیشابور بنا شده است. شواهد موجود نشان می دهد که در دورۀ تیموری در این محل کاروانسرای قدیمی تری وجود داشته که قدمت آن دست کم به قرون 5-4 هجری می رسد و به دلیل تخریب زیاد به دستور میرعلی شیر نوایی، وزیر دربار سلطان حسین بایقرا در کنار آن رباط کنونی را ساخته اند. کاروانسرای موجود پلان مستطیلی دارد و حیاط مرکزی آن یک صحن چهار ایوانی است که از هر طرف با غرفه های متعدد و اتاق هایی برای استراحت کاروانیان و نیز اصطبل هایی برای احشام آنها احاطه شده است. مصالح اصلی بنا سنگ، ساروج و آجر است و طرح کلی آن تا حد زیادی به رباط قلی شباهت دارد.

موزه قلعه جلال الدین

قلعه جلال الدین یکی از برجسته ترین قلعه های نظامی خراسان شمالی قلمداد می شود که در سدههای 7-6 هجری ساخته شده است. این قلعه با مصالح سنگ و ساروج به صورت یک شش ضلعی منظم روی سطح ناهموار و صخره ای تپه ای بلنداحداث شده است. موقعیت جغرافیایی قلعه بر سر راه ارتباطی شهرها و مراکز مهم شمال شرق فلات ایران همچون نیشابور، جرجان، مرو و خوارزم اهمیت راهبردی قلعه را دو چندان می کرد. قلعه جلال الدین از نظر ابعاد معماری در نوع خود کم نظیر است و باروی آن در تراز پایین و تا ارتفاع 5 متری نزدیک به 3 متر ضخامت دارد. روی هم رفته بلندای بارو در ضلع شرقی حدود 15 است. به علاوه چاهی به قطر حدود 3 متر در گوشه ی غربی حیاط قلعه حفر شده است که شاید دسترسی قلعه نشینان به منبع آب دایمی را فراهم می کرده است. با توجه به بستر صخره ای قلعه، بی تردید حفر این چاه در دل سنگ از شاهکارهای مهندسی در زمان خود بوده است. با توجه به بستر صخره ای قلعه، بی تردید حفر این چاه در دل سنگ از شاهکارهای مهندسی در زمان خود بوده است. قلعه دارای ۶ برج است که چهار برج آن دو طبقه که طبقه پایین برای استراحت نگهبان ها و طبقه بالا برای دیده بانی استفاده می شده و دو برج دیگر سه طبقه هستند که طبقه اول برای استطبل طبقه دوم استراحت نگهبانان و طبقه سوم برای دیده بانی بوده است. طبقه دوم این دو برج از طریق راهرویی به هم متصل می شود که با تیرکش هایی نور آن تامین می شود. قلعه جلال الدین در بین عوام مردم منتسب به جلال الدین خوارزمشاه است که احتمال آن بسیار کم است و همان گونه که اشاره شد بیشتر این قلعه ها در زمان اسماعیلیان ساخته شده و تاریخ دانان آن را به جلال الدین حسن نو مسلمان منتسب می کنند. چشمه ای آب شیرین هم موسوم به چشمه جلال الدین در پایین قلعه در قسمت جنوب غربی آن وجود دارد که آب آن به طرف جنوب شرق و به سمت دشت های تشنه جاجرم جریان دارد. وجود این چشمه پر آب در دل کویر و در پای تپه این قلعه می تواند یکی از مهم ترین دلایل بنای قلعه در این مکان باشد، از دیگر دلایل بنای این قلعه در این مکان می توان به موقعیت راهبردی و مشرف بودن آن بر سراسر منطقه اشاره کرد.

افراد مشهور و مشاهیر شهرستان گرمه

آیت‌ الله میرزا حسن موسوی بجنوردی

وی در سال ۱۲۷۴ شمسی در روستای خوراشا از توابع شهرستان گرمه و جاجرم استان خراسان شمالی دیده به جهان گشود. در بجنورد به تحصیلات مقدماتی پرداخت و در سال ۱۲۸۹ به مشهد رفت. وی از محضر علمای بزرگی چون حاج فاضل خراسانی و ادیب نیشابوری بهره‌مند شد، در حوزه نجف نیز در سال ۱۳۰۱ شمسی در محضر اساتید بزرگی چون میرزای نائینی و آقا ضیاء الدین عراقی به تکمیل تحصیلات خود پرداخت و در همان حال به تدریس اشتغال یافت. درباره وی گفته‌اند قریب یکصد هزار بیت از قصاید عربی را که در مدح حضرت امیر(علیه السلام) گفته شده از حفظ داشت، آن بزرگوار علاوه بر فقاهت و تسلط بر مبانی اصولیه یکی از بزرگترین فیلسوفان جهان اسلام به‌شمار می‌آمد. آیت‌الله سیدحسن بجنوردی سرانجام در سال ۱۳۵۴ شمسی پس از ۸۰ سال عمر با برکت در نجف اشرف درگذشت و در صحن مطهر امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) در جوار سیدابوالحسن اصفهانی به خاک سپرده شد. آثار وی عبارت است از القواعد الفقهیه چاپ شده در ۷ جلد، منتهی‌الاصول در ۲ جلد، حاشیه بر عروة‌الوثقی، حاشیه بر وسایل(ذخیرة‌المعاد، رساله فی الرضا) کتاب فی الحکمة قولنا فی الحکمة.