مشخصات

کشور	ایران
استان	آذربایجان غربی
شهرستان	مهاباد
بخش	مرکزی
جمعیت	۱۶۸٬۳۹۳ نفر
مساحت	۲۵۹۱ کیلومتر مربع
زبان گفتار	زبان کردی سورانی با لهجه مُکری یا مکریانی
مذهب	سنی شافعی
ارتفاع از سطح دریا	۱٬۳۲۰متر
شرایط آب و هوا	کوهستانی
پیش شماره تلفن	۰۴۴
شناسه ملی خودرو	ایران ص ۳۷، ایران ج ۲۷
ره آورد	کلوچه و شورمزه

شهرستان مهاباد یکی از شهرستان‌های استان آذربایجان غربی که مرکز آن شهر مهاباد است. شهرستان مهاباد با مساحت ۲۵۹۱ کیلومتر مربع و ۱۶۸٬۳۹۳ نفر جمعیت بر اساس سرشماری سال 1395 در موقعیت طول جغرافیایی ۴۵ درجه و ۴۳ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۶ درجه و ۴۶ دقیقه شمالی ازاستوا قرار گرفته و با دو بخش، مرکزی و خلیفان دارای ۲۲۴ روستا دارای سکنه می‌باشد. مهاباد دارای آب و هوای کوهستانی با زمستان‌های سرد و تابستان‌های نسبتاً معتدل و چهار فصل بسیار جذاب است، رودخانه مهاباد از داخل شهر عبور می‌کند. مردم شهرستان مهاباد به زبان کردی سورانی با لهجه مُکری یا مکریانی از زبان کردی تکلم می‌کنند. مهاباد در جنوب استان آذربایجان غربی، در عرض جغرافیاییَ ۴۶ و °۳۶ شمالی و طول جغرافیاییَ ۴۳ و °۴۵ شرقی[۳۳] و در دامنه رشته کوه‌های لند شیخان قرار دارد.[۳۴] ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۳۲۰ متر می‌باشد؛ و از آب و هوای معتدلی بر خوردار است که زمستان‌ها هوای سردی دارد و تابستان‌ها هوای شهر مهاباد گرم است. شهرستان مهاباد یکی از شهرهای کردنشین جنوب استان آذربایجان غربی است که از شمال به شهرستان میاندوآب، از جنوب به سردشت، از غرب به پیرانشهر و نقده و از شرق به بوکان محدود می‌شود. این شهرستان در موقعیت طول جغرافیایی ۴۵ درجه و ۴۳ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۶ درجه و ۴۶ دقیقه شمالی از نصف النهار گرینویچ واقع شده‌است. فاصله آن تا مرکز استان ۱۲۰ کیلومتر و تا تهران ۷۵۰ کیلومتر است. مهاباد در ابتدا آبادی کوچکی بوده‌است که در سال ۱۰۳۸ قمری و در اواخر حکومت شاه عباس صفوی، بداق سلطان حاکم ایل مکری محل حاکمیت خود را به مهاباد انتقال داد و در اقدامات عمرانی متعدد این شهر را توسعه بخشید. این شهر پایتخت جمهوری مهاباد نیز در سال ۱۹۴۶ میلادی بوده‌است. منطقه مهاباد، صحنه درگیری‌های مکرر سیاسی در دوران مدرن بود، به‌ طوری‌که پس از جمهوری ۱۱ ماهه مهاباد این شهر مرکز ناسیونالیسم کُرد قرار گرفت و در دوران انقلاب ۱۳۵۷ ایران به مدت کوتاهی تحت کنترل کردها بوده‌است.

این شهرستان شامل بخش‌های زیر می‌ باشد:

بخش ها:

بخش مرکزی، بخش خلیفان

شهرها:

شهر مهاباد، شهر خلیفان و شهر گوک‌ تپه

دهستان:

دهستان آختاچی غربی، دهستان مکریان شرقی، دهستان مکریان غربی، دهستان کانی بازار و دهستان منگور شرقی

روستاها:

آغاسور، اگریقاش، باجوند، پیربله، تنگ‌ بالکه، حسن‌ چپ، خره‌ جو، دهبکر، قزل‌ قپی، گلینان و ....

جای‌ های دیدنی شهرستان مهاباد

روستای سهولان

روستای سهولان بیشتر به‌خاطر وجود غار آبی سهولان شناخته می‌شود اما باید بگویم که دیدنی‌‌های این روستا فراتر از این غار است. در زبان کردی، «سه‌هولان» به معنای یخ است که به سردسیر بودن این منطقه اشاره دارد. این روستا در ۴۳ کیلومتری جنوب شرقی مهاباد واقع شده و یکی از قدیمی‌ترین روستاهای مهاباد است که قدمتی ۴۰۰ ساله دارد.

دریاچه سد مهاباد

آب‌وهوای خنک و مطبوع اطراف دریاچه از جاهای دیدنی مهاباد در فصل‌های بهار و تابستان دل هر گردشگری را برای پیک‌نیک و کمپ آب می‌کند. دریاچه سد مهاباد، یکی مهم‌ترین سدهای آذربایجان غربی است که در نزدیکی شهر ساخته شده و قدمتی ۵۰ ساله دارد. این سد، تنها سد در محدوده شهری است و ارتفاعی نزدیک به ۴۷.۵ متر دارد. بهترین زمان برای بازدید از دریاچه سد مهاباد، شش ماه اول سال است. تفریحاتی مثل ماهیگیری، کمپینگ و قدم زدن و لذت بردن از آب‌وهوای دل‌انگیز اطراف دریاچه را دست‌ کم نگیرید.

دریاچه قوپی باباعلی

دریاچه و تالاب قوپی باباعلی یکی از تالاب‌های بین‌المللی مهاباد از جاهای دیدنی مهاباد است که میزبان بسیاری از پرندگان مهاجر است. در این تالاب که در جاده مهاباد به میاندوآب قرار گرفته، حدود ۱۵۰ گونه پرنده مختلف از جمله آنقوت، تنجه، اردک سرحنایی، اردک سرسبز، حواصیل، فلامینگو، غاز وحشی و… دارد. البته متاسفانه باید بگویم که این دریاچه در خشک‌سالی‌های اخیر کم‌آب و حتی خشک شده است. گرچه تالاب قوپی باباعلی پس از خشک‌سالی‌ها دوباره احیا شده اما لطمه زیادی دیده و همچنان در خطر است.

تالاب کانی برازان

تالاب کانی برازان یکی از جذاب‌ترین جاهای دیدنی مهاباد است که تحت نظارت سازمان محیط زیست قرار دارد و برای دسترسی به آن باید در یک مسیر خاکی رانندگی کنید. تالاب بالغ بر ۷۵ گونه پرنده آبزی مختلف مثل اردک مرمری، پلیکان، قو، فلامینگو، غاز، مرغابی، آنقوب و گونه‌های رو به انقراضی مانند اردک سرسفید را در خود جای داده است. شما می‌توانید از دوربین‌های حرفه‌ای که در سایت پرنده‌نگری هست برای تماشای پرندگان استفاده کنید.

چشمه آب معدنی گراوان

چشمه کانی گراوان یکی از چشمه‌های آب معدنی آذربایجان غربی است که به‌خاطر سازه آهکی طبیعی کنار چشمه، با بقیه چشمه‌های آب معدنی فرق دارد. اسم این چشمه در زبان کردی به معنی چشمه سنگین است که به آب سنگین و پر از املاح چشمه اشاره دارد. آب چشمه قابل‌شرب نیست اما خواص درمانی زیادی دارد.

مسجد جامع سرخ مهاباد

مسجد جامع سرخ مهاباد با مسجدهای شهرهای دیگر فرق دارد. خیلی از ما انتظار داریم مسجدها تماما پوشیده از کاشی‌کاری باشند و با طرح‌های مختلفی تزیین شده باشند، اما مسجد جامع سرخ، جایی است که فقط با آجرهای قرمز رنگ ساخته شده و هیچ تزیین دیگری ندارد، اما زیبایی آن، چیزی از مسجدهای دیگر کم ندارد. مسجد جامع سرخ از جاهای دیدنی مهاباد که در زبان کردی به آن «مزگه‌وتی سوور» گفته می‌شود، یکی از جاذبه های تاریخی مهاباد است که به دوران صفوی تعلق دارد و جزو ارزشمندترین بناهای تاریخی اسلامی در غرب کشور است. مسجد سرخ در گذشته هم به‌عنوان محلی برای عبادت و هم به‌عنوان مکتب‌خانه استفاده می‌شد. شبستان مسجد ۱۰ ستون سنگی و ۱۸ گنبد آجری نیمکره‌شکل دارد و توان طاق گنبد و شبستان توجه معماران را به خود جلب می‌کند. این مسجد در یکی از شلوغ‌ترین خیابان‌های مهاباد که بافت قدیمی دارد قرار گرفته، به همین خاطر به‌راحتی در دسترس است و می‌توانید از آن دیدن کنید.

مقبره بداق سلطان

بداق سلطان یا بداغ سلطان، یکی از حکمرانان منطقه در دوره صفوی بود که محبوبیت زیادی بین مردم داشت. مقبره بداق سلطان مهاباد، از جاهای دیدنی مهاباد آرامگاه این حاکم است که در جنوب مهاباد قرار گرفته و به‌خاطر قدمت و معماری زیبایی که دارد، در فهرست آثار ملی ایران جای گرفته است. بقعه بداق سلطان یک بنا و گنبد آجری است که با آجرهای قرمزرنگ چهارگوش ساخته شده و ارتفاع گنبد آن به شش متر می‌رسد. مقبره از بخش‌های مختلفی تشکیل شده اما گردشگران امکان بازدید فضای داخلی را ندارند و می‌توانند از نمای بیرونی و فضای اطراف دیدن کنند. آرامگاه در کنار قبرستان قدیمی گنبدان ساخته شده که به‌خاطر مشهور بودن بقعه، به قبرستان بداق سلطان معروف است. یکی از نکات جالب که می‌توانم درباره این بنا از جاهای دیدنی مهاباد به شما بگویم، حفره‌هایی است که روی دیواره آجری بنا وجود دارد. مردم محلی معتقدند که می‌توانند آرزو کنند و یک سنگ داخل حفره‌ها بگذارند، اگر سنگ داخل حفره بماند، آرزویشان برآورده خواهد شد.

حمام میرزا رسول

می‌توان گفت که حمام تاریخی میرزا رسول از جاهای دیدنی مهاباد به چندین و چند دلیل جزو جاذبه های تاریخی مهاباد محسوب می‌شود: اول اینکه یک حمام تاریخی، مربوط به دوران صفویه است. دوم اینکه معماری و تزیینات داخلی و خارجی خاصی دارد و سوم اینکه حالا تبدیل به یک موزه مردم‌شناسی شده است. این حمام تاریخی در مرکز شهر و در یکی از پررفت‌وآمدترین خیابان‌های مهاباد ساخته شده بود تا در دسترس همگان باشد. حمام میرزا رسول مانند همه حمام‌های قدیمی ایران از رختکن، گرمخانه، دالان‌ و گنبد تشکیل شده است. ورودی حمام از داخل بازار قدیمی است و آجرهای سرخ‌رنگ دیواره حمام از بیرون ظاهر قدیمی زیبایی به آن بخشیده است. نکته جالب درباره معماری این بنا، از جاهای دیدنی مهاباد وجود دو گنبد با اندازه‌های متفاوت است. از در ورودی وارد دالانی می‌شوید که شما را به فضای رختکن یا سربنیه مربع‌شکل هدایت می‌کند. سقف این فضا گنبدی با چند نورگیر است که حمام را در طول روز روشن می‌کند. در ادامه مسیر، سربینه با یک دالان دیگر به گرمخانه و خزینه وصل می‌شود. گنبد دوم روی گرمخانه قرار گرفته است و با چند نورگیر روشنایی را به فضای داخل حمام دعوت می‌کند. این حمام در حال حاضر تبدیل به موزه مردم‌شناسی مهاباد شده و گردشگران زیادی برای بازدید از فضای حمام و موزه به این شهر سفر می‌کنند.

گوردخمه فقره قا

اول بهتر است بگویم گوردخمه چیست که بعد این جاذبه تاریخی را به شما معرفی کنم. گوردخمه نوعی آرامگاه سنگی است که در دل کوه برای دفن افراد مهم کنده می‌شد. گوردخمه فقرگاه یا فخرگاه که در زبان کردی به آن فه‌قره‌قا (به معنی فر و شکوه) گفته می‌شود. دخمه سنگی فقره قا از جاهای دیدنی مهاباد مربوط به دوران مادها است که ساخت آن به فرورتیش، پدر دیاکو، اولین پادشاه ماد نسبت داده شده است. این مقبره، دو طبقه است و چهار ستون سنگی دارد که دو ستون در جلوی دخمه و دو ستون دیگر در داخل قرار گرفته‌اند. نمای گوردخمه، معماری یونانی را در ذهن تداعی می‌کند. در داخل دخمه، سه گور خالی وجود دارد که نظر قطعی درباره افرادی که در آن مدفون شده‌اند وجود ندارد و همه حدس‌ و گمان است. بلندی گوردخمه از دامنه کوه حدود پنج متر است و دسترسی به آن کار آسانی نیست. برای بالا رفتن از کوه و رسیدن به فضای داخلی دخمه باید کفش و لباس مناسب داشته باشید. بازدید از این جاذبه تاریخی رایگان است و متاسفانه به شرایط نگهداری و مرمت آن توجه زیادی نشده است.

آتشکده سنگی برده کنته

برده کنته از جاهای دیدنی مهاباد یک محوطه باستانی مربوط به حکموت ماناها، در هزاره نخست پیش از میلاد است که در جاده مهاباد- ارومیه قرار گرفته است. این محوطه باستانی از دو تپه شمالی و جنوبی سنگی تشکیل شده و شامل آتشکده سنگی، پله‌های سنگی و دخمه‌های مختلف است که در دل کوه تراشیده شده است. کنته به معنی سنگ با حفره است و از طرف دیگر در زبان کردی معنی کهن و دیرینه دارد، به همین دلیل می‌توان گفت نام این محوطه ممکن است برگرفته از یکی از این معانی باشد. محوطه باستانی سنگی برده کنته یکی از جاهای دیدنی مهاباد است که در سال ۱۳۶۴ به فهرست آثار ملی ایران اضافه شد اما متاسفانه به‌ خاطر عدم‌ رسیدگی و بی‌ توجهی، آسیب زیادی دیده و چیز زیادی از آن باقی نمانده است. به همین خاطر بهتر است قبل از اینکه این جاذبه تاریخی آسیب بیشتری ببیند، از آن بازدید کنید و خاطرات هزارساله این مکان مقدس باستانی را مرور کنید.

دژ قلات شاه

دژ قلات شاه، یک جاذبه تاریخی است که در دل طبیعت مهاباد قرار گرفته است. قلات شاه که به زبان کردی قه‌لاتی‌شای شناخته می‌شود، یک صخره بزرگ است که با کمی تغییر در دوران مادها به یک قلعه تبدیل شده بود. این قلعه طبیعی، بر بلندای کوه قرار گرفته و فقط یک مسیر دسترسی دارد. به همین خاطر در گذشته، محل امنی برای حفاظت از مردم در برابر دشمنان بود. قلات شاه در سال ۱۳۳۵ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد. دژ قلات شاه در ۱۲۰ کیلومتری جنوب غربی مهاباد و در جاده مهاباد سردشت قرار گرفته و متاسفانه بخش‌های زیادی از قلات از بین رفته است. بازدید از این جاذبه تاریخی کار هرکسی نیست چون دژ در ارتفاع ۸۰ متری قرار دارد و رسیدن به قلات یک کوهنوردی شش ساعته است.

خانقاه شمس الدین برهانی

شمس‌الدین برهانی یکی از شیخ‌های مشهور در قرن چهاردهم بود که در این منطقه به ترویج معارف، فلسفه و علوم دینی می‌پرداخت. خانقاه شمس‌الدین برهانی یا خانقاه برهان، آرامگاه این عارف بزرگ است که حالا به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی مهاباد شناخته می‌شود. آرامگاه، یک بنای خشتی جمع‌وجور در دل طبیعت است که یک گنبد دیدنی دارد. فضای داخلی خانقاه، حس‌وحال عارفانه و صمیمی دارد که وقتی وارد آن می‌شود، دلتان می‌خواهد چند ساعتی در سکوت بمانید. علاوه‌براین اطراف خانقاه، از جاهای دیدنی مهاباد آرامگاه شخصیت‌های مهم دیگری از جمله علی بیگ حیدری شاعر و ملاصالح حریق قرار دارد که می‌توانید به آن‌ها هم سر بزنید.

حوضخانه شاه درویش

حوضخانه شاه درویش، از جاهای دیدنی مهاباد وضوخانه‌ای است که در دوران قاجار، در صحن مسجد شاه درویش ساخته شده است. سبک معماری حوضخانه، بنای گنبدی‌شکل و هفت پله‌ای که آن را از سطح زمین جدا می‌کنند، ترکیبی از معماری صفوی و قاجار است که حتما باید آن را ببینید. جالب است بدانید که آب حوضخانه از چشمه و قنات‌های مهاباد تامین می‌شود.

موزه سرای استاد هیمن

موزه مفاخر فرهنگی هنری مهاباد یا خانه موزه استاد هیمن، جایی است که شما را هنر بی‌حدواندازه هنرمندان کرد آشنا می‌کند. بنای این موزه در گذشته خانه محمد امین شیخ‌الاسلامی با تخلص هیمن، یکی از شعرای معاصر مشهور کردزبان بوده که اشعار او هنوز هم بین مردم محبوبیت زیادی دارد. پس از درگذشت او در سال ۱۳۶۵، خانه رو به نابودی رفت تا اینکه در سال ۱۳۹۱ توسط سازمان میراث فرهنگی خریداری و پس از مرمت، درهای آن به‌عنوان موزه مفاخر فرهنگی هنری رو به عموم مردم باز شد. موزه استاد هیمن از چهار بخش فضای نمایش، مخزن موزه، آرشیو اسناد و تالار نشت‌ها تشکیل شده و هدف از تاسیس آن، جمع‌‌آوری آثار چهره‌های ماندگار مهاباد است. در سرای هیمن، می‌توانید چند ساعتی وارد زندگی شخصی هنرمندان بزرگ شوید و پا جای پای آن‌ها بگذارید. در این موزه، مجموعه‌ای از دست‌ نوشته‌ ها، لوازم شخصی، ابزار موسیقی، تابلوهای نقاشی، زندگینامه مفاخر مهاباد، تصاویر و فایل‌های صوتی از شش هنرمند مهابادی است. جالب است بدانید که این موزه، در سال ۱۳۹۶ جزو ۲۰ موزه برتر کشور انتخاب شد.

غار آبی سهولان

غار آبی سهولان که در زبان کردی سه‌هولان تلفظ می‌شود، یکی از معجزه‌های ۷۰ میلیون ساله طبیعت است که در دل یکی از کوه‌های مهاباد جا گرفته است. بعد از جاده سرسبز بوکان، غار سهولان روبرویتان سبز می‌شود. این غار آبی، یکی از بزرگ‌ترین غارهای آبی ایران است که گردشگران زیادی برای قایق‌سواری آن به مهاباد سفر می‌کنند. در غار سهولان کبوترهای زیادی زندگی می‌کنند، به همین خاطر در زبان کردی به آن کونه کوتر یا کون مالان هم گفته می‌شود. اگر از فضای بسته نمی‌ترسید، بازدید از این غار برایتان یک سفر اسرارآمیز خواهد بود. برای ورود به غار باید ۱۰۶ تا پله پیچ‌درپیچ به سمت پایین را طی کنید و حدود ۴۰ متر به عمق زمین بروید تا به دریاچه اول برسید. فضای داخلی غار با نورافکن‌های مختلف روشن، اسرارآمیز و زیبا شده، آب دریاچه آنقدر زلال است که بعضی جاها می‌توانید تا عمق چند متری آن را هم ببینید. غار شامل دو بخش خشک و آبی تشکیل می‌شود که در حال‌حاضر فقط بخشی از آن کشف و برای بازدید عموم بهره‌برداری شده است. فاصله سطح آب تا سقف غار حدود ۵۰ متر است، بنابراین لازم نیست نگران تنگ و تاریک بودن فضای غار باشید. اما خب بهتر است بگویم که عمق آب در بعضی جاها حتی به ۶۰ متر هم می‌رسد.

باغ میکاییل

پارک ملت مهاباد که به‌ خاطر نام صاحب اصلی باغ، به باغ میکاییل معروف است، یکی از باصفاترین پارک‌ های مهاباد است. این باغ در شش ماه اول سال، به‌ خاطر آب‌ و هوای دلپذیرش حسابی مهمان دارد. خیلی‌ از خانواده‌ ها اینجا چادر می‌زنند و از طبیعت باغ لذت می‌برند. باغ میکائیل نزدیک به دریاچه سد مهاباد است و رودخانه مهاباد در دل پارک جاری است. در پارک ملت مهاباد امکانات رفاهی اولیه مثل بوفه، سرویس بهداشتی، محوطه بازی کودکان، پارکینگ، آلاچیق و وسایل ورزشی وجود دارد که کار شما را برای یک پیک‌نیک یا پیاده‌ روی چند ساعته آسان کرده است.

افراد مشهور و مشاهیر شهرستان مهاباد

حضرت آیت الله حاج سید محمد علی مکی حسینی

آقای حاج سید محمد علی مکی حسینی فرزند مرحوم میرزا ابوالحسن , امام جماعت مسجد جامع مهاباد یکی از شخصیتهای دینی معروف از سلسله جلیله حسینی می باشد و متجاوز از 120 سال پیش در یک خانواده مذهبی در خمینی شهر اصفهان (همایونشهر ) دیده به جهان گشود واز آغاز زندگی در مهد علم و دانش پروش یافت و باگذشت اندک زمانی متعلیم به علوم دینی و متصف به صفات حسنه گردید . ایشان در اوایل طلبگی با مرحوم آیت الله بروجردی که از مجتهدین نامی عصر خودش بود در مدرسه علمیه اصفهان هم مباحثه بودند و به اتفاق یکدیگر برای تحصیل علوم دینی به نجف مشرف شدند و تا آخر اجتهاد با هم می زیستند و بعد از دوره تحصیل به ایران آمدند . ایشان پس از اقامت در خمینی شهر دست به فعالیت سیاسی , مذهبی زدند مه مردم از ایشان حمایت نکردند و ایشان به همین علت به مهاباد مهاجرت کردند و به تبلیغ دین پرداختند و به مدت جهل سال در مسجد جامع مهاباد نماز جماعت را اقامه نمودند .توکل و ذوق سرشار در او روز افزون گشت و در شب زنده داری و سرپرستی بینوایان سرآمد شد. همواره به نشر احکام و خدمت به انام مشغول بود آنچنان از لطف خدای متعال برخوردار گردید که حدود یک قرن در دو محیط بزرگ توانست انجام وظیفه نماید . مردم مه از وجودش جز نیکی ندیده بودند پروانه وار گرد شمع رخش عشق می ورزیدند و در رفع گرفتاریها از دم گرم او بهره مند می گردیدند وی در اواخر عمر به ری مهاجرت نموده و در سال 1393 قمری در آنجا دار فانی را وداع گفته و در حرم مطهر حضرت امامزاده عبداله واقع در سه راه ورامین مدفون گردید.

علی قاضی

وی در سال 1355 بدنیا آمد پس از تحصیلات ابتدایی و راهنمایی در زادگاهش مهاباد "تحصیلات متوسطه را در تهران به اتمام رسانید بعد از آن مدتی به تحصیل علوم ریاضی روی آورد و در دوره کارشناسی علوم ریاضی را ناتمام رها کرد و مدتی در حوزه مجتهدی تهران دوره مقدمات را طی نمود سپس در رشته حقوق به دریافت لیسانس نائل آمد بعد از دوره لیسانس به اخذ فوق لیسانس نایل آمد بعد از دوره لیسانس به اخذ فوق لیسانس نائل شد و همزمان با آن دوره تربیت مدرس را طی نمود و سپس در دوره دکترا قبول شد وی 30 تالیف در زمینه های مختلف نوشته است و ایشان در آموزش و پرورش مسئولیتهایی به عهده داشت و در زمان جنگ بطور بسیجی مسئولیت نیروهای فوریت های جنگ نجف به عهده داشته است.