قزوین، پایتخت خوشنویسی ایرانی

خوشنویسی
خوشنویسی یا خطاطی به معنی زیبانویسی یا نوشتن همراه با خلق زیبایی است و فردی که این فرایند توسط او انجام می‌گیرد.

خوش‌نویس «خطاط» نام دارد، به‌خصوص زمانی که خوش‌نویسی حرفهٔ شخص باشد.

گاهی درک خوشنویسی به عنوان یک هنر مشکل است. به نظر می‌رسد برای درک و لذت بردن از تجربه بصری خوشنویسی باید بدانیم خوشنویس افزون بر نگارش یک متن، سعی داشته اثری هنری با ارزش‌های زیبایی شناختی خلق کند.

از این رو خوشنویسی با نگارش سادهٔ مطالب و حتی طراحی حروف و صفحه‌آرایی متفاوت است.

خوشنویسی تقریباً در تمام فرهنگ‌ها به چشم می‌خورد اما در مشرق زمین و به‌ویژه در سرزمین‌های اسلامی و بخصوص ایران اهمیت بسیاری در میان هنرهای بصری دارد.

خوشنویسی اسلامی و بیش از آن خوشنویسی ایرانی تعادلی است میان تمامی اجزاء و عناصر تشکیل دهندهٔ آن.

تعادل میان مفید و مورد مصرف بودن از یک سو و پویایی و تغییر شکل یابندگی آن از سوی دیگر؛ تعادل میان قالب و محتوا که با آراستگی و ملایمت تام و تمام می‌تواند شکل مناسب را برای معانی مختلف فراهم آورد.

خوشنویسی ایرانی
خوشنویسی ایرانی که در ایران و سرزمین‌های وابسته یا تحت نفوذ او همچون کشورهای آسیای میانه، افغانستان و شبه قاره هند به تدریج حول محور فرهنگ ایرانی شکل گرفت.

در حالی که عمدهٔ تبدیل نگارش معمولی کلمات به خوشنویسی هنرمندانه در جهان اسلام، به‌عهده ایرانیان بوده‌است، رفته رفته ایرانیان سبک و شیوه‌هایی مختص به خود را در خوشنویسی ابداع کردند.

هرچند این شیوه‌ها و قلم‌های ابداعی در سایر کشورهای اسلامی هم طرفدارانی دارد اما بیشتر مربوط به ایران و کشورهای تحت نفوذ آن همچون کشورهای آسیای میانه، افغانستان، پاکستان و هند است.

پرونده خوش‌نویسی ایرانی با عنوان «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران» در شانزدهمین جلسه کمیته بین دولتی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس به ثبت رسید.

در ایران بعد از فتح اسلام، خطّاطی به شیوهٔ نسخ وجود داشت.

در پرتو حمایت ابوبکر بن سعد زنگی در فارس، ده‌ها نسخه قرآن خطی به وجود آمد.

در زمان حکومت ایلخانیان، به دلیل نفوذ هنر چین و سلطهٔ مغولها، اوراق مُذهّب کتاب‌ها، نخستین بار با نقش‌های تزیینی زینت یافت.

در زمان حکومت تیموریان در ایران، خط و خوشنویسی اهمیتی ویژه یافت.

میرعلی تبریزی خط نستعلیق را که از ترکیب خط نسخ و تعلیق به‌تدریج ایجاد شده بود را قوام بخشید. از شاهزاده بایسنقر میرزا به‌عنوان مشهورترین خطاط قرآن در این دوره یاد می‌شود.

قزوین
قزوین، شهری در حوزه مرکزی ایران است.

تاریخچه و ریشه شهر قزوین به دوران ساسانیان بازمی‌گردد زمانی که به دستور شاپور پادشاه ساسانی رونق یافت.

قزوین شاه‌راه اقتصادی جاده ابریشم، سال‌ها محل گذر تجار و بازرگانانی بود که کالاهای خود را از شرق به غرب می‌بردند.

این شهر در دوره اسلام به جهت هم‌مرزی با شمال ایران و محل حضور دیلمیان، مهم و مورد توجه دستگاه خلافت اموی و عباسی بوده و مسلمانان، قزوین را مرز مبارزه با دیلمیان می‌دانستند.

گروهی از اسماعیلیان به رهبری حسن صباح در منطقه رودبار در قلعه الموت ساکن بودند و این شهر تا قبل از صفویه، شهر سنی مذهب و گروه‌های شیعه اسماعیلی و غیره به عنوان گروه محدودی در آن شهر بوده‌اند. 

شاه طهماسب صفوی وقتی تبریز را برای پایتختی، امن ندید، آن را به قزوین منتقل و در این دوره، قزوین پیشرفت سریعی یافت.

قزوین در زمان حکومت صفوی ۵۷ سال پایتخت ایران بوده و از همین رو دارای اماکن و موزه‌های تاریخی بسیاری است.

قزوین پایتخت بزرگ خوشنویسی ایران است و از جمله خوشنویسان معروف خط پارسی می‌توان به میرعماد قزوینی اشاره کرد.

این شهر، شخصیت‌های دینی، مدارس علمیه و کتابخانه‌های فعال و پررونقی داشته که نویسندگانی همچون سمعانی، مستوفی و دیگرانی به نام و محل آنها اشاره کرده‌اند.

اثر تاریخی قزوین رتبه نخست کشوری
قزوین از نظر تعداد اثر تاریخی رتبه نخست در ایران و سوم در جهان را دارد، که از این آثار کهن و باستانی گوناگون می‌توان قلعه سمیران، کاروان‌سرای سعدالسلطنه، مسجد جامع قزوین، میمون قلعه، حمام قجر، آب انبار سردار، پیغمبریه، کاخ چهل‌ستون، امامزاده حسین و خیابان سپه (اولین خیابان ایران) نام برد.

هنرهای سنتی قزوین
از هنرهای سنتی این سرزمین می‌توان در ابتدا هنر خوشنویسی اشاره کرد.

و سپس به نقاشی و تذهیب، نقاشی پشت شیشه، نم نم دوزی، گلابتن دوزی، پن بافی (نوار بافی)، فرش بافی، گلیم بافی، جاجیم بافی، گیوه دوزی، آینه سازی، قفل سازی، و منبت کاری اشاره نمود.

همچنین در موسیقی، این شهر نوابغی همچون ابوالحسن اقبال آذر، عارف قزوینی، قمرالملوک وزیری و را به دیار ایران زمین هدیه کرده‌است.

خوشنویسی و قزوین
شهر قزوین در هنر خوشنویسی شاید به بسیاری از شهرهای بزرگ مزیت و برتری داشته باشد، زیرا بزرگ‌ترین استاد خط نستعلیق (میرعماد حسنی قزوینی) از قزوین برخواسته و وی کسی است که هنوز هم طغرای شهریاری، اقلیم خط و خوشنویسی بنام نامی وی مزین و موشح است و در این فن استادی مسلم و بی‌رقیب می‌باشد و آخرین هنرمند نامی این هنر از مردم قزوین، شادروان (میرمحمدحسین عمادالکتاب سیفی حسنی قزوینی) است، که در عصر خود در سراسر کشور بی‌رقیب بود و در تهران می‌زیست و شاهنامه معروف به چاپ امیر بهادر به خط آن مرحوم است ورسم المشقهایی برای نوباوگان ترتیب داده و چاپ کرده است که برای مبتدیان و نوآموزان بهترین وسیله تمرین می‌باشد.

قزوین، پایتخت خوشنویسی ایرانی
قزوین، شهری با تاریخ و فرهنگ‌ غنی در ایران، به حق لقب پایتخت خوشنویسی ایران را به خود اختصاص داده‌است.

شاید برایتان این سوال مطرح شود که پایتخت خوشنویسی ایران کجاست؟

در پاسخ از دیرباز، قزوین به عنوان مرکزی برای هنر و فرهنگ شناخته‌‌شده و حمایت حاکمان و علاقه‌مندی مردم به این هنر، زمینه را برای رشد و تعالی خوشنویسی در این شهر فراهم کرده است و باعث‌شده که به عنوان مرکز پایتخت خوشنویسی ایران شناخته‌شود.

با انتقال مرکز حکومت توسط شاه طهماسب از تبریز به قزوین، تعدادی از هنرمندان نیز به قزوین مهاجرت کردند.

این هنرمندان در ابتدا مکتب خوشنویسی قزوین را در ادامه مکتب تبریز تأسیس کردند.

یکی از این هنرمندان، مالک دیلمی بود که به دستور شاه از مشهد به قزوین فراخوانده شد.

خوشنویسان بزرگی در این شهر به دنیا آمده‌اند. از جمله میر عماد حسنی، مالک دیلمی، عبدالرشید دیلمی، میرابراهیم فرزند میرعماد و خوشنویس‌های مشهور دیگر.

برخی جامعه شناسان و هنرمندان رشته خطاطی معتقدند که هنر خوشنویسی ریشه در فرهنگ ایران و اسلام دارد؛ اما متاسفانه قدمت این هنر نتوانسته هویت خوشنویسی را در عصر جدید حفظ کند.

خصوصیت خوشنویسی قزوین
خوشنویسی قزوین دارای خصوصیت‌های منحصربه‌فردی است که آن را از سایر سبک‌ها متفاوت می‌کند.

یکی از این خصوصیت‌ها، استفاده از خطوط نرم و روان است که به نوشته‌ها زیبایی و جریان خاصی می‌بخشد.

دقت در نحوه قرارگیری حروف و کلمات و توجه به جزئیات نیز از دیگر خصوصیت‌های مطرح این سبک است.

خطوط رایج در خوشنویسی قزوین شامل نستعلیق، شکسته‌نستعلیق و ثلث است که هر‌کدام دارای زیبایی‌های خاص خود هستند.

مشاهیر خوشنویسی قزوین
قزوین به عنوان پایتخت خوشنویسی ایران دارای اساتید زیادی است که همگی از مشاهیر هنر و ادب فارسی بوده و در عرصه خوشنویسی بسیار خوش‌نام‌اند.

اسامی برخی از بزرگان خوشنویسی قزوین
1)میرعماد حسنی (استاد بزرگ خط نستعلیق)
2)عبدالمجید طالقانی
3)میرزا محمدحسین عماد الکتاب قزوینی
4)ملک محمد قزوینی
5)میرزا محمدعلی خیارجی قزوینی (اولین خوشنویسی که بسم‌الله را به‌صورت مرغ طغرا ترسیم کرد)
6)میر محمدامین حسنی سیفی قزوینی
7)گوهرشاد حسنی سیفی
8)میر ابراهیم قزوینی
9)یحیی قزوینی

لقب پایتخت خوشنویسی ایران
به سبب پرورش بزرگان خوشنویسی ایران در شهر قزوین افرادی هم‌چون میرعماد حسنی (استاد بزرگ خط نستعلیق)، میرزا محمدحسین عماد الکتاب قزوینی، میرزا محمد علی خیارجی قزوینی (اولین خوشنویسی که بسم الله را به صورت مرغ طغرا ترسیم کرد)، عبدالمجید طالقانی و ملک محمد قزوینی این شهر از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و شوای عالی فرهنگ به عنوان «پایتخت خوشنویسی ایران» لقب داده شده‌است.

موزه دائمی خوشنویسی قزوین
موزه دائمی خوشنویسی قزوین در محل کاخ چهل‌ستون قزوین برقرار است، هر ساله رویدادهای بزرگ خوشنویسی مانند:
برگزاری دوسالانه خوشنویسی ایران (با حضور اساتیدی از سراسر جهان)، برگزاری جشنواره خوشنویسی آیات قرآنی، جشنواره خوشنویسی غدیر و… در این شهر به وقوع می‌پیوندد.

خوشنویس معاصر قزوینی
از خوشنویسان معاصر می‌توان از زنده‌یاد ابوالحسن محصص مستشاری نام برد که هنر خوشنویسی در قزوین به دست ایشان مجدداً احیا شد.

میراث فرهنگی به نسل‌های آینده
خوشنویسی قزوین از سبک‌های برجسته خوشنویسی ایران بوده و نقش مهمی در حفظ و ارتقای این هنر داشته‌است.

با داشتن هنرمندان برجسته و آثار ارزشمند، این شهر همچنان به‌عنوان یکی از مراکز مهم و پایتخت خوشنویسی در ایران شناخته می‌شود.

بررسی و شناخت بیشتر این هنر می‌تواند به حفظ و انتقال این میراث فرهنگی به نسل‌های آینده کمک کند.

خوشنویسی قزوین، با تاریخچه‌ای پر افتخار و هنرمندانی که میراثشان هنوز هم زنده است، همچنان در قلب هنر ایرانی می‌درخشد.


منبع:
سعدآبادی، «سیر تحول هنر خوشنویسی و انواع خطوط آن در مکاتب هنری عصر صفوی»، ص۱۲۵.
سعدآبادی، «سیر تحول هنر خوشنویسی و انواع خطوط آن در مکاتب هنری عصر صفوی»، ص۱۲6.
شکراللهی، «برگهایی از کتاب عمر «عماد الکتاب» (خوشنویسی برجسته عصر مشروطه) و نمونه‌هایی از آثارش»، ص۵۵۵.
سایت خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران. نویسنده: اله بوم.


© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.