مجموعه آثار هنری و گرافیکی ابوالفضل رنجبران

آیه 109 سوره صافات به خط رقاع

کتابت آیه 109 سوره صافات به خط رقاع، به سبک مثنی نویسی«مثنی: به معنی دو تایی و جفتی می باشد. این خط تزیینی به اشکال گوناگون خط اسلامی و ایرانی (کوفی، محقق، ثلث و…) نوشته می شود» کتابت آیه شریفه تقدیم به پیشگاه مقدس امام زمان عجل الله فرجه الشریف و دوستان همیشه همراه راسخون.

جمعه، 10 اسفند 1403

تخمین زمان مطالعه: 10 دقیقه

گردآورنده : ابوالفضل رنجبران

خط و خوشنویسی

موارد بیشتر برای شما

کتابت آیه 109 سوره صافات به خط رقاع، در مجموعه آثار هنری و گرافیکی ابوالفضل رنجبران

موضوعات: کتابت آیه 109 سوره صافات به خط رقاع، به سبک مثنی نویسی.

صاحب اثر: ابوالفضل رنجبران

شاخه هنری: خوشنویسی و گرافیک به سبک مثنی نویسی.

زمان خلق اثر: 1403

نوع خط: خط رقاع

مختصری از تاریخچه خط رقاع
قلم رقاع قلمی است که در رقعه‌ها یعنی برگه‌های کوچک در مکاتبات لطیف و داستان‌ها و حکایات و غیرذلک به کار می‌رود صور و اشکال خط رقاع در حال افراد و ترکیب مانند ثلث و توقیع است به غیر اینکه با توقیع در این امور متفاوت می‌باشد:
۱. قلم رقاع در استداره و دور مایل‌تر و زبانه قلم در تراش کوتاه‌تر از توقیع است.

۲. حروف رقاع ریزتر و لطیف‌تر از حروف توقیع می‌باشد.

۳. برخلاف ثلث و توقیع که در آنها ترویس لازم بود در منتصبات رقاع مانند الف و کاف و لام ترویس لزوم ندارد.

۴. به غیر از ص ، ض ، ط ، ظ ، ع مفرد و اول در خط رقاع حلقه‌های دیگر چون فا ، قاف ، میم ، واو ،و حتی لام الف محققه بسته بودن جایز و روا است.

۵. حروفی خاص رقاع است که در ثلث و توقیع غیره یافت نمی‌شود مانند: الف مماله به طرف راست و غیره« ال ، العزیز ، _و ....» (صبح الاعشی جز ثالث ص۱۱۹).

کلمه «رِقاع» جمع رُقعَه است، به معنی پاره‌ها و نوشته‌های مختصر و نیز به معنی صفحه کوچک است. «خط رِقاع» از جمله خطوط ششگانه در خوشنویسی اسلامی است. این خط از خط ثلث مشتق شده است، که اغلب برای مکاتبات خصوصی بر روی کاغذهایی در ابعاد کوچک و یا نگارش کتاب‌ها و جزوه های عرفی و غیر مذهبی و داستان ها و حکایت ها رواج داشت است. خط رقاع بر اثر نیاز به تندنویسى و مختصر نوشتن، در نامه نگاری ها بکار مى‌رفته است. و از نظر تشابه و مقایسه با خط فارسی شبیه خط شکسته نستعلیق در مقابل خط نستعلیق است.

صورت و اشکال خط رقاع به صورت مفرد و در ترکیب مانند خط ثلث و خط توقیع است و شباهت بسیار زیادی به خط توقیع دارد. اختلافات رقاع با توقیع به شرح زیر است:
تفاوت خط توقیع با رقاع بیشتر در درشتی و ضخامت بیشتر حروف نسبت به رقاع است و قوس‌ها نیز کم انحناترند. در خط رقاع دور بیشتر از توقیع است. در خط رقاع زبانه ی قلم، در تراش کوتاه تر از توقیع است. حروف رقاع ریزتر و لطیف تر از حروف توقیع نوشته می شود. در منتصبات رقاع مانند الف و کاف و لام ترویس (سرک) لزومی ندارد.

پدیدآوردن و یا حداقل سامان ‌دادن و منزه‌کردن تمامی خطوط ششگانه را از ابتکارات ابن مقله (م، ۳۲۸ ق) می‌دانند؛ اما در کتاب «الفهرست» اثر ابن ندیم اختراع این خط به ذوالریاستین فضل بن سهل وزیر مأمون عباسی نسبت داده شده است. این خط از خطوط محبوب خوشنویسان عثمانی بود و اصلاحات لازم در آن توسط خوشنویس مشهور شیخ حمدالله الاماسی (م، ۹۲۶ ق) صورت گرفت. این خط به تدریج توسط دیگر خوشنویسان ساده‌تر شد و به صورت خط رقعه درآمد که امروزه از رایج‌ترین و متداول‌ترین خطوطی است که در سرتاسر دنیای عرب به‌کار می‌رود.

رقاع خطی است گرم و نرم که حرکت قلم در گردش آن آزادتر از ثلث و توقیع و تقریباً تمام آن دور است و کمتر از یک ششم سطح در آن دیده می شود. حرکت قلم در آن سریع و حروف پر و فربه و کوتاه نوشته می شود. و بدین جهت قلم آن مدوّر یعنی دو نیش آن مساوی تراشیده می شود. این خط بیشتر بدون تداخل و تو در تو شدن با فاصله منظم نوشته می شود (گاهی به ضرورت درهم نوشته می شود) و دارای ترکیبی یکنواخت و یکدست و خالص می باشد. این خط بیشتر بدون اعراب و حرکات و تزیینات، و گاهی با اندک تزیین و جزیی حرکات نوشته می شود. رقاع مانند خط اجازه در پایان قرآن و کتاب و تعیین تاریخ و نام امراء و بزرگان و نام نویسنده نیز بکار برده می شده است.

نتیجه گیری
کلمه «رِقاع» جمع رُقعَه است، به معنی پاره‌ها و نوشته‌های مختصر و نیز به معنی صفحه کوچک است. «خط رِقاع» از جمله خطوط ششگانه در خوشنویسی اسلامی است. این خط از خط ثلث مشتق شده است، که اغلب برای مکاتبات خصوصی بر روی کاغذهایی در ابعاد کوچک و یا نگارش کتاب‌ها و جزوه های عرفی و غیر مذهبی و داستان ها و حکایت ها رواج داشت است. خط رقاع بر اثر نیاز به تندنویسى و مختصر نوشتن، در نامه نگاری ها بکار مى‌رفته است. و از نظر تشابه و مقایسه با خط فارسی شبیه خط شکسته نستعلیق در مقابل خط نستعلیق است.

صورت و اشکال خط رقاع به صورت مفرد و در ترکیب مانند خط ثلث و خط توقیع است و شباهت بسیار زیادی به خط توقیع دارد. اختلافات رقاع با توقیع به شرح زیر است:
تفاوت خط توقیع با رقاع بیشتر در درشتی و ضخامت بیشتر حروف نسبت به رقاع است و قوس‌ها نیز کم انحناترند. در خط رقاع دور بیشتر از توقیع است.
در خط رقاع زبانه ی قلم، در تراش کوتاه تر از توقیع است.
حروف رقاع ریزتر و لطیف تر از حروف توقیع نوشته می شود.
در منتصبات رقاع مانند الف و کاف و لام ترویس (سَرک) لزومی ندارد.

پدیدآوردن و یا حداقل سامان ‌دادن و منزه‌کردن تمامی خطوط ششگانه را از ابتکارات ابن مقله (م، ۳۲۸ ق) می‌دانند؛ اما در کتاب «الفهرست» اثر ابن ندیم اختراع این خط به ذوالریاستین فضل بن سهل وزیر مأمون عباسی نسبت داده شده است. این خط از خطوط محبوب خوشنویسان عثمانی بود و اصلاحات لازم در آن توسط خوشنویس مشهور شیخ حمدالله الاماسی (م، ۹۲۶ ق) صورت گرفت. این خط به تدریج توسط دیگر خوشنویسان ساده‌تر شد و به صورت خط رقعه درآمد که امروزه از رایج‌ترین و متداول‌ترین خطوطی است که در سرتاسر دنیای عرب به‌کار می‌رود.
رقاع خطی است گرم و نرم که حرکت قلم در گردش آن آزادتر از ثلث و توقیع و تقریباً تمام آن دور است و کمتر از یک ششم سطح در آن دیده می شود. حرکت قلم در آن سریع و حروف پر و فربه و کوتاه نوشته می شود. و بدین جهت قلم آن مدوّر یعنی دو نیش آن مساوی تراشیده می شود. این خط بیشتر بدون تداخل و تو در تو شدن با فاصله منظم نوشته می شود (گاهی به ضرورت درهم نوشته می شود) و دارای ترکیبی یکنواخت و یکدست و خالص می باشد. این خط بیشتر بدون اعراب و حرکات و تزیینات، و گاهی با اندک تزیین و جزیی حرکات نوشته می شود. رقاع مانند خط إجازه در پایان قرآن و کتاب و تعیین تاریخ و نام امراء و بزرگان و نام نویسنده نیز بکار برده می شده است.

بعضی از خطاطان در اختصار و کوچک کردن کلمات رقاع افراط کرده اند تا جایی که چند حرف را از کلمه ای انداخته و آن را به صورت رمز و اشاره یا علامت در آورده اند، که این کار شایسته نیست و باید خوشنویس تا حد امکان اصول و قوانین خط را رعایت کرده و حذف و تصحیفی درآن روا ندارد.

بعضی از خطاطان در اختصار و کوچک کردن کلمات رقاع افراط کرده اند تا جایی که چند حرف را از کلمه ای انداخته و آن را به صورت رمز و اشاره یا علامت در آورده اند، که این کار شایسته نیست
و باید خوشنویس تا حد امکان اصول و قوانین خط را رعایت کرده و حذف و تصحیفی درآن روا ندارد.
به طوری که از مکتوبات به دست می آید، این خط در دوران های پییشین در تمام ممالک اسلامی رایج و متداول بوده و پس از رواج اجازه در ترکیه و ممالک عربی متروک شده است ولی در ایران تا کنون معمول و متداول است. خط رِقاع از جمله خطوط ششگانه در خوشنویسی اسلامی است که اغلب برای مکاتبات خصوصی بر روی کاغذهایی در ابعاد کوچک یا نگارش کتاب‌ها و جزوات عرفی و غیر مذهبی به غیر قرآن یا ادعیه رواج داشت.

پدیدآوردن یا حداقل سامان‌دادن و منزه‌کردن تمامی خطوط ششگانه را از ابتکارات ابن مقله می‌دانند؛ اما در کتاب الفهرست اثر ابن ندیم اختراع این خط به ذوالریاستین فضل بن سهل نسبت داده شده‌است.
این خط از خطوط محبوب خوشنویسان عثمانی بود و توسط خوشنویس مشهور شیخ حمدالله الاماسی (درگذشت: ۹۲۶ ه‍.ق) اصلاحات لازم در آن صورت گرفت. این خط به تدریج توسط دیگر خوشنویسان ساده‌تر شد و به صورت خط رقعه درآمد که امروزه از رایج‌ترین و متداول‌ترین خطوطی است که در سرتاسر دنیای عرب به‌کار می‌رود.
کلمه رِقاع جمع رُقعَة است به معنی پاره‌ها و نوشته‌های مختصر و به معنی صفحهٔ کوچک است.
این خط از ترکیب و تغییر دو خط نسخ و ثلث ایجاد شده و شباهت بسیار زیادی به خط توقیع دارد که بیشتر برای امضاء کردن آثار به‌کار می‌رفت. تفاوت خط توقیع با رقاع بیشتر در درشتی و ضخامت ِ بیشتر حروف نسبت به رقاع هستند و قوس‌ها نیز کم انحناترند.در این خط کلمات جمع تر و فشرده تر شده و بیشتر در عناوین وشرح بر قران ها و ادعیه وقطعات کاربرد دارد و در حد خود خطی واضح و روشن است.

خط رقاع بر اثر نیاز به تندنویسی و مختصرنوشتن، در مکاتبان به‌کار می‌رفته‌است و اغلب بر روی کاغذهایی در ابعاد کوچک نوشته می‌شده یا در نگارش کتاب‌های عرفی و غیر مذهبی به‌کار می‌رفته است.
از نظر تشابه و مقایسه، جایگاه رقاع در مقابل خطوطی مانند نسخ و ثلث در خطوط ششگانه، شبیه به خط شکسته نستعلیق در مقابل خط نستعلیق در خوشنویسی ایرانی است.

در پایان:
جا دارد که از دلسوزی، همراهی و توجه اساتید معظم، متعهد، متدین و مجاهدِ خود در کسوت شاگردی، از زحمات ارزشمند استاد مسعود نجابتی و عبدالرسول یاقوتی، سید حسن موسی زاده، ناصر طاووسی و ابوالفضل خزائی تقدیر و تشکر نمایم.

شاگرد شما، ابوالفضل رنجبران

© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.

مقالات مرتبط

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته