با توجه به این آیه شریفه «وَذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْرَی تَنفَعُ الْمُؤْمِنِینَ»که می فرماید: (امّت را) تذکّر و پند می‌ده که پند و تذکّر (اگر کافران را نفع ندهد) مؤمنان را سودمند افتد.
تعالیم ادیان آسمانى، در فطرت انسان‌ها ریشه دارد و وظیفه انبیا، بیدار کردن و یادآورى امور فطرى بشر است.
زیرا موعظه حسنه پند و اندرزی که انسان را به یاد خدا می‌اندازد و موجب تقویت ایمان و افزایش تقوا می‌گردد.
اگر روحیه پندپذیرى نداریم، در ایمان خود شک کنیم، مؤمنان نیز به تذکّر نیازمند هستند، زیرا مؤمن پند پذیر است.و اگر ایمان باشد، انسان تذکّر را از هر کس مى‌پذیرد
از آنجا که خادم ملت و هرکسی که خدمتگزار مردم می شود و کسوت کارگزاری می پوشد و نامزد انتخاباتی می شود.
باید از برخی صفات ناپسند به دور بوده و از سوی دیگر قبل از تصدی، خود را به برخی از فضایل اخلاقی آراسته سازد.
در این مطلب ابتدا با مفاهیم اساسی، برخی از ناشایست ها ی اخلاقی انتخاباتی به منظور پالایش اخلاقی آشنا می شویم .
ودر ادامه به بعضی از ویژگی های اخلاقی برای آراستگی به آنها برای انتخاب شوندگان و انتخاب کنندگان از ازمنظر امام علی علیه السلام اشاراتی خواهیم داشت
بایسته های اخلاقی انتخاباتی کارگزاران ازمنظر امام علی علیه السلام
1- ماهیت ومنشور اخلاق انتخاباتی
وقتی سخن از اخلاق انتخاباتی به میان می آید، نخستین چیزی که به ذهن می رسد، مراعات عفت عمومی، حرمت و حیثیت افراد و مراعات آبروی اشخاص است.از آنجای که رویه انتخابات اسلامی، مبتنی بر حضور شایستگان در جایگاه و مسئولیت مناسب است، شایسته است هر کس به بیان توانایی و شایستگی های خود اشاره کند و اجازه دهد تا انتخاب کنندگان با توجهبه این صلاحیت ها و شایستگی ها گزینش کنند.
هر چند که تعریف از خود امری پسندیده نیست، بیان توانمندی ها و شایستگی ها برای قرار گرفتن در مسئولیت ها، امری لازم و پسندیده است
. زیرا در جامعه اسلامی هر شهروندی وظیفه دارد به فراخور حال، در بهترین و شایسته ترین جایگاه ها قرار گرفته، مسئولیت خود را در قبال جامعه به انجام برساند.
مشارکت فعال در عرصه های مختلف جامعه، خود نوعی عمل به معروف و از مصادیق امر به معروف و نهی از منکر است.
این مشارکت، از انتخاب کردن تا انتخاب شدن را شامل می شود. همان طور که حضرت علی علیه السلام می فرماید که حضور ایشان در رهبری به سبب تعهدی است که خداوند از عالمان و دانشمندان گرفته است .
و می بایست در این عرصه حضور فعال داشته باشد و همچنین هر کسی که احساس می کند در هر مسئولیتی توانایی و شایستگی دارد باید در آن منصب حضور یافته، مسئولیت و نقش اجتماعی خود را به انجام برساند.
اصولاً نظام اسلامی و جامعه اسلامی، مبتنی بر حق و تکلیف است. بدین معنا که برای هر حقی، تکلیفی و برای هر تکلیفی، حقی ثابت است.
شهروندان باید این حضور و مشارکت در نقش های مختلف اجتماعی را به عنوان یک تکلیف بدانند و خود را در برابر مردم، دولت و از همه مهم تر خدا مسئول بشناسند.
مردم این حق را هم دارند که افراد شایسته را بازخواست کنند که چرا نقش و مسئولیت خود را به درستی انجام نداده یا آن را نپذیرفته اند.
چنین نگرشی به مسائل و موضوعات اجتماعی در جامعه اسلامی مقتضی آن است که هر کس خود را شایسته می داند، به میدان بیاید ومردم نیز موظفند که بر اساس شایستگی ها انتخاب کنند.
همچنین مردم و شهروندان امت اسلامی حق ندارند بر اساس معیارهایی که خداوند نمی پذیرد دست به انتخاب بزنند و بر اساس ملاک های غیر اسلامی، افرادی را برای مسئولیتی برگزیند.
مقام معظم رهبری در دیدار با کارگزاران حج در سال 87 با تأکید بر این نکته که فضای انتخابات باید در فضایی آرام و با صفا انجام گیرد و دور از تشنج و درگیری و فضای نفرت باشد،
فرمودند:فضای خشونت سیاسی و تشنج سیاسی و نفرت، به حال انتخابات مضرّ است یک عده را از عرصه حضور در انتخابات بیزار می کند، یک عده را دچار تردید می نماید،.
دل ها را می میراند و امیدها را می کاهد، من می بینم متأسفانه، بعضی ها با اظهارات خود در برخی از نوشتجاتی که منتشر می شود، سعی می کنند فضای نفرت را بر جامعه حاکم کنند.
جنجال های بیهوده و جناحی در فضای منتهی به ایام انتخابات و موج تخریب های گسترده از سوی طیف های مختلف حاضر در صحنه رقابت، آفت جدی و ریشه ای در عدم حصول به برگزاری یک انتخابات رقابتی سالم و البته با حضور حداکثری مردم دارد.
بر این اساس رعایت قواعد و موازین اخلاق انتخاباتی از سوی نامزدان حاضر در میدان رقابت و از سوی هواداران و سایر فعالان سیاسی، می تواند به صورت مستقیم بر نتایج انتخابات و میزان حضور مردم در پای صندوق های رأی مؤثر و تعیین کننده باشد.
رهبر معظم در دیداری با مردم قم در سال 86 ضمن هشدار به نامزدان انتخاباتی به آنها تأکید کردند از بداخلاقی و اهانت به یکدیگرپرهیز کنند:
در انتخابات با کرامت رفتار کنند همه؛ چه آنهایی که نامزد می شوند، چه آنهایی که طرف دار آنهایند چه آنهایی که مخالف با بعضی از نامزدها هستند، جناح های مختلف کشور، بداخلاقی و بدگویی و اهانت و تهمت و این حرف را مطلقاً راه ندهند، این از آن چیزهایی است که اگر پیش بیاید، دشمن از او خوشحال می شود.
با مروری بر تأکیدات و تذکرات مقام معظم رهبری در سالیان اخیر به روشنی می توان به یک منشور اخلاقی در حوزه انتخابات دست یافت که این منشور اخلاقی می تواند راه گشای بسیاری از مشکلات و بداخلاقی های سیاسیون در انتخابات مختلف باشد.
رهبر فرزانه و دوراندیش در تمام انتخابات ضمن هشدار نسبت به پرهیز از بداخلاقی های انتخاباتی در عین حال رقابت های سالم انتخاباتی را برای مردم دارای فایده و نفع نیز دانسته و فرموده اند:
از همه مردم از همه قشرها در این مسئولیت بزرگ شرکت کنند و در این میدان رقابت که یک عرصه رقابت مثبت است _ رقابت انتخاباتی، جزء رقابت های مثبت و دارای فایده و نفع است برای مردم؛ میدان رقابت انتخاباتی است. ..
از بداخلاقی های انتخاباتی باید به شدت پرهیز کنند، بدگویی کردن، اهانت کردن، تهمت زدن برای عزیز کردن خود و یا نامزد مورد نظر خود، دیگران را و رقبا را در چشم مردم خوار کردن، اینها راه ها و روش های صحیح و اسلامی نیست. رقابت باید باشد، رقابت مثبت و پرشور، اما با رعایت موازیناخلاقی.(1)
باید توجه داشت که صرفاً بازگویی موازین اخلاقی در انتخابات توسط نامزدان انتخاباتی و هواداران آنها نمی تواند کوچک ترین اثر و فایده ای در راستای سالم سازی این فضا داشته باشد.
بلکه التزام عملی به اخلاق انتخاباتی و پرهیز جدی از هرگونه تخریب و اهانت به رقباست که می تواند حرکت صحیح در جاده اخلاق انتخاباتی تلقی شود.
عمده تمایز رقابت در جامعه اسلامی و جوامع غربی
و در واقع وجه عمده تمایز رقابت در جامعه اسلامی و جوامع غربی، ملتزم بودن عملی به موازین اخلاقی و دینی است. در همین راستا مقام معظم رهبری با توجه بر این اصل تأکید دارند:در دموکراسی های غربی، صلاحیت های خاصی مورد نظر است که عمدتاً در این صلاحیت ها، وابستگی های حزبی رعایت می شود.
و هم کسانی که نامزد می شوند، هم آنهایی که نامزد می کنند و هم آنهایی که به نامزدها رأی می دهند، در واقع به این حزب یا آن حزب رأی می دهند. ..
کفایت اخلاقی و اعتقادی
در نظام جمهوری اسلامی غیر از دانایی و کفایت سیاسی، کفایت اخلاقی و اعتقادی هم لازم است.افراد نگویند که اخلاق و عقیده مسئله مشخصی انسان هاست. بله، اخلاق و عقیده مسئله شخصی انسان هاست اما نه برای مسئول.
من اگر در جایگاه مسئولیت قرار گرفتم و اخلاق زشتی داشتم، فهم بدی از مسائل جامعه داشتم و معتقد بودم که باید جیب خودم را پر کنم، نمی توانم به مردم بگویم این عقیده و اخلاق شخصی من است
و اخلاق و عقیده ربطی به کسی ندارد! برای یک مسئول عقیده و اخلاق مسئله شخصی نیست، مسئله ای اجتماعی و عمومی است؛ حاکم شدن بر سرنوشت مردم است.
آن کسی که به مجلس می رود یا به هر مسئولیت دیگری در نظام جمهوری اسلامی می رسد اگر فاسد، بیگانه پرست و در خدمت منافع طبقات برخوردار جامعه بود، دیگر نمی تواند نقشی را که ملت و طبقات محروم می خواهند، ایفا کند.(3)
نقش اخلاق انتخاباتی
اما یکی از ابزارهای بسیار اثرگذار در عرصه انتخابات و حاکمیت و یا عدم حاکمیت اخلاق انتخاباتی، رسانه ها هستند که نوع مواجهه آنها با مقوله انتخابات می تواند تعیین کننده بخش عمده ای از معادلات در این عرصه و برگزاری یک انتخابات سالم رقابتی باشد.بزرگ نمایی برخی اختلافات و سلایق در عرصه انتخابات و ورود به قلم فرسایی برای تخریب نامزدهای رقیب از سوی رسانه ها، کشنده ترین سم برای فضای سالم انتخاباتی است کما اینکه رهبری نیز در مقاطع مختلف بر این نکته کلیدی تأکید داشته اند:
نکته ای که در باب انتخابات عرض می کنم، این است که فضای انتخابات باید سالم باشد. نباید عده ای با قلم و بیان و مطبوعات و عده ای هم با ابزار مخالفت با فلانی یا طرف داری از این نامزد یا آن نامزد، فضا را آلوده کنند،.
کسانی که به اسلام احترام می گذارند، کسانی که قدر و ارزش جمهوری اسلامی را ارج می نهند، کسانی که از ما حرف شنوی دارند، در هر جای کشورهستند.
از همین اول کار مراقب باشند کارشکنی نسبت به دیگران، لجن پراکنی علیه این نامزد یا آن نامزد، بدگویی کردن و افشاگری های بی پایه و اساس نسبت به اشخاص، همه اینها کارهای ممنوع و ضد ارزش و خلاف مشی جمهوری اسلامی و خلاف حق است، از این کارها اجتناب کنید.(4)
2- برخی از ناشایسته های اخلاقی در انتخابات
البته ناشایسته های اخلاقی ممکن است بسیار فراتر از موارد ذیل باشد اما چون این موارد کمی برجسته تر می نماید به ذکر آنها بسنده کرده ایم:الف) مقام طلبی به جای مسئولیت پذیری
بزرگ ترین و مهم ترین اخلاق انتخاباتی در رویه اسلامی، بیان توانایی ها و شایستگی ها بر اساس صداقت و حقیقت و عرضه آن به مسئولان و مردم است.جامعه ای که در مسیر قرآنی، طی طریق می کند، رقابت های انتخاباتی معنا و مفهومی خاص می یابد و پذیرش مسئولیت و نقش های اجتماعی نه به عنوان یک ارزش دنیوی بلکه بر اساس مسئولیت و تکلیف الهی مورد توجه قرار می گیرد.
متأسفانه در برخی موارد هدف انتخاباتی برای اشغال مسئولیت نیست، چنانکه خداوند فرمان داده تا مؤمنان برای پذیرش مسئولیت ها و انجام کارهای خیر با هم رقابت کرده و بر یکدیگر در انجام کار خیر پیشی بگیرند و مسارعت نمایند. (5) بلکه برای
به دست آوردن مقام و قدرت است در حالی که نظام اسلامی اصولاً قدرت محور و ریاست محور نیست بلکه ولایت محور و مسئولیت محور است.
به این معنا که هر کسی نسبت به دیگری از حق ولایت برخوردار است و مسئولیت و سرپرستی برادرانه و محبت آمیز نسبت به دیگری را بر عهده دارد و می بایست پاسخ گوی دیگری و خداوند باشد. (6)
ب) هتک حرمت و ترور شخصیت
شایسته است نامزد انتخاباتی به معرفی خود و برنامه های پیش رو اشاره کند و از عیب جویی و عیب زدن به دیگران خودداری کند، حریم دیگران را حفظ کند.حتی اگر قبح و گناهی از کسی سراغ دارد به رخ نکشد تا چه رسد به اینکه با افترا و اتهام زنی در پی حذف رقیب انتخاباتی خود باشد.
از نظر قرآن، آبروی مؤمن و مسلمان بلکه انسان حرمت دارد و می بایست در تکریم انسان به ویژه مؤمن و مسلمان کوشید، پس اگر گناه و خطایی از وی می داند، نباید افشاگری کند و هتک حرمت نماید، چرا که این کار گناهی است بس بزرگ و خداوند هتک حرمت دیگران را ناپسند و حرام می داند. (7)
البته خداوند در قرآن به هتاکان و آبروریزان و کسانی که هتک حرمت می کنند و آبروی اشخاص را می ریزند، عذاب های سختی در دنیا و آخرت وعده می دهد. (8)
هر کسی باید به گونه ای عمل کند که آبروی دیگری نریزد و شخصیت اجتماعی او حفظ شود. (9)
بنابراین، ترور شخصیت افراد امری ناپسند، حرام و گناهی بزرگ است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز می فرماید:
هر کس کار زشتی را از مؤمنی بشنود پس آن را انتشار دهد، گناه او مانند کسی خواهد بود که آن را انجام داده است.
و کسی که کار نیکی را بشنود و آن را افشا کند، پاداش وی مانند کسی است که آن را عمل نموده است.(11)
کسی که در انتخابات احساس شایستگی می کند اولاً باید در فکر مسئولیت و تکلیف شرعی و الهی خویش باشد؛
حال چه در مقام انتخاب کننده یا انتخاب شونده باشد و معیارهای الهی را در نظر بگیرد؛ اما اگر در پی مقام و منصب است بکوشد تا گناه دیگری مانند هتک حرمت، آبروریزی و اتهام و افترا و ترور شخصیت را به آن نیفزاید.
امام راحل رحمه الله درباره رعایت اخلاقی اسلامی در انتخابات فرمودند:
از آقایان کاندیداها و دوستان آنان انتظار دارم که اخلاق اسلامی _ انسانی را در تبلیغ برای خود، کاندیداهای خویش مراعات و از هرگونه انتقاد از طرف مقابل که موجب اختلاف و هتک حرمت باشد، .
خودداری نمایند که برای پیشبرد مقصود، ولو اسلامی باشد، ارتکاب خلاف اخلاق و فرهنگ، مطرود و از انگیزه های غیر اسلامی است.(11)
حضرت امام رحمه الله هتک مؤمن را از بزرگ ترین گناهان و موجب سلب عدالت می دانستند و می فرمودند:
لازم است مطلبی را که گاهی شنیده می شود که برای تبلیغات انتخاباتی بعضی از کاندیداها، خدای نخواسته بعضی دیگر راتضعیف یا توهین می کنند.
در رابطه با آن تذکر دهم که امروز این نحو مخالفت ها خصوصاً از چنین کاندیداهایی، برای اسلام و جمهوری اسلامی فاجعه آمیز است.
اگر فرضاً کسی در دیگری مناقشه دارد، ابراز آن و اظهار در بین مردم هیچ مجوزی ندارد و حیثیت و آبروی مؤمن در اسلام از بالاترین و والاترین مقام برخوردار است.
و هتک مؤمن، چه رسد به مؤمن عالم، از بزرگ ترین گناهان است و موجب سلب عدالت است. امید است ان شاءالله چنین مطلبی نباشد و اگر غفلتاً اتفاق افتاده است، تکرار نشود.(12)
3- بایسته های اخلاقی کارگزاران ازمنظر امام علی علیه السلام
قبل از هرچیز شایسته است کاندیداهای کارگزاری توصیه های اخلاقی اما م علی علیه السلام را فراراه خویش قرار دهند و خودرابا اخلاق علوی زینت بخشند. مهم ترین بایسته های اخلاقی ازمنظر مولای متخلقین عبارتند از:الف) تهذیب نفس و خدمت رسانی
نیت و باطن پاک کارگزاران، سبب نزول رحمت و برکت الهی است، ولی با وجود نفس سرکش و امرکننده به بدی ها دروجود انسان، احتمال لغزش کارگزار و در حوزه مسئولیتی اش بسیار بالاست.نفس سرکش، انسان را به بدی فرامی خواند و پیروی از تمایلات نفسانی، موجب فروافتادن کارگزار در مسیر خودخواهی، شهوت ها و راحت طلبی ها می شود. با توجه به همین مسئله است که علی علیه السلام در نامه ای به مالک اشتر می نویسند:
اَمِلکْ هَواکِ؛ مالک نفس خویش باش و آن را به دست هوا مسپار».(13) همچنین به ایشان توصیه می کند:نفس خویش را با ترک خواهش ها درهم شکند و به هنگام سرکشی، عنانش را بگیرد،.
زیرا که نفس، پیوسته به ناشایستگی ها فرمان می دهد، جز آن کس را که خدابه او رحم کند.(14)
اداره جامعه دینی، نیازمند انسانی وارسته است که دیدگاهی الهی و معنوی داشته باشد.
کارگزاری که به اندیشه های والای الهی و ارزش های متعالی اخلاقی دست یافته باشد و از فراسوی نگرش های مادی، به انسان، جهان و اعمال و رفتار آنها بنگرد،.
در زندگی اجتماعی به شیوه مادی گرایانه که چیزی جز جاذبه های کاذب نظر ندارد، عمل نخواهد کرد. چنین کارگزاری همواره عنصری سودمند و کارآمد برای خدمت به جامعه انسانی خواهد بود.
علی علیه السلام درباره خدمت رسانی کارگزار به جامعه، در سفارشی اکید به یار مورد اعتماد خود مالک اشتر، به هنگام واگذاری حکم ولایت مصر فرمود:
خدا را خدا را، در طبقه فرودست جامعه که چاره ای ندارند، مساکین و محتاجان و اهل فقر شدید و طالبان عطایا که خانه نشین شده اند.
زیرا که برخی از آنان سائل به برآوردن حاجاتشان هستند و برخی زبان حال آنها تقاضای حاجت
است. پس طغیان نعمت، تو را از خدمت به آنان باز ندارد؛ چرا که عذری از تو پذیرفته نیست که حق فقیران را ضایع گردانی.
از این رو، تلاش و کوشش خود را از خدمت به آنان باز ندار و با کبر و منیت از آنان روی نگردان.(15)
ب) امانت داری و ساده زیستی کارگزاران
بلندی طبع، عالی بودن همت و روی آوری به ساده زیستی در زندگی شخصی، از صفات بایسته کارگزار است.مناعت طبع، کارگزار را وامی دارد که با قدرت روحی بیشتری به کار خود ادامه دهد و به ایفای مسئولیت ها اقدام کند.
علی علیه السلام به عنوان عالی ترین کارگزار جامعه اسلامی، وضعیت روحی خود را بدین سان توصیف می کند:
بدان که پیشوای شما از پوشیدنی دنیا به دو پیراهن فرسوده و از خوردنی اش به دو قرص نان جو بسنده کرده است.
به خدا از دنیای شما زر و سیمی نیندوختم و از غنیمت های آن مالی انباشته نکردم و جز پیراهن و ردایی، جامه ای آماده نساختم و یک وجب از زمین را به چنگ نیاوردم.
و جز به مقدار خوراک موجودی شکسته پشت که از بسیاری درد، از خوردن وامانده، از آن برنگرفتم و دنیا در نظرم از دانه حنضل تلخ، بی مایه تر و بی ارزش تر است.(16)
کارگزار جامعه دینی، هرگز معطوف به ارزش های مادی گرایانه نظام های بشری نیست، بلکه ابزاری است برای دستیابی به ارزش های توحیدی.
بنابراین، کارگزار حکومت دینی به کار خود از زاویه نفس پرستی و منفعت طلبی های شخصی نمی نگرد.
در کتاب های روایی مختلف، عمل کارگزاری امانت الهی دانسته شده است، نه طعمه ای برای نیل به اهداف مادی.
علی علیه السلام در نامه ای به اشعث بن قیس، عامل آذربایجان چنین می نویسد:
کارگزاری تو طعمه ای نیست، [بلکه] امانتی است در گردنت و تو در منظر نگاه کسی هستی که فوق توست. در شأن تو نیست که در میان رعیت به استبداد عمل کنی و کاری بدون محکم کاری انجام دهی.
در دست توست مالی از مال خدای بزرگ و تو از کلیدداران آن هستی و نگهبان آن مالی؛ تا زمانی که به من تسلیمش کنی و شاید که من از نگهبانان بد تو نباشم.(17) والسلام.
همچنین امانت داری کارگزار، درسوره یوسف به زیبایی توصیف شده است. آن گاه که یوسف، پیامبر الهی از زندان به واسطه تقوا و بی گناهی اش آزاد شد، عزیز مصر به عظمت او پی برد و او را فردی امین معرفی کرد و گفت:
یوسف را به نزدم آورید تا اورا از خاصان خویش قرار دهم. چون به مکالمه با او پرداخت، چنین گفت: که تو امروز در نزد ما توان مند و امانت داری (18)
و یوسف در جواب گفت: قَالَ اجْعَلْنِی عَلَی خَزَآئِنِ الأَرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ. (19) مرا به خزائن زمین بگمار که من هم قدرت حفظ خزائن را دارم، هم بر حفظ و نگهبانی از خزائن آگاهی و دانایی دارم.
در این آیات بر استحکام کارگزار، امین بودن، حفیظ بودن و دانایی او که لازمه کارایی در حوزه کارگزاری است، به خوبی اشاره شده است.
ج) پیوند ناگسستنی کارگزار با نماز و نیایش
اشتغال مداوم به کار، ممکن است روزمرگی بیاورد و کارگزار را از یاد خدا غافل کند. از این رو ضرورت برقراری ارتباط خاص با خداوند، از وجوه برجسته تکالیف یک کارگزار اسلامی است.علی علیه السلام درزمینه برقراری این ارتباط معنوی در نامه ای به مالک اشتر چنین می فرماید:
وَاجْعَلْ نَفْسَکَ فیما بَیْنَکَ وَ بَیْنَ اللَّهِ اَفْضَلَ تِلْکَ الْمَواقِیتِ.(20)
برای ارتباط خودت با خدا، بهترین و مهم ترین قسمت اوقات روزرا اختصاص بده.
متأسفانه برخی از مدیران و کارگزاران به بهانه تراکم کاری و درگیری بسیار، ازاین ارتباطات ویژه ملکوتی غفلت می ورزند و به تصور مهم تر بودن کارهایشان، وقتی را به آن اختصاص نمی دهند.
البته این کار اشتباه بسیار بزرگی است. زیرا این گونه افراد به تدریج لطافت روحی خود را در جریان کار از دست می دهند
و حلاوت معنوی کار نزدشان از بین می رود. در نتیجه، کار به امری خشک و بی روح تبدیل می شود. این رفتار، کسالت می آفریند و افسردگی می زاید.(21)
برای دستیابی به معنویت و ایجاد فضای معطر معنوی، شرکت درنماز جماعت کمترین انتظار از کارگزار است.
معمولاً در محیط های کاری، نماز جماعت اقامه می شود. بی توجهی به نماز اول وقت و جماعت، خطایی توجیه ناپذیر است. علی علیه السلام در دستورالعملی به محمد بن ابی بکر، در اهمیت نماز در زمان معین آن می فرماید:
نماز را در وقتی که برای آن تعیین شده [است]، به جای آور نه وقت آن را به علت فراغ از کار پیش انداز و نه به سبب اشتغال به کار به تأخیر انداز و بدان که همه کارهای تو بسته به نمازاست.(22)
استمداد از خداوند متعال و پیوند زدن معنویت با کار، در پیشرفت کارها بسیار اثرگذار است. بنابراین، روح عبادت و نیایش باید وارد حریم کارگزاری شود. امام علی علیه السلام در خطابی دیگر، به محمد بن ابی بکر این گونه سفارش می کند:
و بسیار از خدا مدد بجوی که تو را در کارهای دشوارت کفایت می کند و در مشکلاتی که برای تو رخ می دهد، یاری می رساند.(23)
حال درمی یابیم که کارگزار اسلامی باید خودرا در محضر خدا ببیند و کارها را به او بسپارد که «اُفَوِّضُ اَمْری اِلَی اللَّهِ اِنَّ اللَّهَ بَصیرٌ بِالْعِبادِ.» (24).
و بداند که مسئولیت کارگزاری اجتماع، به عنوان امانتی الهی به عهده او نهاده شده و خداوند ناظر بر اعمال اوست که: «اِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصادِ؛ البته خدا در کمین خطاکاران است.» و اگر خطایی کنند، با آنها برخورد قهرآمیز می کند.
د) توجه و خدمت به مردم در سیره کارگزاران
شایسته گرایی و شایسته سالاری در اصل کارگزاری دینی نهفته است و باید افراد دین دار و آراسته به اصول ارزشی، کارگزاری نظام اجتماعی، سیاسی را بر عهده بگیرند. کارگزار باید بر عقل و روح خویش نیزحاکم باشد، به گونه ای که تمجید وچاپلوسی دیگران او را از مسیر حق بازندارد.در آموزه های دینی ما، حیا و احترام حدودی دارند که باید رعایت شود. حضرت علی علیه السلام در این باره می فرماید:
ثناگویی بیش از استحقاق، چاپلوسی است و کوتاهی از حد استحقاق، سستی و کاهلی کردن و یا حسد است.(25)
هر کارگزاری در سیستم اجتماعی و در نظام سیاسی اسلام، مسئولیت ارائه خدمات را بر عهده دارد و مسئولیتی که بر عهده اش نهاده شده، امانتی است که از توده های اجتماعی دریافت داشته است.
وی در برابر تمام آحاد جامعه مسئول است و باید در قبال اعتماد مراجعان و همه مردم، کارهای محدوده حکومتی خویش را به درستی به سامان برساند و بزرگی و فراوانی کار او را بی تاب نسازد. در بیانی دیگر، امام علی علیه السلام ویژگی کارگزار را چنین برمی شمارد:
(کارگزار) کسی است که نه بزرگی کار، او را از پا درآورد و نه فراوانی آن او را دچار پریشانی و سردرگمی سازد».(26)
منش و رفتار مثبت کارگزاران با مردم بسیار اثرگذار است، چنان که امام علی علیه السلام در نامه ای به مالک اشتر، با تأکید بر این امر می فرماید:
قلبت را برای رحمت و مهربانی بر رعیت آماده کن و به آنها محبت و لطف داشته باش و بر آنها حیوانی درنده مباش که خوردن شکار را غنیمت می شمرد.
وبا آنان فروتن باش و به نرمی رفتار کن که آنها دو صنف هستند؛ یا نظیر تو هستند [در آفرینش] و یا برادر تو، [هستند در دین] خدا را انصاف ده و با مردم به انصاف رفتار نما.)27)
کارگزار حقیقی اسلامی، عاشق خدمت به مردم است و از هر فرصتی که برای نیکی کردن و خدمت گزاری به مردم برایش فراهم می شود، استفاده می کند و این خدمت را برای خود نوعی عبادت می داند. توصیه امام علی علیه السلام همواره در گوش او طنین انداز است که فرمود:
و بدان که هیچ چیز به اندازه نیکی کردن به مردم و سبک کردن بار مشکلاتشان و وانداشتن آنها به کارهای تحمیلی بی سابقه خاطر مدیر را از جانب مردم آسوده نمی سازد.
پس در آنچه گفتم باید تلاش کنی [، زیرا] که این کار از جانب مردم است که به تو اطمینان خاطر می بخشد و این خود، رنجی سنگین را از دل تو برمی دارد.
و هر آینه ازکسی می توانی انتظار خیر داشته باشی که در حق او خوبی کرده باشی و سزاوارترین فردی که باید از او نگران باشی، کسی است که در [حق] او بدی روا داشته ای.(28)
نکته مهم، اجرای مساوات و رفتار عادلانه با همه مراجعه کنندگان است. هرگز نباید کار یک فرد سریع انجام شود و کار فرد دیگر به تأخیرافتد. علی علیه السلام درنامه ای به کارگزاران خود به این مهم توجه کرده و فرموده است:
در نگاه کردن به مردم، چه مستقیم و چه به گوشه چشم و در اشارت کردن و درود گفتن به آنان، یکسان عمل کن تا بزرگان به طمع سوء استفاده از تو نیفتند و ضعیفان از عدالتت مأیوس نشوند.(29)
ه) پرهیزاز تبعیض گرایی
از دیگر صفات و ویژگی های پسندیده کارگزار، خوشرویی، کنترل و هدایت مطلوب امور، گوش کردن به سخنان مراجعان، دلسوزی کردن، برابر مقررات عمل کردن، منصف بودن و کسی را بردیگری ترجیح ندادن، انتقادپذیر بودن، به مشاوره دیگران بها دادن، بخشش و غیر آن است.در این میان تبعیض نداشتن و برخورد عادلانه جایگاهی ویژه دارد. در کارگزاری مدیریت اسلامی، عدم تبعیض نه تنها در واگذاری خدمات مطرح است،.
بلکه مدیران حتی در نگاه ها و خطاب ها و استقبال هم نباید تفاوتی میان افراد بگذارند تا هم ثروتمندان طمع سوء استفاده بیش از حق خود را در سر نپرورانند و هم افراد ضعیف و تهی دست امیدشان را از دست ندهند.
کارگزار باید وقت خود را یکسان در اختیار دیگران قرار دهد و از مردم چهره نپوشاند و در دسترس همگان باشد.(30)
کارگزار برای توفیق بیشتر در وظیفه خود، نباید انجام کارهای مختلف و خارج از تخصص خودرا بپذیرد، زیرا این مسئله حقوق اجتماعی را پایمال می سازد و مردم را از دریافت خدمات مثبت محروم می کند.
نتیجه:
در پایان این مطلب، کلامی از رهبر انقلاب در مورد اخلاق انتخاباتی ( 8 تیر ماه 1403) را اشاره خواهیم کرد تا از فیض کلام ایشان در این رابطه غافل نباشیم.امام خامنه ای فرمودند: مردم بعد از حادثه تلخ سقوط بالگرد رئیس‌جمهور، جمع شوند و با آرای بالا مسئول بعدی را انتخاب کنند، این در دنیا انعکاس فوق العاده‌ای دارد. لذا این انتخابات بسیار مهم است و حماسه انتخابات مکمل حماسه بدرقه شهیدان است.
ملت ما برای اینکه بتواند در معادلات پیچیده بین المللی منافع خودش را حفظ و عمق راهبردی خود را تثبیت کند و ظرفیت‌ها و استعدادهای طبیعی و انسانی خود را به مرحله بروز و ظهور برساند.
و کام مردم را شیرین و همچنین بتواند رخنه‌ها و حفره‌های فرهنگی و اقتصادی را پر کند، احتیاج به رئیس‌جمهور فعال، پرکار، آگاه و معتقد به مبانی انقلاب دارد.
در این حرکت عظیمی که انجام می‌گیرد و در رقابت‌های پیش روی انتخابات بین نامزدها باید اخلاق حاکم باشد. بدگویی کردن، تهمت زدن و لجن پراکنی کردن کمکی به پیشرفت کارها نمی‌کند و به ابروی ملی هم لطمه می‌زند.
برادرانی که وارد میدان رقابت انتخابات می‌شوند، این نکته را به عنوان یک وظیفه بدانند؛ خداوند نیز دلها را هدایت خواهد کرد و به بهترین گزینه انشاالله رای خواهند داد و یک رئیس‌جمهور شایسته برای ملت ایران تعیین خواهد شد.
پی نوشت:
1.بیانات مقام معظم رهبری در دیدار مردم شهرستان ابرکوه، استان یزد، 15/10/1386.2.بیانات مقام معظم رهبری در اجتماع بزرگ مردم قزوین، 25/9/1382.
3.برخی از ناشایسته های اخلاقی در انتخابات
4.بیانات مقام معظم رهبری در جمع کثیری از مردم استان گیلان در استادیوم شهید عضدی رشت، 11/2/1380.
5. بقره: 481؛ مائده: 48؛ یس: 66
6. توبه: 71
7. توبه: 79؛ احزاب: 58؛ حجرات: 12 و 11
8. نور: 22 و 19
9. نساء: 12؛ نور: 6؛ 11 و 15
10.وسائل الشیعه، ج8.
11. صحیفه نور، ج11، ص188.
12.صحیفه نور، ج17، ص103.
13.نک: نهج البلاغه، نامه 53.
14.نهج البلاغه، نامه 53.
15. نهج البلاغه، نامه 53، ص 438.
16.صبحی صالح، شرح نهج البلاغه، نامه 45.
17.صبحی صالح، شرح نهج البلاغه، نامه 5، ص 366.
18.یوسف:54
19. یوسف: 55
20. صبحی صالح، شرح نهج البلاغه، نامه 5، نامه 53.
21. مهدی طیب، مدیریت اسلامی، ص 157.
22.صبحی صالح، شرح نهج البلاغه، نامه 47.
23.صبحی صالح، شرح نهج البلاغه، نامه 47.
24. غافر: 44
25.نهج البلاغه، حکمت 347.
26. نهج البلاغه، نامه 53.
27.صبحی صالح، شرح نهج البلاغه، نامه 53.
28.صبحی صالح، شرح نهج البلاغه، نامه 45.
29.صبحی صالح، شرح نهج البلاغه، نامه 27.
30.علی اکبر نوایی، «تصویری از کارگزاری در نظام اسلامی و بایدهای اخلاقی آن»، نشریه فلسفه، کلام و عرفان، اندیشه حوزه، صص 87 _ 111.
منابع:
اسحاقی ، سید حسین، حماسه انتخاب ، قم، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، : 1392https://www.tasnimnews.com/fa/news/1403/03/14/3097761
https://wiki.ahlolbait.com
